Kontentke ótiw

Sayaxat

Wikipedia, erkin enciklopediya
Evropa sayaxatında alınǵan Parij súwreti.

 

Poezd sayaxatı — Indiyanıń Tamilnadu shtatındaǵı Mettupalayam hám Ootacamund ortasındaǵı Nilgiri taw temir jolı kópirinde poezdte jolawshılar.

Sayaxat — bul uzaq geografik jerler arasındaǵı adamlar háreketi. Sayaxat piyada, velosipedte, avtomobilde, poezdte, qayıqta, avtobusda, samolyotda, kemede yamasa basqa jollar menen ámelge asırılıwı múmkin hám bir tárepleme yamasa óz-ara bolıwı múmkin [1]. Sayaxat, sonıń menen birge, turizm mısalında bolǵanı sıyaqlı, izbe-iz háreketler ortasında salıstırǵanda qısqa múddetlerdi de óz ishine alıwı múmkin.

Etimologiya

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

"Sayaxat" termini áyyemgi fransuz tilindeg travail sózinen kelip shıqqan bolıwı múmkin, bul „jumıs“ degen mánisti ańlatadı.Merriam-Webster sózligine kóre, sayaxat sóziniń birinshi isletiliwi 14-ásirde bolǵan. Sonıń menen birge, bul sóz orta ingliz travailen sózinen kelip shıqqanlıǵın ańlatadı, travelen (qiynaqqa salıw, miynet qılıw, háreket qılıw, sayaxat qılıw degen mánisti ańlatadı) hám aldınǵı fransuz tilindegi travailler (bul mashaqatlı miynet qılıw degeni).

Anglichan tilinde adamlar elede waqtı-waqtı menen travail sózlerin isletedi bul „gúres“ degen mánisti ańlatadı. Simon Winchester óziniń „The Best Travelers' Tales“ (2004) kitabında sayaxat hám salmaqlıq sózleri de áyyemgi túbir tilinde bolıp: tripalium dep atalǵan tripalium (latın tilinde bul „úsh qazıq“ degen mánisti ańlatadı, tap qazıqqa ornatadı ). Bul silteme áyyemgi dáwirlerde sayaxat qılıwdıń oǵada qıyınlıǵın sáwlelendiriwi múmkin. Zamanagóy dáwirde sayaxat, mánzilge qaray, ańsatlaw bolıwı múmkin. Everest tawına, Amazon tropik ormanlarına sayaxat, ekstremal turizm hám hádiyseli sayaxat sayaxattıń qıyınlaw formalarınan. Sayaxat qılıw, sonıń menen birge, avtobus, kruiz kemesi yamasa hátte buǵa arabası sıyaqlı sayaxat usılına qaray qıyınlaw bolıwı múmkin.

Maqset hám motivatsiya

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Sayaxat etiw sebepleri arasında dem alıw, jasartırıw[2],turizm[3],izertlew sayaxatı,[3] maǵlıwmat toplaw, adamlarǵa keliw, qayırqomlıq ushın valantyorlar sayaxatı, turmıstı baslaw ushın migratsiya kiredi. Basqa, diniy zıyaratlar [3] hám missiya safarlari, jumıs saparı[3], sawda[3], qatnaw, medicinalıq járdem alıw[3], sayaxat etiw yamasa urıstan shaǵılısıw, sayaxat etiwden zawıq alıw yamasa basqa sebepler. Sayaxatshılar piyada yamasa velosipedte júriw sıyaqlı insan kúshi menen isleytuǵın transporttan paydalanıwları múmkin; yamasa transport quralları, mısalı, jámiyetlik transportı, avtomobiller, poezdlar, qayıqlar, kruiz kemeleri hám samolyotlar.

