Sayaxat ushın derekti kóriw

Bul betti redaktorlaw háreketine tómendegi sebep boyınsha ruqsat joq:

Siziń IP-mánzilińiz barlıq Wikimedia Foundation wikilerinde bloklanǵan diapazonda.

Blok ‪EPIC‬ tárepinen ámelge asırılǵan. Kórsetilgen sebep Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.

Bloklanıwdıń baslanıwı : 08:48, 2024 j. iyuldıń 2
Bloklanıwdıń ámel qılıw múddeti: 08:48, 2025 j. iyuldıń 2

Siziń ámeldegi IP mánzilińiz 206.189.44.186, bloklanǵan diapazon bolsa 206.189.32.0/20. Márhámát, joqarıdaǵı barlıq maǵlıwmatlardı sorawıńızǵa tolıq kirgiziń.

Egerde siz bloklanıw qátelik sebepli bolǵan dep esaplasańız, qosımsha maǵlıwmat hám kórsetpelerdi No open proxies global siyasatında tabıwıńız múmkin.

Keri jaǵdayda, bloklanıwdı talqılaw ushın Meta-Wikide kórip shıǵıw ushın soraw jiberiń yamasa joqarıdaǵı barlıq maǵlıwmatlardı kirgizip stewards VRT náwbette stewards@wikimedia.org pochtasına xat jollań.

Bul bettiń deregin qarawıńızǵa hám kóshirip alıwıńızǵa boladı.

[[Fayl:A_backpacking_travel_to_europe_R002-005.jpg|nobaý|240x240 nükte| Evropa sayaxatında alınǵan [[Parij]] súwreti.]]
 
[[Fayl:Nilgiri_Mountain_Train.jpg|nobaý| [[Poyezd|Poezd]] sayaxatı —      [[Hindistan|Indiyanıń]] Tamilnadu shtatındaǵı Mettupalayam hám Ootacamund ortasındaǵı Nilgiri taw temir jolı kópirinde poezdte jolawshılar.]]
'''Sayaxat''' — bul uzaq geografik jerler arasındaǵı adamlar háreketi. Sayaxat piyada, [[velosipedte]], [[avtomobilde]], [[poezdte]], [[qayıqta]], [[avtobusda]], [[samolyotda]], kemede yamasa basqa jollar menen ámelge asırılıwı múmkin hám bir tárepleme yamasa óz-ara bolıwı múmkin <ref>{{Web deregi|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/travel|bet=Travel|sáne=12-aprel 2021-yil|jumıs=Merriam-Webster.com Dictionary|baspaxana=[[Merriam-Webster]]|qaralǵan sáne=16-aprel 2021-yil}}</ref>. Sayaxat, sonıń menen birge, turizm mısalında bolǵanı sıyaqlı, izbe-iz háreketler ortasında salıstırǵanda qısqa múddetlerdi de óz ishine alıwı múmkin.

== Etimologiya ==
"Sayaxat" termini áyyemgi fransuz tilindeg travail sózinen kelip shıqqan bolıwı múmkin, bul „jumıs“ degen mánisti ańlatadı.Merriam-Webster sózligine kóre, ''sayaxat'' sóziniń birinshi isletiliwi 14-ásirde bolǵan. Sonıń menen birge, bul sóz orta ingliz travailen sózinen kelip shıqqanlıǵın ańlatadı, travelen (qiynaqqa salıw, miynet qılıw, háreket qılıw, sayaxat qılıw degen mánisti ańlatadı) hám aldınǵı fransuz tilindegi travailler (bul mashaqatlı miynet qılıw degeni).

Anglichan tilinde adamlar elede waqtı-waqtı menen travail sózlerin isletedi bul „gúres“ degen mánisti ańlatadı. Simon Winchester óziniń „The Best Travelers' Tales“ (2004) kitabında sayaxat hám salmaqlıq sózleri de áyyemgi túbir tilinde bolıp: tripalium dep atalǵan tripalium (latın tilinde bul „úsh qazıq“ degen mánisti ańlatadı, tap qazıqqa ornatadı ). Bul silteme áyyemgi dáwirlerde sayaxat qılıwdıń oǵada qıyınlıǵın sáwlelendiriwi múmkin. Zamanagóy dáwirde sayaxat, mánzilge qaray, ańsatlaw bolıwı múmkin. [[Everest]] tawına, Amazon [[tropik ormanları]]<nowiki/>na sayaxat, ekstremal turizm hám hádiyseli sayaxat sayaxattıń qıyınlaw formalarınan. Sayaxat qılıw, sonıń menen birge, [[avtobus]], kruiz kemesi yamasa hátte buǵa arabası sıyaqlı sayaxat usılına qaray qıyınlaw bolıwı múmkin.

