მომხმარებელი:Mchad20/სილეზიის მესამე ომი

სილეზიის მესამე ომი (გერმ. Dritter Schlesischer Krieg) — ომი პრუსიასა და ავსტრიას შორის (მის მოკავშირეებთან ერთად), რომელიც გაგრძელდა 1756 წლიდან 1763 წლამდე და დაადასტურა პრუსიის კონტროლი სილეზიის რეგიონზე (ამჟამად სამხრეთ-დასავლეთ პოლონეთში). ომი ძირითადად სილეზიაში, ბოჰემიასა და ზემო საქსონიაში მიმდინარეობდა და ჩამოყალიბდა შვიდწლიანი ომის ერთ-ერთი თეატრი . ეს ომი იყო ბოლო სამი სილეზიური ომიდან, რომელშიც იბრძოდა ფრიდრიხ დიდის პრუსია და მარია ტერეზას ავსტრია მე-18 საუკუნის შუა ხანებში. სამივე მათგანის შედეგი სილეზიაზე პრუსიის კონტროლის დამყარება იყო.

ეს კონფლიქტი შეიძლება ჩაითვალოს გასული ათწლეულის პირველი და მეორე სილეზიური ომების გაგრძელებად. მას შემდეგ, რაც აიქს-ლა-ჩაპელის ხელშეკრულებამ დაასრულა ომი ავსტრიის მემკვიდრეობისთვის, ავსტრიამ გაატარა ფართო რეფორმები და შეცვალა თავისი ტრადიციული დიპლომატიური პოლიტიკა პრუსიასთან განახლებული ომის მოსამზადებლად. ისევე როგორც წინა სილეზიის ომების შემთხვევაში, კონფლიქტი არცერთ გამომწვევ მოვლენას არ დაუწყია; პირიქით, პრუსიის ოპორტუნისტული გათვლა იყო მოწინააღმდეგის გეგმების ჩაშლა. ომის ღირებულება სისხლსა და საგანძურში ორივე მხრისათვის მაღალი იყო, თუმცა ის უშედეგოდ დასრულდა მას შემდეგ, რაც არცერთ მთავარ მეომარ მხარეს აღარ შეეძლო კონფლიქტის "შენარჩუნება".

ომი დაიწყო პრუსიის შეჭრით საქსონიაში 1756 წლის შუა რიცხვებში და დასრულდა პრუსიის დიპლომატიური გამარჯვებით 1763 წლის ჰუბერტუსბურგის ხელშეკრულებით, რომელმაც დაადასტურა პრუსიის კონტროლი სილეზიაზე. ხელშეკრულებას არ გამოუწვევია ტერიტორიული ცვლილებები, თუმცა ავსტრია დათანხმდა პრუსიის სუვერენიტეტის აღიარებას სილეზიაში მარია ტერეზას ვაჟის, ერცჰერცოგ იოსების, საღვთო რომის იმპერატორად არჩევაში პრუსიის მხარდაჭერის სანაცვლოდ. კონფლიქტმა თავისი კვალი დააჩნია ავსტრია-პრუსიის ზოგად მეტოქეობას, რაც, თავისდაუნებურად, ისახებოდა გერმანიის პოლიტიკაზე საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში. ომმა მნიშვნელოვნად გააძლიერა პრესტიჟი პრუსიისა, რომელმაც მოიპოვა ზოგადი აღიარება, როგორც მთავარი ევროპული ძალა, და, ასევე, პრესტიჟი ფრიდრიხისა, რომელიც, აწ უკვე, აღიქმეოდა დიდი რეპუტაციის მქონდე გამორჩეულ სამხედრო წინამძღვრად.

მიუხედავად იმისა, რომ შვიდწლიანი ომი იყო გლობალური კონფლიქტი ბევრ მეომარ მხარეს შორის, მისმა ცენტრალურმა ევროპულმა ფლანგმა ვერ მოინელა ავსტრიის მემკვიდრეობის ომისაგან (1741–1748)დატოვებული ხანგრძლივი წყენა. ექს-ლა-ჩაპელის ხელშეკრულება, რომელმაც დაასრულა ეს უკანასკნელი ომი, დაადასტურა პრუსიის მეფე ფრიდრიხ II- ის მიერ სილეზიის რეგიონის წართმევა ჰაბსბურგის მონარქიისგან ორი სილეზიური ომის გზით. დამარცხებული ავსტრიის ერცჰერცოგინია მარია ტერეზა მაინც სრულად აპირებდა დაკარგული პროვინციის დაბრუნებას და საღვთო რომის იმპერიაში ავსტრიის ჰეგემონიის აღდგენას; მშვიდობის დამყარების შემდეგ, მან დაიწყო შეიარაღებული ძალების აღდგენა და ახალი ალიანსების ძიება.

მიუხედავად იმისა, რომ საფრანგეთმა და დიდმა ბრიტანეთმა აღიარეს პრუსიის სუვერენიტეტი სილეზიაში აიქს-ლა-ჩაპელის ხელშეკრულებით, ავსტრიამ საბოლოოდ უარი თქვა შეთანხმების რატიფიცირებაზე, ხოლო მარია ტერეზას ქმარმა, საღვთო რომის იმპერატორმა ფრანცის I- მა უარი განაცხადა საღვთო რომის იმპერიის მიერ მიცემულ გარანტიაზე პრუსიისაგან საკონფლიქტო რეგიონის კონტროლის საკითხთან დაკავშირებით. პრუსიამ, თავის მხრივ, უარი თქვა პრაგმატულ სანქციაზე თანხმობაზე, რითაც ეჭვქვეშ დააყენა მარია ტერეზას, როგორც ჰაბსბურგის მონარქიის მეთაურის ლეგიტიმაცია. დინასტიური კავშირების მიუხედავად, ბრიტანეთის მეფე ჯორჯ II პრუსიას ფრანგების მოკავშირედ და მარიონეტად განიხილავდა, ხოლო რუსეთის იმპერატრიცა ელისაბედი ფრიდრიხის სამეფოს კონკურენტად თვლიდა პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის ზოგად სიტუაციაში და შიშობდა, რომ პრუსიის მზარდი ძალა ხელს შეუშლიდა რუსეთის მიერ აღებულ დასავლეთისასკენ გაფართოების გეზს. პოლიტიკური და დიპლომატიური გარემოებები, რამაც გამოიწვია წინა სილეზიის ომები, კვლავ შენარჩუნდა და შემდგომი კონფლიქტის მოსალოდნელობას მოასწავებდა.

1746 წელს მარია ტერეზამ ელისაბედთან დადო თავდაცვითი შეთანხმება, რომელიც ცნობილია როგორც ორი იმპერატრიცას ხელშეკრულება. ისავსტრიასა და რუსეთს აკავშირებდა პრუსიის წინააღმდეგ; საიდუმლო პუნქტი უზრუნველყოფდა რუსეთის მიერ ავსტრიის მხარდაჭერას სილეზიის რეგიონის საკითხებში. 1750 წელს ბრიტანეთი შეუერთდა ანტიპრუსიულ კამპანიას ავსტრიისა და რუსეთის მხარდაჭერის სანაცვლოდ ჰანოვერის ამომრჩეველზე პრუსიის თავდასხმის შემთხვევაში. ამავდროულად, მარია ტერეზა, რომელიც იმედგაცრუებული იყო ბრიტანეთის ქმედებრივი გამოხატულებებით ავსტრიის მემკვიდრეობის ომში, მიჰყვა თავისი კანცლერის ვენცელ ანტონ ფონ კაუნიცის კონტროვერსიულ რჩევებს დაახლოებოდა ავსტრიის დიდი ხნის მეტოქეს, საფრანგეთის სამეფოს.