Sayaxat motivlarına tómendegiler kiredi:

  • Joqarı kewillilik
  • Dem alıw
  • Jańa ashılıwlar
  • Hádiyse
  • Mádeniyat aralıq baylanıslar[3]
  • Shaxslar aralıq munasábetlerdi ornatıw ushın jeke waqıt ajıratıw .
  • Stressten qashıw
  • Yadlardı qáliplestiriw[4]

Tariyxı

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Sayaxat áyyemgi dáwirlerge barıp taqaladı, onda bay grekler hám rimlikler dem alıw ushın Pompey hám Baiae sıyaqlı qalalardaǵı jazǵı úyleri hám villalariga sayaxat qıladı. Dáslepki sayaxatlar ástelew, qáwiplilew hám sawda hám migratsiya húkimran bolǵan bolsa -da, kóp jıllar dawamında mádeniy hám texnologiyalıq rawajlanıw sayaxat qılıw ańsatlaw hám qolaylaw bolǵanın ańlatadı. 1492-jılda Kristofer Kolumb Ispaniyadan jańa dúnyaǵa júzip ketkeninen berli insaniyat transport salasında uzaq jol basıp ótti. 21-ásrge kelip samolyotlar Ispaniyadan Qospa Shtatlarına bir keshede sayaxat qılıw imkaniyatın berdi.

Orta ásirlerde sayaxat qılıw qıyınshılıqlardı júzege alıp kelgen biraq bul ekonomika hám jámiyet ushın zárúrli edi. Kótere sektor (mısalı) karwánlar yamasa teńiz sayaxatshıları menen arqalı shuǵıllanatuǵın sawdagerlerge baylanıslı edi, aqırǵı paydalanıwshı usaqlap satıw sawda kóbinese awıldan awılǵa aylanıp juretuǵın kóplegen sayaxatshılardıń xızmetlerin talap eter edi, gyrovagues (kóshpeli xristian monaxlar) hám sergizdan xristian monaxlar teologiya hám sharbashılıq menen shuǵıllanadılar. qarawsız aymaqlardı qollap-quwatlaw, sayaxatchilarni gastrol qılıw hám áskerler hár qıylı atanaq júriwlerinde hám basqa urıslarda uzaq hám keń tarqaldı[5].Zıyaratlar Evropa hám Islam dúnyasında keń tarqalǵan bolıp, jergilikli hám xalıq aralıq sayaxatshılar aǵımın óz ishine alǵan.

16-ásir aqırında jas Evropalıq aristokratlar hám bay joqarı siyasiy gruppalı er adamlar ushın kórkem óner hám ádebiyat boyınsha tálim alıwdıń bir bólegi retinde Evropanıń zárúrli qalalarına sayaxat qılıw modaǵa aylandı. Bul Grand Tour retinde belgili hám London, Parij, venetsiya, Florensiya hám Rim sıyaqlı qalalardı óz ishine alǵan. Biraq, Fransiya revolyuciyası Grand Tourdıń juwmaǵın alıp keldi[5].

Suwda sayaxat kóbinese qurǵaqlıqtaǵı sayaxattan kóre kóbirek qolaylıq hám tezlikti támiyinledi, hesh bolmaǵanda 19-ásirde temirjollar tarmaǵı payda bo'lgunga shekem. Sayaxatshılıq maqsetindegi sayaxatlar adamlar oyın-kúlki ushın sayaxat qılıwdı baslaǵan payıtlarda baslanǵanı, sebebi sayaxat endi qıyın hám qıyın wazıypa emes edi. Bunı Tóbeas Kuk sıyaqlı adamlar poyezdler hám mıymanxanalar birgelikte bron etilgen turistik paketlerdi satqan[6]. Hawa kemeleri hám samolyotlar 20-ásirde, atap aytqanda, samolyotlar hám ushıwshılardıń artıqsha bolǵan Ekinshi Jáhán urısınan keyin uzaq aralıqlarǵa sayaxat etiw rolin óz moynına aldı [5].21-ásirde hawa reysi oǵada keń tarqaldı, Aleksis Alford atlı bir hayal 21 jasqa tolǵanǵa shekem 196 mámleketke keldi[7].

Geografıyalıq túrler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]

Sayaxat jergilikli, regionlıq, milliy (ishki) yamasa xalıq aralıq bolıwı múmkin. Bazı bir mámleketlerde jergilikli bolmaǵan ishki sayaxat ishki pasporttı talap etiwi múmkin, xalıq aralıq sayaxat bolsa ádetde pasport hám vizani talap etedi. Ekskursiyalar sayaxattıń keń tarqalǵan turi bolıp tabıladı. Ekspediciya sayaxatları[8], kishi toparlı sayaxatlar[9] hám darya sayaxatları sayyaxlıq sayaxatlarına mısal bola aladı[10].