== Maqset hám motivatsiya ==
Sayaxat etiw sebepleri arasında dem alıw, jasartırıw<ref>{{Web deregi|url=https://www.ustravel.org/sites/default/files/media_root/document/Motivations%20for%20Travel%20Fact%20Sheet.pdf|bet=Motivations of Travel|jumıs=[[U.S. Travel Association]]}}</ref>,turizm<ref name="ufl" />,izertlew sayaxatı,<ref name="ufl" /> maǵlıwmat toplaw, adamlarǵa keliw, qayırqomlıq ushın valantyorlar sayaxatı, turmıstı baslaw ushın [[migratsiya]] kiredi. Basqa, diniy zıyaratlar <ref name="ufl" /> hám missiya safarlari, jumıs saparı<ref name="ufl" />, sawda<ref name="ufl" />, qatnaw, medicinalıq járdem alıw<ref name="ufl" />, sayaxat etiw yamasa urıstan shaǵılısıw, sayaxat etiwden zawıq alıw yamasa basqa sebepler. Sayaxatshılar piyada yamasa velosipedte júriw sıyaqlı insan kúshi menen isleytuǵın transporttan paydalanıwları múmkin; yamasa transport quralları, mısalı, jámiyetlik transportı, [[avtomobiller]], [[poezdlar,]] qayıqlar, kruiz kemeleri hám [[samolyotlar]].

Sayaxat motivlarına tómendegiler kiredi:

* Joqarı kewillilik
* Dem alıw
* Jańa ashılıwlar
* Hádiyse
* Mádeniyat aralıq baylanıslar<ref name="ufl" />
* Shaxslar aralıq munasábetlerdi ornatıw ushın jeke waqıt ajıratıw .
* Stressten qashıw
* Yadlardı qáliplestiriw<ref name="ustravel.org" />

== Tariyxı ==
Sayaxat [[áyyemgi dáwirlerge]] barıp taqaladı, onda bay grekler hám rimlikler dem alıw ushın [[Pompey]] hám Baiae sıyaqlı qalalardaǵı jazǵı úyleri hám [[villalariga]] sayaxat qıladı. Dáslepki sayaxatlar ástelew, qáwiplilew hám sawda hám migratsiya húkimran bolǵan bolsa -da, kóp jıllar dawamında mádeniy hám texnologiyalıq rawajlanıw sayaxat qılıw ańsatlaw hám qolaylaw bolǵanın ańlatadı. 1492-jılda [[Kristofer Kolumb]] [[Ispaniya]]<nowiki/>dan jańa dúnyaǵa júzip ketkeninen berli insaniyat transport salasında uzaq jol basıp ótti. 21-ásrge kelip samolyotlar Ispaniyadan Qospa Shtatlarına bir keshede sayaxat qılıw imkaniyatın berdi.

[[Orta ásirlerde]] sayaxat qılıw qıyınshılıqlardı júzege alıp kelgen biraq bul ekonomika hám jámiyet ushın zárúrli edi. Kótere sektor (mısalı) karwánlar yamasa teńiz sayaxatshıları menen arqalı shuǵıllanatuǵın sawdagerlerge baylanıslı edi, aqırǵı paydalanıwshı usaqlap satıw sawda kóbinese awıldan awılǵa aylanıp juretuǵın kóplegen sayaxatshılardıń xızmetlerin talap eter edi, gyrovagues (kóshpeli xristian monaxlar) hám sergizdan xristian monaxlar teologiya hám sharbashılıq menen shuǵıllanadılar. qarawsız aymaqlardı qollap-quwatlaw, sayaxatchilarni gastrol qılıw hám áskerler hár qıylı atanaq júriwlerinde hám basqa urıslarda uzaq hám keń tarqaldı<ref name="matador">{{Web deregi|url=https://matadornetwork.com/bnt/a-history-of-why-people-travel/|bet=A History Of Why People Travel|jumıs=Matador Network}}</ref>.Zıyaratlar [[Evropa]] hám Islam dúnyasında keń tarqalǵan bolıp, jergilikli hám xalıq aralıq sayaxatshılar aǵımın óz ishine alǵan.