1755 წელს ბრიტანეთმა გაამწვავა დაძაბულობა რუსული არმიისთვის დაფინანსების შეთავაზებით. რუსული არმია მზად უნდა ყოფილიყო პრუსიის აღმოსავლეთ საზღვარზე თავდასხმისთვის. ამ გარემოცვით შეშფოთებულმა ფრიდრიხმა დაიწყო მუშაობა ბრიტანეთის ავსტრიული კოალიციისგან გამოყოფაზე. ფრიდრიხი მეფე ჯორჯს სთავაზობდა ჰანოვერთან დაკავშირებით არსებული ეჭვების გაფანტვას და გარანტიის სახით დახმარებას. 1756 წლის 16 იანვარს პრუსია და ბრიტანეთი შეთანხმდნენ ვესტმინსტერის კონვენციაზე, რომლის მიხედვითაც პრუსია ახლა იღებდა ვალდებულებას მხარი დაეჭირა ჰანოვერისთვის საფრანგეთის წინააღმდეგ, სანაცვლოდ კი ბრიტანეთის მიერ რუსეთისთვის სამხედრო სუბსიდიების შეთავაზება უნდა შეწყვეტილიყო. ამ ნაბიჯმა შექმნა ახალი ანგლო-პრუსიის ალიანსი და გააღიზიანა საფრანგეთის სასამართლო.

ავსტრია ახლა ცდილობდა მეტად თბილი ურთიერთობა დაეჭირა საფრანგეთთან, რათა შეძლებისდაგვარად აღეკვეთა საფრანგეთის დადებითი დამოკიდებულება პრუსიისადმი სამომავლო სილეზიის კონფლიქტის დროს/შემთხვევაში. პრუსიისა და ბრიტანეთის ხელახალი გაერთიანების საპასუხოდ მეფე ლუი  XV მარია ტერეზას დათანხმდა ახალ ფრანკო-ავსტრიულ ალიანსის ჩამოყალიბების საკითხთან დაკავშირებით. 1756 წლის მაისში ეს აქტი ოფიციალურად გაფორმდა ვერსალის პირველი ხელშეკრულებით. პოლიტიკური მანერების ამ სერიას ეწოდა დიპლომატიური რევოლუცია . რუსეთი, რომელიც ასევე აღელვებული იყო ბრიტანეთის დაპირებული სუბსიდიების გაუქმების შემდეგ, დაუახლოვდა ავსტრიას და საფრანგეთს და დათანხმდა გაერთიანებულიყო ღიად შეტევით კოალიციაში მათთან ერთად, 1756 წლის აპრილში. როდესაც საფრანგეთი პრუსიის წინააღმდეგ აღმოჩნდა და რუსეთი გამოეყო ბრიტანეთს, კაუნიცის გეგმა, ამგვარად, მომწიფდა გრანდიოზულ ანტიპრუსიულ ალიანსში ავსტრიის, რუსეთის, სხვადასხვა ნაკლებად ავტორიტეტული გერმანული სახელმწიფოებისა და საფრანგეთის გაერთიანებით.

როდესაც ავსტრიამ და რუსეთმა ღიად დაიწყეს მზადება განახლებული ომისთვის, ფრიდრიხი დარწმუნდა, რომ პრუსიას თავს დაესხმეოდნენ 1757 წლის დასაწყისში. იმის ნაცვლად, რომ დალოდებოდა მტრების გადაადგილებას მათ მიერ არჩეულ დროს, მან გადაწყვიტა ემოქმედა პრევენციულად, დაწყებული თავდასხმით მეზობელ საქსონიის ელექტორატზე, რომელიც მას სწორად სჯეროდა, რომ იყო საიდუმლო პარტია მის წინააღმდეგ კოალიციაში. [9] ფრიდრიხის ფართო სტრატეგიას სამი ნაწილი ჰქონდა. პირველ რიგში, ის გულისხმობდა საქსონიის ოკუპაციას, სტრატეგიული სიღრმის მოპოვებას და საქსონის არმიისა და ხაზინის გამოყენებას პრუსიის ომის ძალისხმევის გასაძლიერებლად. მეორე, ის საქსონიიდან ბოჰემიაში მიიწევდა წინ, სადაც შეიძლებოდა ზამთრის კვარტალების შექმნა და ჯარის მომარაგება ავსტრიის ხარჯზე. მესამე, ის შეიჭრებოდა მორავიაში სილეზიიდან, დაიკავებდა ციხესიმაგრეს ოლმუცში და წინ წაიწევდა ვენაში, რათა ეიძულებინა ომის დასრულება. [10] ის იმედოვნებდა, რომ ფინანსურ დახმარებას მიიღებდა ბრიტანელებისგან, რომლებიც ასევე დაჰპირდნენ, რომ საჭიროების შემთხვევაში საზღვაო ესკადრილია ბალტიის ზღვაში გაიგზავნებოდაა რუსეთის წინააღმდეგ პრუსიის სანაპიროს დასაცავად. [11]

დასაწყისისთვის ფრიდრიხმა პრუსიის ჯარები სამად გაყო. მან აღმოსავლეთ პრუსიაში მარშალ ჰანს ფონ ლევალდტის მეთაურობით განათავსა 20 000-კაციანი ჯარი, რათა დაეცვა აღმოსავლეთის მხარე რუსული შემოსევისგან, ხოლო 8 000 კაციანი რეზერვი შორეულ პომერანიაში დაბანაკდა; რუსეთს უნდა შეეძლო გამოეყენებინა დაუძლეველი ძალა აღმოსავლეთ პრუსიის წინააღმდეგ, მაგრამ მეფე ენდობოდა რუსული არმიის ნელ და დეორგანიზებულ სვლას მისი ჩრდილო-აღმოსავლეთის ფლანგის დასაცავად. მან ასევე 25 000 მეომრით დააყენა მარშალი კურტ ფონ შვერინი სილეზიაში მორავიიდან და უნგრეთიდან შემოსევების შესაჩერებლად. საბოლოოდ, 1756 წლის აგვისტოში მან პირადად ულიდერა საქსონიაში პრუსიის მთავარ, 60 000 კაციან არმიას, აწ უკვე ახლადდაწყებულ მესამე სილეზიის ომში. [12]

პრუსიის ჯარებმა გადაკვეთეს საქსონიის საზღვარი 1756 წლის 29 აგვისტოს. [17] პრუსიის არმია სამ სვეტად დაიძრა: მარჯვნივ დაახლოებით 15000 კაცი იყო პრინც ფერდინანდ ბრუნსვიკის მეთაურობით; მარცხნივ იყო 18000 კაცი ბრუნსვიკ-ბევერნის ჰერცოგის მეთაურობით; ცენტრში თავად ფრიდრიხი იყო, მარშალ ჯეიმს კიტთან ერთად, 30 000 მეომრიანი კორპუსით. პრინცი ფერდინანდი უნდა დაწინაურებულიყო ქალაქ კემნიცში და შესულიყო ლაიფციგში, ხოლო ბევერნი უნდა გაევლო ლუზატიას ბაუტცენის დასაპყრობად . იმავდროულად, ფრიდრიხი და კეითი წინ უნდა წასულიყვნენ ტორგაუს გავლით, რათა თავს დასხმოდნენ საქსონის დედაქალაქ დრეზდენს . [10] [18] საქსონია და ავსტრია მოუმზადებელი იყვნენ ფრიდრიხის პრევენციული დარტყმისთვის და მათი ძალები მიმოფანტული იყო; როდესაც პრუსიელები შედიოდნენ ელექტორატში, საქსონიის მთავარი არმია გამაგრდა პირნაში და პრუსიელებმა 9 სექტემბერს დაიკავეს დრეზდენი .

