Буриш
| Буриш | |
| буришки, хунза | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
78 000 (2005) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Буриш (буришки, бурушо, бурушаски, вершики, кунджут, хунза) — Пәкістанның бақылауындағы Кашмирдің солтүстік аумақтарында (Гильгит ауданы) тұратын халық. Олар Хунза, Нагар, Ясин және Гилгит таулы аймақтарында да тұрады. Саны 78 мың адам (2005).[1]
Этногенезі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]С.А.Старостиннің гипотезасы бойынша буриштер Үндістан мен Ауғанстанның солтүстігіндегі үндіеуропалықтар ассимиляциялай алмаған қытай-кавказдықтардың ұрпақтары. Алайда буриштер өздерін Үндістанға жорығынан кейін осы жерлерге қоныстанған Ескендір Зұлқарнайынның жауынгерлерінің ұрпақтары санайды.[2]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар оқшауланған Бурушаски тілінде сөйлейді, диалектілері: хунзах, вершик, нагир.[3]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Буриштердің 66%-ы низари исмаилиттері, қалғандары негізінен шииттік-мұсылмандар.[4]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жүздеген жылдар бойы Буриштер тәуелсіз болды, өздерінің шағын мемлекеттері – Хунза және Нагар княздіктері болды. Содан кейін, 1892 жылдан 1949 жылға дейін олар қоныстанған жер Ұлыбританияның иелігінде болды. 1949 жылы аумақ Пәкістанның қарамағына өтті.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі кәсібі егіншілік, негізінен бау-бақша және мал шаруашылығы.[6]Ежелден олар металлургиямен, кілем тоқумен де айналысқан.[7]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар 120-150 жыл өмір сүреді және іс жүзінде қартаймайды - 40-50-де олар 20 жастағы сияқты көрінеді. Буриштер өздері «аш көктем» деп атайтын маусымда олар ештеңе жемейді,тек күніне бір рет жеміс шырынынан сусын және бұлақ суын ішеді және осылайша 3 айға созылады.[8]
Олардың тағамы тек вегетарианшылық: шикі көкөністер мен жемістер, өсірілген дәндер, қой ірімшігі, алкогольсіз және әртүрлі тәттілер. Оның үстіне бәрі де өз жерінде өсіріледі.
Жалпы, буриштер жұмбақ халық. Олар ауруды мүлде білмейді, ал әйелдер 60-қа дейін бала туа береді. Олардың орташа өмір сүру жасы 120 жасты құрайды, ал кейбір өкілдері кәдімгі кәрілік аурулардан зардап шекпей, 160-қа дейін өмір сүреді. Сонымен қатар, олардың қауымдастығы - бейбітшілік пен келісім аумағы. Мұнда ешкім қылмыс жасамайды, сондықтан түрменің қажеті жоқ. Тығыз қауымдастықтарда өмір сүре отырып, адамдар ешқашан ұрыспайды, үнемі аштық пен қиын өмір сүру жағдайында оптимизм мен керемет көңіл-күйді сақтайды.[9]
Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ерте көктемнен кеш күзге дейін ашық ауада өмір сүреді. Қыста олар терезелері жоқ тас үйлерге көшеді, онда желдету шатырдағы кішкене тесік арқылы қамтамасыз етіледі. Тұрғын үйлер іс жүзінде жылытылмайды. Ас дайындау үшін кішкене пеш қолданылады, онда жапырақтар мен бұтақтар жағылады. Жылуды үнемдеу үшін малды тікелей дәліздерде ұстайды. Олар аязға төзімді адамдар. Олар тас орындықтарда ұйықтап, 15 градус аязда да мұздай суға шомылады. Олар сабын қолданбай, киімдерін тек ағынды суда жуады.[10]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Күнделікті тағамы – тұтас дәндерден жасалған шелпек пен сорпа, сондай-ақ көкөністер мен жемістер. Сүт және сүт өнімдері бағаланады, бірақ аз мөлшерде тұтынылады, өйткені бұл елде сиырлар мен ешкілер үшін жайылым аз. Олар ас тұзын өте аз тұтынады, қант пен ақ ұнды мүлдем өндірмейді және тұтынбайды. Бірнеше уыс ұнтақталған бидай дәндері мен жемістері, негізінен өрік - күнделікті тағам. Ал бұл толыққанды салауатты өмір сүру үшін жеткілікті болып есептеледі.
Олар белоктарды негізінен бидай мен арпадан, дәнді дақылдардан жасалған наннан, әрқашан кебек қоспасымен алады. Бұл дәндер мен олардың қабығында белоктар, кальций және минералды тұздар бар, картопты көп жейді. Өрік - бұл жерде ең құрметті және сүйікті жеміс.[11]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Буриш
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Буриш. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриши. Олар кім?. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриши. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриш. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриштер. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Әлем халықтарының энциклопедиясы. Буриши. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриши – алғашқы солтүстіктіктер. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Буриши, олар Хунза – жұмбақ тілі бар жұмбақ халық. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Хунза (немесе Буриши). Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Халықтың қызыл кітабы. Тексерілді, 20 шілде 2024.
- ↑ Хунзалар мен өрік. Тексерілді, 20 шілде 2024.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