16-ásir aqırında jas Evropalıq aristokratlar hám bay joqarı siyasiy gruppalı er adamlar ushın kórkem óner hám ádebiyat boyınsha tálim alıwdıń bir bólegi retinde Evropanıń zárúrli qalalarına sayaxat qılıw modaǵa aylandı. Bul Grand Tour retinde belgili hám [[London]], [[Parij]], [[Veneciya|venetsiya]], Florensiya hám [[Rim]] sıyaqlı qalalardı óz ishine alǵan. Biraq, [[Fransiya revolyuciyası]] Grand Tourdıń juwmaǵın alıp keldi<ref name="matador">{{Web deregi|url=https://matadornetwork.com/bnt/a-history-of-why-people-travel/|bet=A History Of Why People Travel|jumıs=Matador Network}}</ref>.

Suwda sayaxat kóbinese qurǵaqlıqtaǵı sayaxattan kóre kóbirek qolaylıq hám tezlikti támiyinledi, hesh bolmaǵanda 19-ásirde temirjollar tarmaǵı payda bo'lgunga shekem. Sayaxatshılıq maqsetindegi sayaxatlar adamlar oyın-kúlki ushın sayaxat qılıwdı baslaǵan payıtlarda baslanǵanı, sebebi sayaxat endi qıyın hám qıyın wazıypa emes edi. Bunı Tóbeas Kuk sıyaqlı adamlar poyezdler hám mıymanxanalar birgelikte bron etilgen turistik paketlerdi satqan<ref name="DW">{{Cite news|url=http://www.dw.com/en/a-brief-history-of-travel-from-elite-hobby-to-mass-tourism/a-16996047}}</ref>. Hawa kemeleri hám samolyotlar 20-ásirde, atap aytqanda, samolyotlar hám ushıwshılardıń artıqsha bolǵan Ekinshi Jáhán urısınan keyin uzaq aralıqlarǵa sayaxat etiw rolin óz moynına aldı <ref name="matador">{{Web deregi|url=https://matadornetwork.com/bnt/a-history-of-why-people-travel/|bet=A History Of Why People Travel|jumıs=Matador Network}}</ref>.21-ásirde hawa reysi oǵada keń tarqaldı, [[Aleksis Alford]] atlı bir hayal 21 jasqa tolǵanǵa shekem 196 mámleketke keldi<ref name="twsLL222">{{Web deregi|url=https://www.cntraveler.com/story/this-gen-zer-just-became-the-youngest-person-to-travel-to-every-country|bet=This Gen Zer Just Became the Youngest Person to Travel to Every Country: Alexis Alford—or Lexie Limitless, as she's known on Instagram—has set the record at just 21 years old.|avtor=Beni|at=Shauna|sáne=29-iyul 2019-yil|baspaxana=Conde Nast Traveler|qaralǵan sáne=6-mart 2020-yil|citata=... By age 12, Alexis Alford... Alford, now 21, has accomplished her goal...}}</ref>.

== Geografıyalıq túrler ==
Sayaxat jergilikli, regionlıq, milliy (ishki) yamasa xalıq aralıq bolıwı múmkin. Bazı bir mámleketlerde jergilikli bolmaǵan ishki sayaxat ishki pasporttı talap etiwi múmkin, xalıq aralıq sayaxat bolsa ádetde [[pasport]] hám [[vizani]] talap etedi. Ekskursiyalar sayaxattıń keń tarqalǵan turi bolıp tabıladı. Ekspediciya sayaxatları<ref>{{Web deregi|url=https://www.nationalgeographicexpeditions.co.uk/expedition-cruises/|bet=Unrivaled Expedition Cruises|arxivurl=https://web.archive.org/web/20221108182406/https://www.nationalgeographicexpeditions.co.uk/expedition-cruises/|arxivsáne=2022-11-08|til=en-UK|jumıs=[[National Geographic]] Expeditions|qaralǵan sáne=2022-11-08}}</ref>, kishi toparlı sayaxatlar<ref>{{Web deregi|url=https://www.nationalgeographicexpeditions.co.uk/journeys/|bet=Book a small group tour with National Geographic Journeys and see more of the world for less.|til=en-UK|jumıs=[[National Geographic]] Expeditions}}</ref> hám darya sayaxatları sayyaxlıq sayaxatlarına mısal bola aladı<ref>{{Web deregi|url=https://www.nationalgeographicexpeditions.co.uk/river-cruises/|bet=River Cruises from National Geographic - Book one of our new authentic River Cruises across Europe or Asia|arxivurl=https://web.archive.org/web/20210619163722/https://www.nationalgeographicexpeditions.co.uk/river-cruises/|arxivsáne=2021-06-19|til=en-UK|jumıs=[[National Geographic]] Expeditions|qaralǵan sáne=2022-11-08}}</ref>.