ფრიდრიხმა და მთავარმა პრუსიულმა არმიამ ჩრდილოეთ ბოჰემიაში შეაღწიეს და ავსტრიელებთან, რომელთაც მეთაურობდა გენერალი მაქსიმილიან ულისეს ბრაუნი, მოლაპარაკება სურდათ, სანამ ისინი საქსონებთან გაერთიანდებოდნენ. ბრაუნმა დაიკავა თავდაცვითი პოზიცია სოფელ ლობოსიცისთან, სადაც ორი ძალა ერთმანეთის წინააღმდეგ ლობოსიცის ბრძოლაში იბრძოდა, 1 ოქტომბერს.[21] დაპირისპირება უშედეგოდ დასრულდა, ავსტრიელებმა მნიშვნელოვანი ზარალი მიაყენეს პრუსიელებს და შემდეგ უკან დაიხიეს; ამრიგად, ფრიდრიხმა ხელი შეუშალა ბრაუნს იზოლირებული საქსონების გაძლიერებაში, მაგრამ ბრაუნმა შეაჩერა ფრიდრიხის წინსვლა ბოჰემიაში. [22] ჩრდილოეთისკენ მიბრუნებულმა პრუსიელებმა სრულად დაიკავეს საქსონია, საქსონიის პრინცი ფრიდრიხ ავგუსტუს IIკი ტყვედ აიყვანეს, თუმცა 18 ოქტომბერს მას უფლება მისცეს დაბრუნებულიყო სხვა სამეფოებში. საქსონთა არმია მცირე ხნით ალყაში მოექცა პირნასთან და დანებდა 14 ოქტომბერს, დამარცხების შემდეგ კი მისი ხალხი იძულებით შეიყვანეს პრუსიის არმიაში პრუსიელი ოფიცრების მეთაურობის ქვეშ. [23] საქსონიის ხაზინა დაცარიელდა და მისი ვალუტა გაუფასურდა. [24]

1756-1757 წლების ზამთარში მეომარი მხარეები მუშაობდნენ თავიანთი გაერთიანებების დასაცავად და კოორდინირების სტრატეგიებზე მოკავშირეებთან. ���ებერვალში უილიამ პიტმა, თემთა პალატის ახალმა ლიდერმა და საფრანგეთის მტკიცე მტერმა, დაარწმუნა ბრიტანეთის პარლამენტი მტკიცედ და საბოლოოდ გადაეწყვიტა პრუსიის საკითხი ავსტრიისა და საფრანგეთის წინააღმდეგ, რის შემდეგაც ბრიტანეთმა დაიწყო მარაგების მიწოდება და ძალიან საჭირო სუბსიდიები ბერლინისთვის. პარლამენტმა ასევე დაამტკიცა სადამკვირვებლო არმიის განლაგება ჰანოვერის (და ბრანდენბურგის ) დასაცავად მომავალი საფრანგეთის შემოსევისგან დასავლეთიდან. [25] ფრიდრიხმა კვლავ მოუწოდა ბრიტანეთს საზღვაო ძალების განლაგებისაკენ ბალტიისპირეთში რუსეთისა და მზარდი არამეგობრული შვედეთის შეკავების მიზნით. თუმცა არაფერი გამოვიდა. [26]

საერთო ჯამში, პრუსიის აგრესიულმა შეტევამ საქსონიაზე გააძლიერა ავსტრიული კოალიცია და განსაკუთრებით გაზარდა საფრანგეთის ერთგულება პრუსიის წინააღმდეგ შეტევითი ომის მიმართ. იანვარში იმპერიული დიეტა შეიკრიბა რეგენსბურგში, სადაც მარია ტერეზამ საკმარისი რაოდენობის გერმანელი პრინცი დაარწმუნა საკუთარ მიზნებში, რის შედეგადაც, 17 იანვარს საღვთო რომის იმპერიამ ომი გამოუცხადა პრუსიას; დიეტმა მოითხოვა 40000 კაციანი რაიხსარმის შეკრება და ავსტრიის განკარგულებაში დაყენება საქსონიის განთავისუფლებისთვის. [27] 1757 წლის მაისში ვერსალის მეორე ხელშეკრულებამ გააძლიერა ფრანკო-ავსტრიის ალიანსი, ფრანგები დათანხმდნენ სამხედრო კონტრიბუციის სახით 129 000 ჯარისკაცის მობილიზებას გერმანიის ბრძოლებში, 12 მილიონ ლივრთან ერთად მანამ, სანამ ავსტრია არ აღადგენდა სილეზიას. [28]

სანაცვლოდ, ავსტრია დაჰპირდა, რომ გამარჯვების შემდეგ იგი საფრანგეთს მიანიჭებდა ავსტრიის ნიდერლანდებზე კონტროლს, რაც ფრანგებისთვის დიდი ხნის ნანატრი პრიზი იყო. რუსეთმა ასევე 80 000 მეომარი ჩართო კონფლიქტში, იმ იმედით, რომ დაიკავებდა აღმოსავლეთ პრუსიას და შემდეგ ამ ტერიტორიას პოლონეთთან გაცვლიდა კურლანდში. შვედეთი ასევე დათანხმდა შეჭრას პრუსიის პომერანიაში, რათა დიდი ჩრდილოეთ ომის შემდეგ პრუსიასთან დაკარგული ტერიტორიები აღედგინა. მთლიანობაში, ავსტრიული კოალიცია ცდილობდა პრუსიის სამეფოს სრულ დაყოფას, [28] მაშინ, როცა ფრიდრიხის პორტეტს ამახინჯებდა, თითქოს იყო აგრესორი და პირველი ნაბიჯები ომის წამოწყებაში მას ეკუთვნოდა. [29]

საქსონიაში გამოზამთრების შემდეგ, ფრიდრიხმა გადაწყვიტა დაუყოვნებლივ შეჭრილიყო ბოჰემიაში, სანამ ფრანგული ან რუსული ძალები მიაღწევდნენ ამ ტერიტორიას და მხარს დაუჭერდნენ ავსტრიელებს. [30] 1757 წლის 18 აპრილს პრუსიის მთავარი არმია რამდენიმე სვეტად მიიწევდა მადნის მთების გავლით, ცდილობდა გადამწყვეტ შეტაკებას ბრაუნის ძალებთან, [31] ხოლო სილეზიის გარნიზონი შვერინის მეთაურობით მიიწევდა გლაციდან მათთან შესაერთებლად. [30] 21 აპრილს ბევერნის სვეტი რაიხენბერგის მახლობლად შეხვდა ავსტრიულ კორპუსს გრაფი კონიგსეგის მეთაურობით ; რაიხენბერგის შემდგომი ბრძოლა დასრულდა პრუსიის გამარჯვებით და პრუსიის ძალებმა განაგრძეს წინსვლა პრაღაში . [32]