Qawipsizlik

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
British Airways 747 samolyotında sayaxatshılar. Hawa sayaxatı keń tarqalǵan transport quralları bolıp tabıladı.
Szczecin portında MS Skania paromi

Rásmiyler sayaxat qawipsizligin támiyinlew ushın ıqtıyat ilajların kóriw zárúrligin aytıp atır. Sırt elge sayaxat etkende, itimal qawipsiz hám baxtsız sayaxattı ábzal kóredi, biraq sayaxatshılar qıyınshılıqlarǵa, jınayatlarǵa hám zorlıqshılıqqa dus keliwi múmkin. Qawipsizlikke tiyisli birpara pikirlerge átirap -ortalıqtan xabarlı bolıw[11],jınayat nıshanına aylanbaw[11], pasport nusqaların hám soǵan uqsas maǵlıwmatlardı isenimli adamlarǵa qaldırıw[11],kelingen mámlekette ámel etetuǵın medicinalıq qamsızlandırıwdı alıw kiredi[11] hám shet el mámleketke kelip óz milliy elshixanasında dizimnen ótiw [11]. Kóplegen mámleketler basqa mámleketlerdiń aydawshılıq gúwalıqların tán almaydı ; Biraq, kópshilik mámleketler xalıq aralıq aydawshılıq gúwalıqların qabıl etedi.Óz mámleketinde shıǵarılǵan avtomobil qamsızlandırıw polislari kóbinese shet el mámleketlerde haqıyqıy emes hám kóbinese kelilgen mámlekette ámel etetuǵın waqtınshalıq avtomashina qamsızlandırıwın alıw talap etiledi[12]. Sonıń menen birge, baratuǵın mámleketlerdiń aydaw qaǵıydaları hám qaǵıydaların biliw usınıs etiledi[12]. Qawipsizlik kózqarasınan qawipsizlik qamarın taǵıw usınıs etiledi; kóp mámleketler qawipsizlik qamarlarınan nızam buzǵanlıq ushın jazası bar[12].

Hár turdegi sayaxatlar qawipsizligin salıstırıw ushın isletiliwi múmkin bolǵan ush tiykarǵı statistikalıq maǵlıwmatlar ámeldegi (Átirap-ortalıq, transport hám regionlar departamentiniń 2000-jıl oktyabr ayında ótkerilgen sorawı tiykarında.

Rejim Bir milliardqa ólim
Sayaxatlar Saat Kilometrler
Avtobus 4.3 11.1 0.4
Temirjol 20 30 0,6
Hawa 117 30.8 0,05
Keme 90 50 2.6
Van 20 60 1.2
Avtomobil 40 130 3.1
Júriw 40 220 54
Velosiped 170 550 45
Mototsikl 1640 4840 109

  

Derekler

[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]
  1. ↑ „Travel“. Merriam-Webster.com Dictionary. Merriam-Webster (12-aprel 2021-yil). Qaraldı: 16-aprel 2021-yil.
  2. ↑ „Motivations of Travel“. U.S. Travel Association.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named ufl
  4. ↑ Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named ustravel.org
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 „A History Of Why People Travel“. Matador Network.
  6. ↑ . http://www.dw.com/en/a-brief-history-of-travel-from-elite-hobby-to-mass-tourism/a-16996047. 
  7. ↑ Beni. „This Gen Zer Just Became the Youngest Person to Travel to Every Country: Alexis Alford—or Lexie Limitless, as she's known on Instagram—has set the record at just 21 years old.“. Conde Nast Traveler (29-iyul 2019-yil). — „... By age 12, Alexis Alford... Alford, now 21, has accomplished her goal...“. Qaraldı: 6-mart 2020-yil.
  8. ↑ „Unrivaled Expedition Cruises“ (en-UK). National Geographic Expeditions. 8-noyabr 2022-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-noyabr 2022-jıl.
  9. ↑ „Book a small group tour with National Geographic Journeys and see more of the world for less.“ (en-UK). National Geographic Expeditions.
  10. ↑ „River Cruises from National Geographic - Book one of our new authentic River Cruises across Europe or Asia“ (en-UK). National Geographic Expeditions. 19-iyun 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 8-noyabr 2022-jıl.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named travel.state.gov
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Silteme kórsetiwdegi qátelik: Жарамсыз <ref> тегі; no text was provided for refs named travel.state.gov.permits
«https://kaa.wikipedia.org/w/index.php?title=Sayaxat&oldid=75918» saytınan alınǵan