== Qawipsizlik ==
[[Fayl:British_Airways_747-400_World_Traveller_cabin.jpg|nobaý| British Airways 747 [[Samolyot|samolyotında]] sayaxatshılar. Hawa sayaxatı keń tarqalǵan transport quralları bolıp tabıladı.]]
[[Fayl:MF_Skania_2.jpg|nobaý| Szczecin portında MS Skania paromi]]
Rásmiyler sayaxat qawipsizligin támiyinlew ushın ıqtıyat ilajların kóriw zárúrligin aytıp atır. Sırt elge sayaxat etkende, itimal qawipsiz hám baxtsız sayaxattı ábzal kóredi, biraq sayaxatshılar qıyınshılıqlarǵa, jınayatlarǵa hám zorlıqshılıqqa dus keliwi múmkin. Qawipsizlikke tiyisli birpara pikirlerge átirap -ortalıqtan xabarlı bolıw<ref name="travel.state.gov" />,jınayat nıshanına aylanbaw<ref name="travel.state.gov" />, pasport nusqaların hám soǵan uqsas maǵlıwmatlardı isenimli adamlarǵa qaldırıw<ref name="travel.state.gov" />,kelingen mámlekette ámel etetuǵın medicinalıq qamsızlandırıwdı alıw kiredi<ref name="travel.state.gov" /> hám shet el mámleketke kelip óz milliy elshixanasında dizimnen ótiw <ref name="travel.state.gov" />. Kóplegen mámleketler basqa mámleketlerdiń aydawshılıq gúwalıqların tán almaydı ; Biraq, kópshilik mámleketler xalıq aralıq aydawshılıq gúwalıqların qabıl etedi.Óz mámleketinde shıǵarılǵan avtomobil qamsızlandırıw polislari kóbinese shet el mámleketlerde haqıyqıy emes hám kóbinese kelilgen mámlekette ámel etetuǵın waqtınshalıq avtomashina qamsızlandırıwın alıw talap etiledi<ref name="travel.state.gov.permits" />. Sonıń menen birge, baratuǵın mámleketlerdiń aydaw qaǵıydaları hám qaǵıydaların biliw usınıs etiledi<ref name="travel.state.gov.permits" />. Qawipsizlik kózqarasınan qawipsizlik qamarın taǵıw usınıs etiledi; kóp mámleketler qawipsizlik qamarlarınan nızam buzǵanlıq ushın jazası bar<ref name="travel.state.gov.permits" />.

Hár turdegi sayaxatlar qawipsizligin salıstırıw ushın isletiliwi múmkin bolǵan ush tiykarǵı statistikalıq maǵlıwmatlar ámeldegi (Átirap-ortalıq, transport hám regionlar departamentiniń 2000-jıl oktyabr ayında ótkerilgen sorawı tiykarında.
{| class="wikitable sortable"
! rowspan="2" |Rejim
! colspan="3" |Bir milliardqa ólim
|-
!Sayaxatlar
!Saat
!Kilometrler
|-
|[[Avtobus]]
|4.3
|11.1
|0.4
|-
|Temirjol
|20
|30
|0,6
|-
|Hawa
|117
|30.8
|0,05
|-
|Keme
|90
|50
|2.6
|-
|Van
|20
|60
|1.2
|-
|[[Avtomobil]]
|40
|130
|3.1
|-
|Júriw
|40
|220
|54
|-
|[[Velosiped]]
|170
|550
|45
|-
|Mototsikl
|1640
|4840
|109
|}
  

== Derekler ==
{{Reflist}}
[[Kategoriya:Turizm]]
[[Kategoriya:Sayaxat]]
[[Kategoriya:Dem alıw]]

Bul bette qollanılǵan úlgiler:

Úlgi:Citation/core (kodın kóriw) (qorǵalǵan)
Úlgi:Cite news (redaktorlaw)
Úlgi:ISO 639 name anıqlanbaǵan (redaktorlaw)
Úlgi:Lang (kodın kóriw) (qorǵalǵan)
Úlgi:Main other (kodın kóriw) (qorǵalǵan)
Úlgi:Reflist (redaktorlaw)
Úlgi:Reflist/styles.css (redaktorlaw)
Úlgi:Sáne (redaktorlaw)
Úlgi:Web deregi (redaktorlaw)
Module:Check for unknown parameters (redaktorlaw)
Module:String (redaktorlaw)

Sayaxat betine qaytıw.

«https://kaa.wikipedia.org/wiki/Sayaxat» saytınan alınǵan