შემოჭრილი კოლონები კვლავ გაერთიანდნენ პრაღის ჩრდილოეთით, ხოლო უკან დაბრუნებულმა ავსტრიელებმა რეფორმა მოახდინეს ლოთარინგიის პრინც ჩარლზ მეთაურობით ქალაქის აღმოსავლეთით და 6 მაისს ორი არმია შეებრძოლა ერთმანეთს პრაღის ბრძოლაში . ორივე მხარემ დიდი დანაკარგი განიცადა და, ორივე, ბრაუნი და შვერინი დაიღუპნენ, მაგრამ პრუსიელებმა აიძულეს ავსტრიელები დაბრუნებულიყვნენ გამაგრებულ ქალაქში, რომელსაც შემდეგ დამპყრობლებმა ალყა შემოარტყეს . [33] მას შემდეგ, რაც ავსტრიელმა სარდალმა გრაფ ლეოპოლდ ფონ დაუნმა შეიტყო პრაღაზე თავდასხმის შესახებ, აღმოსავლეთიდან 30000 კაციანი ძალით დაიძრა. [34] პრაღის ბრძოლაში ჩასაბმელად დაუნი ძალიან გვიან ჩავიდა, მაგრამ მან შეკრიბა ათასობით ბრძოლიდან გამოქცეული ავსტრიელი; ამ პერიოდული გამაგრებებით მან ქალაქს ამოსუნთქვის საშუალება მისცა. [35]

პრაღის ალყისა და დაუნთან პირისპირ შეხვედრის მცდელობის პროცესში, პრუსიელები იძულებულნი გახდნენ თავიანთი ძალები გაეყოთ. ფრიდრიხმა მიიყვანა 5000 ჯარისკაცი ალყიდან, რათა გაეძლიერებინა 19000 კაციანი არმია ბევერნის მეთაურობით მახლობლად კოლინში და შეეფასებინა სიტუაცია. [36] დაუნის წინსვლის შეჩერებისათვის არასაკმარისი ძალის ქონის ფონზე, ფრიდრიხმა გადაწყვიტა მეტი კაცი გაეყვანა ალყიდან და პრევენციულად შეუტია ავსტრიის პოზიციას. 18 ივნისს კოლინის ბრძოლა დასრულდა ავსტრიის გადამწყვეტი გამარჯვებით; პრუსიის პოზიცია დაინგრა და დამპყრობლები იძულებულნი გახდნენ ალყა მოეხსნათ და ბოჰემიიდან საერთოდ გასულიყვნენ. მათ და���ნის არმია დაედევნა. ბოჰემიის წარუმატებლობა ნიშნავდა ფრიდრიხის სტრატეგიის დანგრევას, გაელაშქრა ვენაში. [33]

პრუსიის გეზისა და მოქმედების გეგმის ცვლილებამ რეალური გახადა სხვა მოკავშირეების დამატება ავსტრიულ კოალიციაში. 1757 წლის შუა რიცხვებში რუსეთის მხრიდან 75000 ჯარისკაცი მარშალ სტეპან ფიოდოროვიჩ აპრაქსინის მეთაურობით შეიჭრა აღმოსავლეთ პრუსიაში და აიღო ციხე მემელში . [37] შემდგომი წინსვლისას, რუსებმა დაამარცხეს უფრო მცირე პრუსიული ძალა, ლეჰვალდტის მეთაურობით , გროს-იეგერსდორფის ბრძოლაში 30 აგვისტოს. თუმცა, გამარჯვებულმა რუსებმა ვერ შეძლეს კენიგსბერგის აღება, დახარჯეს რა თავიანთი მარაგი მემელსა და გროს-იაგერსდორფში და მალევე უკან დაიხიეს; ლოჯისტიკის განმეორებითმა სირთულეებმა შეზღუდა დიდი რუსული არმიის შეტევითი შესაძლებლობები და საშუალება მისცა აღმოსავლეთ პრუსიას გაეძლო იმაზე მეტხანს, ვიდრე მოსალოდნელი იყო. [38] სექტემბერში შვედეთმაც გამოუცხადა ომი პრუსიას, 13 სექტემბერს შეიჭრა პრუსიის პომერანიაში 17000 კაცით და დაიწყო პომერანიის ომი . [37] ამ ფრონტებზე ძირითადი ტერიტორიების დაცვის აუცილებლობამ შეამცირა პრუსიის შეტევითი შესაძლებლობები ბოჰემიასა და სილეზიაში. [39]

1757 წლის შუა ხანებში ავსტრიის ძალები თანდათანობით შევიდნენ პრუსიის მიერ კონტროლირებად ლუზატიაში, ხოლო საფრანგეთისა და რაიხსარმის გაერთიანებული ძალები სუუბისის პრინცის მეთაურობით ფლანგს დასავლეთიდან მიუახლოვდნენ. [40] 7 სექტემბერს ავსტრიელებმა, დაუნისა და პრინც ჩარლზის მეთაურობით, ზემო ლუზატიაში მიმავალმა, დაამარცხეს პრუსიის ძალები ბევერნისა და ჰანს კარლ ფონ ვინტერფელდის მეთაურობით მოისის ბრძოლაში, რომლის დროსაც ვინტერფელდი მოკლეს. [41] პრინც ჩარლზის არმია შემდეგ გაემართა დასავლეთისაკენ, იმ იმედით, რომ დაუკავშირდებოდა სოუბისის ძალებს მას შემდეგ, რაც ამ უკანასკნელმა საქსონია გაიარა, [40] ხოლო ბევერნმა და მისმა არმიამ უკან დაიხიეს აღმოსავლეთისკენ ქვემო სილეზიის დასაცავად. [42]

ლუზატიაში ავსტრიული ძალების შეკავების სანაცვლოდ, ფრიდრიხმა მიიყვანა პრუსიის არმია დასავლეთით ტურინგიაში, რათა ეფორმირებინა გადამწყვეტი ჩართულობა მოახლოებულ ფრანკო-იმპერიულ არმიასთან, ვიდრე ის გაერთიანდებოდა პრინც ჩარლზთან და დაუნთან. თუმცა იმპერიალებმა თავი აარიდეს პრუსიელებს და 10 სექტემბერს ჰანოვერი და ბრიტანეთის სადამკვირვებლო არმია კლოსტერზევენის კონვენციით ჩაბარდნენ საფრანგეთს. [43] იმავდროულად, 10-დან 17 ოქტომბრამდე მცირე ჰუსარის ძალები უნგრელი გრაფ ანდრაშ ჰადიკის მეთაურობით უსწრებდნენ ავსტრიის მთავარ ძალებს, რათა მოკლე დროში დაეპყროთ ბერლინი, გამოესყიდათ ქალაქი 200 000 ტალერის სანაცვლოდ და შემდეგ უკან დაეხიათ. [44] ოქტომბრის ბოლოს პრუსიის არმიამ შეცვალა კურსი და დაბრუნდა აღმოსავლეთით ლაიფციგში, რათა დაეცვა პრუსიის ძირითადი ტერიტორია სხვადასხვა საფრთხისგან. [43]

ამ მანევრების სერიების შემდეგ, 5 ნოემბერს, პრუსიის კორპუსმა ფრიდრიხის მეთაურობით დაადგინა ლოკაცია და ჩაერთო ბრძოლაში სოუბისის ბევრად უფრო დიდ ძალებთან საქსონიაში, როსხბახის სოფელში. როსბახის ბრძოლა დასრულდა პრუსიის განსაცვიფრებელი გამარჯვებით, რომელშიც ფრიდრიხმა დაკარგა 1000-ზე ნაკლები კაცი, ხოლო ფრანკო-გერმანულმა ძალებმა სოუბისის მეთაურობით დაკარგეს დაახლოებით 10 000. [45] ამ გამარჯვებამ გარკვეული დროით უზრუნველყო პრუსიის კონტროლი საქსონიაზე. როსბახთან დამარცხების შემდეგ, საფრანგეთის ინტერესი სილეზიის ომისადმი მკვეთრად შემცირდა და ფრანგული ძალები მალევე გაიყვანეს სილეზიის ფლანგიდან, რის შედეგადაც როსბახი დარჩა ერთადერთ ბრძოლად ფრანგებსა და პრუსიელებს შორის ომის დროს. [40]

სანამ ფრიდრიხის არმია მანევრირებდა დასავლეთ საქსონიასა და ტურინგიაში, პრინც ჩარლზისა და დაუნის ავსტრიული არმია აღმოსავლეთით ქვემო სილეზიაში ოპერირებდა. ნოემბერში მათ მიაღწიეს ბრესლაუს, სადაც მათ დაუპირისპირდა სილეზიის გარნიზონი ბევერნის მეთაურობით. [46] ავსტრიელებმა ბრესლაუს ბრძოლაში 22 ნოემბერს პრუსიელები ველიდან განდევდნეს. თავად ბევერნი ტყვედ აიყვანეს და მისი დარჩენილი ძალების უმეტესმა ნაწილმა უკან დაიხია გლოგაუსკენ, რომელთაგან ნაწილი დარჩა გარნიზონის გასამაგრებლად და ქალაქის ტყვეობის პრევენციისათვის; გარნიზონის მეთაურმა ბრესლაუ ავსტრიელებს გადასცა 25 ნოემბერს უსაფრთხო გავლის სანაცვლოდ. [47]

მას შემდეგ, რაც ფრიდრიხმა შეიტყო ბრესლაუს დაცემის შესახებ, მისმა 22000 კაციანმა ჯარმა 274 კილომეტრი თორმეტ დღეში გაიარა, რათა გადაჯგუფებულიყო უკან დახეულ პრუსიელ ჯარისკაცებთან ლიეგნიცში . დაახლოებით 33 000 კაციანი გაძლიერებული არმიაგანლაგდა ლუტენთან ახლოს, ბრესლაუს დასავლეთიდან 27 კილომეტრით, სოფლის გარშემო ფორმირებულ 66000 ავსტრიელის წინააღმდეგ. მიუხედავად მისი ჯარების დაღლილობისა სწრაფი მსვლელობისგან, ფრიდრიხმა 5 დეკემბერს ავსტრიულ ძალებს შეუტია და მოიპოვა მორიგი მოულოდნელი გამარჯვება ლეიტენის ბრძოლაში . [48] [49] პრუსიელები მისდევდნენ პრინც ჩარლზის დამარცხებულ არმიას ბოჰემიისკენ, ხოლო ავსტრიული და ფრანგული ძალები ჯერ კიდევ ბრესლაუს შიგნით იყვნენ ალყაში მოქცეული 19-20 დეკემბრის დანებებამდე, რამაც სილეზიის უმეტესი ნაწილი დააბრუნა პრუსიის კონტროლის ქვეშ. [50]

ამ დიდი მარცხის შემდეგ, პრინცი ჩარლზი მოხსნეს მეთაურობიდან და მისი ადგილი დაუნმა დაიკავა, რომელიც ახლა მარშლად დააწინაურეს. ფრიდრიხს იმედი ჰქონდა, რომ როსბახსა და ლეიტენში მთავარი გამარჯვებები მარია ტერეზას სამშვიდობო მაგიდასთან მიიყვანდა, [51] მაგრამ მას გადაწყვეტილი ჰქონდა მოლაპარაკება არ გაემართა მანამ, სანამ სილეზიას არ დაიბრუნებდა. [52] პრუსიამ უკვე ამოწურა ხაზინა 1757 წლის კამპანიაში და ცდილობდა თანხა შეეგროვებინა ახალი წლისათვის სილეზიასა და საქსონიაში კათოლიკურ ეკლესიაზე გადასახადების დაწესებით. [53] საქსონ-სილეზიის ფრონტის სტაბილიზაციასთან ერთად, ფრიდრიხმა უბრძანა თავისი აღმოსავლეთ პრუსიის ძალების დიდ ნაწილს ლევალდტის მეთაურობით, გაეძლიერებინათ პომერანია და იწინასწარმეტყველა, რომ რუსეთის ახალი წინსვლა ზამთრის შემდეგ არ მოხდებოდა. გაფართოებულმა პრუსიის არმიამ სწრაფად განდევნა შვედები უკან, დაიპყრო შვედეთის პომერანიის უმეტესი ნაწილი და ზამთარში დაბლოკა მისი დედაქალაქი შტრალსუნდი . [54] პრინცმა ფერდინანდმა, ახლა უკვე ჰანოვერის არმიის მეთაურმა, წამოიწყო ზამთრის შეტევების სერია, რომელმაც დაასრულა ჰანოვერის ოკუპაცია საფრანგეთის მიერ და საბოლოოდ განდევნა ფრანგები ვესტფალიიდან და რაინის გადაღმა, რითაც უზრუნველყო პრუსიის დასავლეთ ფლანგის უსაფრთხოება ომის მიმდინარეობისას. [55]

1758 წლის იანვარში რუსული არმია, გრაფ უილიამ ფერმორის მეთაურობით, კვლავ შეიჭრა აღმოსავლეთ პრუსიაში, სადაც პრუსიის რამდენიმე დარჩენილმა ჯარმა მცირე წინააღმდეგობა გაუწია. [40] ფრიდრიხმა მიატოვა პროვინცია რუსეთის ოკუპაციას, მიიჩნია ის სტრატეგიული პოტენციალისაგან დაცლილად და ამჯობინა კონცენტრირება მოეხდინა სილეზიის ფლანგში კიდევ ერთი გადამწყვეტი გამარჯვების მიღწევაზე, რათა ავსტრიელები ერთხელ და სამუდამო მიეწვია მშვიდობის მაგიდაზე. [56] მარტში საფრანგეთმა მნიშვნელოვნად შეამცირა თავისი ფინანსური და სამხედრო ვალდებულებები ავსტრიის კოალიციის წინაშე ვერსალის მესამე ხელშეკრულების ხელმოწერით. [57] მას შემდეგ, რაც პრინც ფერდინანდის პრუსიულ-ჰანოვერის არმიამ თანდათან აიძულა ფრანგები დაეტოვებინა ჩრდილოეთ გერმანია, პრუსია და ბრიტანეთი დავობდნენ მათი ალიანსის პირობების დაზუსტების გამო. ფრიდრიხმა მოითხოვა ბრიტანული ჯარების მიერ სამხედრო კონტრიბუცია და დიდი ხნის დაპირებული საზღვაო ფლოტის მიწოდება ბალტიისპირეთში, ხოლო პიტი დაჟინებით მოითხოვდა ბრიტანეთის რესურსების შენარჩუნებას უფრო ფართო გლობალური ომისთვის. [58]

საბოლოო ჯამში, 11 აპრილს ბრიტანელებმა ოფიციალურად შექმნეს ალიანსი პრუსიასთან ანგლო-პრუსიის კონვენციით, რომელშიც ისინი ვალდებულნი იყვნენ უზრუნველეყოთ პრუსია ყოველწლიურად 670,000 ფუნტის სუბსიდიით ( 2022 წელს 101 მილიონი ფუნტის ექვივალენტი) და არ დაემყარებინათ ცალკე ზავები .ბრიტანელებს ასევე დაევალათ ასევე 9000 ჯარისკაცის განლაგება რაინლანდში პრინც ფერდინანდის არმიის გასაძლიერებლად. [59] ფრიდრიხმა გადაწყვიტა, რომ დადგა დრო მორავიაში შეჭრისა და გამაგრებული ოლმუცის ხელში ჩაგდებისა.შვაიდნიცი, ავსტრიის მიერ ოკუპირებული ბოლო დასაყრდენი სილეზიაში, დანებდა 16 აპრილს, რის შემდეგაც ფრიდრიხმა საველე არმია შეიყვანა მორავიაში, მიაღწია ოლმუცს 29 აპრილს და ალყა შემოარტყა მას 20 მაისს. [60] [61]

ოლმუცი კარგად იყო დაცული, ალყა კი ნელი და რთული იყო. [62] ფრიდრიხი იმედოვნებდა ავსტრიის კონტრშეტევის პროვოცირებას, მაგრამ დაუნმა აირჩია თავიდან აეცილებინა პირდაპირი ჩართულობა პრუსიულ ძალებთან და ამის ნაცვლად ყურადღება გაამახვილა მისი დახმარების მიწოდებითი ხაზების შევიწროებაზე. ივნისის ბოლოს ქალაქის თავდაცვა ძლიერ დაზიანდა, მაგრამ ალყაში მოქცეული არმიის მარაგი მკვეთრად დაბალი იყო. 30 ივნისს ავსტრიულმა ძალებმა გენერალ ერნსტ ფონ ლაუდონის მეთაურობით დააკავეს სილეზიიდან მომარაგების მასიური კოლონა, რომელიც მიემართებოდა პრუსიის არმიისკენ ოლმუცში და გაანადგურეს იგი დომშტადტლის ბრძოლაში . ამ დანაკარგის შემდეგ, პრუსიელები იძულებულნი გახდნენ გაეტეხათ ალყა, დაეტოვებინათ მორავია და უარი ეთქვათ ავსტრიის ტერიტორიაზე საბოლოო შეჭრაზე. [63]

მორავიაში იმედგაცრუებულმა პრუსიელებმა გაამაგრეს საქსონია და სილეზია, ხოლო ფრიდრიხმა არმია მიიყვანა ჩრდილოეთისკენ, რათა მოეგერიებინა მიმავალი რუსები, რომლებმაც მიაღწიეს ბრანდენბურგის საზღვრებს და ალყა შემოარტყეს და დაწვეს კუსტრინი . პრუსიის ჯარებმა, რომლებმაც ზამთარში ალყაში მოაქციეს სტრალსუნდი, ახლა უკან დაიხიეს ფრიდრიხის ძალების გასაძლიერებლად და შეუერთდნენ მას კუსტრინის ნანგრევებთან 22 აგვისტოს. [64] 25 აგვისტოს პრუსიის 35 000 კაციანმა არმიამ ფრიდრიხის მეთაურობით რუსული 43 000-კაციანი არმიის წინააღმდეგ გაილაშქრა. რუსებს მეთაურობდათ ფერმორი. მათ ოდერის აღმოსავლეთით ცორნდორფის ბრძოლა წამოიწყეს. [65] ორივე მხარე დაღლილობამდე იბრძოდა და მათ მძიმე დანაკარგები განიცადეს, მაგრამ რუსებმა უკან დაიხიეს და ფრიდრიხმა გამარჯვება მოიპოვა. [66]

პრუსიელები გადაჯგუფდნენ და დაბრუნდნენ საქსონიაში, სადაც სექტემბერსა და ოქტომბერში დაუნის წინააღმდეგ მანევრირებდნენ.ისინი ამოწმებდნენ ავსტრიელთა კომუნიკაციებს, მაგრამ თავიდან აიცილებდნენ რაიმე გადამწყვეტ ჩართულობასა თუ გადაწყვეტილებას. [67] 14 ოქტომბერს დაუნმა გააოცა პრუსიის მთავარი არმია ფრიდრიხისა და კეიტის მეთაურობით ლუსატიაში, საბოლოოდ კი აჯობა მათ ჰოხკირკის ბრძოლაში . [68] პრუსიელებმა მიატოვეს თავიანთი არტილერიისა და მარაგის დიდი ნაწილი და კეიტი მოკლეს მოქმედების დროს, მაგრამ გადარჩენილებმა უკან დაიხიეს სტრატეგიულად და დაუნმა უარი თქვა მათ დევნაზე. [69] პრუსიელები სასწრაფოდ გადაჯგუფდნენ და შევიდნენ სილეზიაში, რათა გაეტეხათ ავსტრიის მიერ ნეისის ალყა. 7 ნოემბერს. ამის შემდეგ ისინი დაბრუნდნენ დასავლეთისკენ დაუნის თავდასხმის პრევენციისათვის და დრეზდენის გასამაგრებლად, მაგრამ ავსტრიელებმა შემდგომი თავდასხმების გარეშე დაიხიეს დასავლეთში. [70]

ცორნდორფში დიდი დანაკარგების განცდის შემდეგ, [71] რუსულმა არმიამ უკან დაიხია ბალტიის სანაპიროსკენ, ვისტულას გადაღმა.მათ 1758 წელს აღარ განუხოციელებიათ შეტევები პრუსიის წინააღმდეგ. პრუსიელი ჯარისკაცების გამოყვანამ შვედეთის პომერანიიდან სიტუაცია მიიყვანა სექტემბერში შვედეთის მიერ განხორციელებულ შეტევებამდე ; მაგრამ მას შემდეგ, რაც ვერ შეძლეს გაერთიანება ვერც რუსულ და ვერც ავსტრიულ ძალებთან, შვედები კვლავ დაბრუნდნენ შვედეთის პომერანიაში საზამთრე მარაგებისთვის. [72] მიუხედავად მათი გამარჯვებისა ჰოხკირკში, დაუნის ავსტრიელებმა მიაღწიეს მცირე სტრატეგიულ პროგრესს საქსონიაში, მაგრამ ვერ შეძლეს დრეზდენის დაბრუნება. საბოლოოდ, ავსტრიელები იძულებულნი გახდნენ ზამთრისთვის დაბრუნებულიყვნენ ბოჰემიაში, რის გამოც საქსონია პრუსიის კონტროლის ქვეშ დარჩა, [69] ხოლო პრუსიის განადგურებული არმია მუშაობდა საქსონიასა და სილეზიაში საკუთარი თავის აღგენაზე. [73]

1759 წლის აპრილში ფრიდრიხმა თავისი მთავარ არმია საქსონიიდან ქვემო სილეზიაში შეიყვანა, რათა დასავლეთ პოლონეთში მყოფი რუსული არმია ბოჰემიაში მყოფი დაუნის ავსტრიელებისგან გამოეყო. იმავდროულად, უფრო მცირე პრუსიული ძალები ფრიდრიხის უმცროსი ძმის, პრინცი ჰენრის მეთაურობით, დარჩა საქსონიაში, რათა შეევიწროებინა ბოჰემია მადნის მთების გავლით, გაიმარჯვა რა პეტერვალდეს ბრძოლაში და სხვა მცირე შეტაკებებში, ასევე გაანადგურა ავსტრიული საბრძოლო მასალის რამდენიმე ნაგავსაყრელი და ხიდი მანამ, სანამ თვითონ უკან დაიხევდა საქსონიაში. რუსებმა განაგრძეს ნოიმარკის ზეწოლა; 23 ივლისს ახალი რუსი სარდალი, გრაფი პიოტრ სალტიკოვი ჩაუდგა სათვეში 47,000 კაცს და კეის ბრძოლაში დაამარცხა 26,000 პრუსიელი, რომელსაც მეთაურობდა გენერალი კარლ ჰაინრიხ ფონ ვედელი. [74] დასავლეთ მხარეს რუსები დაიძრნენ ოდერისკენ, ხოლო ფრიდრიხმა გააძლიერა ჩრდილოეთის მხარე, რათა შეერთებოდა ვედელს და სალტიკოვს შებრძოლებოდა. პრინცი ჰენრი და გენერალი ჰაინრიხ ოგიუსტ დე ლა მოტე ფუკე, შესაბამისად, საქსონიისა და სილეზიის დაცვას მეთვალყურეობდნენ. [75]

3 აგვისტოს სალტიკოვმა მიაღწია და დაიკავა ოდერის ფრანკფურტი, სადაც მნიშვნელოვნად გაძლიერდა.[74] ფრიდრიხმა გადაწყვიტა, რომ კეის ომის გადარჩენილებთან ერთად შეეტია რუსებისათვის 12 აგვისტოს, კუნდერსდორფის სოფელთან, რამეთუ გაედევნა რუსები, რომლებიც ბერლინიდან 80 კილომეტრის მოშორებითღა იყვნენ. შედეგად, კუნერსდორფის ბრძოლაში ძალიან დამაჯერებლად გაიმარჯვა რუსეთ-ავსტრიის კოალიციამ და გაანადგურა პრუსიის არმია, რის შედეგადაც გაითავისუფლა გზა ბერლინამდე. [76] ბრძოლის შემდეგ ფრიდრიხს სჯეროდა, რომ ომი მთლიანად წაგებული იყო, მაგრამ მოწინააღმდეგე მხარეს მდგომმა მოკავშირეებმა კვლავ არ შეავიწროვეს პრუსიელები და არ დაიკავეს ბერლინი. [77]

რუსეთის მძიმე მსხვერპლმა კუნერსდორფში და უთანხმოებამ რუსეთისა და ავსტრიის ხელმძღვანელობას შორის აიძულა ფრთხილი გრაფ სალტიკოვი შეეკავებინა თავისი ძალები და პრუსიელებს დრო მისცა გადაჯგუფებისთვის. [78] რუსული არმიის სუსტი მომარაგების ხაზები პოლონეთის გავლით ართულებდა გამარჯვების მიღწევას მტრის ტერიტორიაზე ასე ღრმად განლაგებიდან გამომდინარე [74] და პრინცი ჰენრის იმუქრებოდა ავსტრიელთა მომარაგების ხაზების შეწყვეტით, რაზეც რუსები კონკრეტულ დონეზე იყვნენ დამოკიდებული. სექტემბერში, ბრანდენბურგში კოალიციის ძალის აბსოლუტური უპირატესობის მიუხედავად, რუსები და ავსტრიელები სილეზიაზე გადაერთნენ. კოალიციის შიდა კონფლიქტებმა და მოყოყმანე ხელმძღვანელობამ პრუსიას მეორე შანსი მისცა. ამ მოვლენას ფრიდრიხმა მოგვიანებით უწოდა " ბრანდენბურგის სახლის სასწაული ". [79]

სექტემბრის დასაწყისში ბოჰემიაში მყოფი ავსტრიული ძალები გადაერთნენ საქსონიაზე, რომელიც კუნერსდორფის მომზადების გამო დაცლილი იყო დამცველებისგან. ამის შედეგად, მათ ჩაიბარეს დრეზდენი. [80] პრინცი ჰენრის ჯარი გაემართა დასავლეთისკენ, რათა კვლავ შებრძოლებოდა ავსტრიელებს საქსონიასთან, სადაც კონტიგენტმა გენერალ ფრიდრიხ ავგუსტ ფონ ფინკის მეთაურობით მკვეთრად დაამარცხა უფრო დიდი ავსტრიული ძალა კორბიცის ბრძოლაში, 21 სექტემბერს. [81] საპასუხოდ, დაუნმა გაგზავნა საკუთარი დამხმარე ძალები საქსონიაში, მაგრამ გაანადგურეს იგი პრინც ჰენრის პრუსიელებმა 25 სექტემბერს ჰოიერსვერდას ბრძოლაში . საქსონიის ხელახლა დაკარგვის პერსპექტივით გაბრაზებულმა დაუნმა თავისი ძირითადი კონცენტრაცია გადაიტანა დასავლეთ საქსონიაზე, ^[1] რუსების უკან ჩამოტოვებით, რომლებიც ზამთრისთვის პოლონეთში გავიდნენ. [78]

ნოემბერში, სანამ პრუსიის არმია მუშაობდა ბრანდენბურგსა და სილეზიაში საკუთარი თავის აღდგენაზე, ფინკის მეთაურობით პრუსიის კორპუსი განლაგდა მაქსენში, რათა შეევიწროებინა ავსტრიული საკომუნიკაციო ხაზები საქსონიასა და ბოჰემიას შორის. ავსტრიულმა ძალებმა დაუნისა და გრაფ ფრანც მორიც ფონ ლასის მეთაურობით ალყა შემოარტყეს ფინკის არმიას 21 ნოემბერს მაქსენის ბრძოლაში, რითაც აიძულეს მთელი პრუსიის კორპუსის დანებებულიყო. [83]

1760 წლის დასაწყისში ლაუდონს მიეცა ბრძანება სილეზიაში, დაუნისგან დამოუკიდებლად, ^[2] და დაიწყო იქ კამპანია მარტში. 15 მარტს, პრუსიის გარნიზონთან, ნოიშტადტის მახლობლად , დაუზუსტებელი შეტაკების შემდეგ, ^[3] ლაუდონის ჯარი თანდათან წინ მიიწევდა ქვემო სილეზიაში, ალყაში მოაქციეს რა გლაცსი 7ივნისს. დე ლა მოტე ფუკე ხელმძღვანელობდა ძალებს ციხესიმაგრის გასათავისუფლებლად, მაგრამ ლაუდონი ჩაერთო და გაანადგურა ისინი 23 ივნისს ლანდშუტის ბრძოლაში, დე ლა მოტე ფუკე ტყვედ აიყვანეს. პრუსიის ძირითადი არმია ფრიდრიხის მეთაურობით აღმოსავლეთისკენ გაემართა სილეზიის დასაცავად, მაგრამ კურსი შეცვალა მას შემდეგ, რაც შეიტყო, რომ დაუნის მთავარი არმია იმავე მიმართულებით მოძრაობდა. ფრიდრიხმა დროებით მიატოვა სილეზია ავსტრიის ალყაში და თავისი ჯარი უკან საქსონიაში შეიყვანა. მან 13 ივლისიდან ალყა შემოარტყა დრეზდენს . [88] პრუსიელებს იმედი ჰქონდათ, რომ ან სწრაფად აიღებდნენ დრეზდენს, ან თუნდაც ავსტრიელების ყურადღება გაეფანტათ; ამის ნაცვლად, დაუნის არმია დასავლეთისკენ გაემართა და აიძულა პრუსიელები მოეხსნათ ალყა და 21 ივლისს უკან დაეხიათ. ^[4]

გლაცი აიღეს ავსტრიელებმა 29 ივლისს, რასაც მიჰყვა ლიგნიცი და პარჩვიცი, ხოლო დაუნისა და ლასის ავსტრიული ჯარები დაბრუნდნენ, რათა შეერთებოდნენ ლაუდონის ძალებს ქვემო სილეზიაში. პრუსიელები ფრიდრიხისა და პრინცი ჰენრის მეთაურობით ცდილობდნენ გაერთიანებას და გადამწყვეტი ჩართულობის მოძიებას, ხოლო დაუნი გადავიდა თავდასხმაზე ფრიდრიხზე აღმატებული შესაძლებლობებით. [89] ლაუდონის კორპუსმა, რომელიც დაუნის მთავარ არმიას წინ უსწრებდა, 15 აგვისტოს შეუტია ფრიდრიხის პოზიციას ლიგნიცის მახლობლად. შედეგად ლიგნიცის ბრძოლა დასრულდა პრუსიის გამარჯვებით, პრუსიელებმა დაამარცხეს ლაუდონი, სანამ დაუნის უფრო დიდი ძალები მის მხარდასაჭერად მოვიდოდნენ. ვითარების მსგავსად შემოტრიალებამ შეაფერხა ავსტრიელთა მანევრები და აღადგინა პრუსიის კონტროლი ქვემო სილეზიაზე, ^[5] ვინაიდან დაუნმა თავისი ჯარი საქსონიაში გადაიყვანა.

პრუსიის მეორეხარისხოვანმა ძალებმა გენერალ იოჰან დიტრიხ ფონ ჰულსენის მეთაურობით მოიგერიეს ავსტრიის წინსვლა საქსონიაში, 20 აგვისტოს, სტრელას ბრძოლაში . ^[5] პრუსიელებმა და ავსტრიელებმა სექტემბერი სილეზიაში შეტაკებასა და მანევრირებაში გაატარეს, ხოლო სალტიკოვის ჯარებმა თავი შეიმაგრეს დასავლეთ პოლონეთში. სილეზიასა და საქსონიაში მაქსიმალურად კონცენტრირებული პრუსიის ძალების გამო ბრანდენბურგი ძირითადად დაუცველი დარჩა. ოქტომბრის დასაწყისში რუსულმა კორპუსმა გენერალ გოთლობ ჰაინრიხ ტოტლბენის მეთაურობით წინ წაიწია ნოიმარკის გავლით და შეუერთდა ლეისის ძალებს მოკლე დროში ბერლინის საოკუპაციედ, სადაც მათ მოითხოვეს გამოსასყიდი, ხელში ჩაიგდეს არსენალი და გაათავისუფლეს სამხედრო ტყვეები. თუმცა, რუსები მალე დაბრუნდნენ ფრანკფურტში მარაგების ნაკლებობის გამო, [78] ხოლო ლეისის ძალები სამხრეთით გადავიდნენ დაუნის მხარდასაჭერად, რამეთუ ის ცდილობდა გადამწყვეტი შეტაკება მოეწყო ფრიდრიხთან საქსონიაში. [92] [93]

პრუსიისა და ავსტრიის მთავარი არმიები ფრიდრიხის, დაუნისა და ლეისის მეთაურობით საბოლოოდ შეხვდნენ ერთმანეთს 3 ნოემბერს, ტორგაუს მახლობლად, სადაც აწ უკვე ტორგაუს ბრძოლა ორივე მხარისთვის ძალიან დიდი მსხვერპლით დასრულდა. საბოლოოდ პრუსიელებმა გააკონტროლეს ველს და მოიპოვეს გამარჯვება, მაგრამ ორივე არმია ძლიერ დასუსტდა და მალევე უკან დაიხია ზამთრის კვარტლებში. პრუსიის პიროსულმა გამარჯვებამ ტორგაუში გამოიწვია რამდენიმე სტრატეგიული ნამატი, ვინაიდან დაუნი ჯერ კიდევ აკონტროლებდა დრეზდენს, ხოლო ლაუდონის არმია ჯერ კიდევ მართავდა სილეზიას; [94] პრუსიას ვალუტის კვლავ გაუფასურება მოუწია ზამთრის განმავლობაში არმიის ფინანსების სტაბილიზაციისთვის. [95] მეორეს მხრივ, ავსტრიელები, რომლებსაც სურდათ ერთხელ და სამუდამოდ გადაეწყვიტათ ომი ტორგაუში, იმედგაცრუებულნი იყვნენ, რომ კიდევ ერთი მარცხი განიცადეს უფრო მცირე პრუსიული ძალების ხელში და რაც შეეხება მარია ტერეზას, მისი ფინანსური სტაბილურობა გაუარესება ავსტრიის საომარ პოტენციალზე ნეგატიურად აისახებოდა. ბრძოლამ ორივე მხარის ომის წარმოების შესაძლებლობები ისე შეამცირა, რომ არცერთს არ ჰქონდა რაიმე რეალური პერსპექტივა სილეზიის ���მის გადამწყვეტი დასასრულისა გარე დახმარების გარეშე. [94]

1761 წლის დასაწყისში არცერთ მხარეს არ შეუნარჩუნებია რაოდენობრივი სტაბილურობა ან მარაგი, რომელიც საჭირო იქნებოდა ძირითადი შეტევის განსახორციელებლად. პრუსიას შეეძლო გამოეყვანა მხოლოდ 104000 ჯარისკაცი. პრუსიის არმია აღარ იყო შესაფერისი ისეთი აგრესიული მანევრებისთვის, რომლებიც ადრე ახასიათებდა ფრიდრიხის ტაქტიკას [96] და სამეფოს მდგომარეობა სასოწარკვეთილი იყო. [97] დაუნმა, ავსტრიის მთავარმა სარდალმა, ასევე გამორიცხა ძირითადი შეტევები წლის განმავლობაში და არ აპირებდა სილეზიის ხელახლა დაპყრობის მცდელობასაც კი, ამჯობინა თავისი ძალისხმევის კონცენტრირება საქსონიაში პრინც ჰენრის წინააღმდეგ. ავსტრიის ფინანსები ქაოსში იყო და მისი ეკონომიკა ჩახშობილი იყო ომის მძიმე გადასახადებით. რუსეთისა და ავსტრიის ძალებს შორის თანამშრომლობა იშლებოდა, რადგან ორი მოკავშირე ძალას ნაკლებად სურდა თანამშრომლობა ერთმანეთის მიზნების მიღწევაში. [98]

რუსმა მარშალმა ალექსანდრე ბუტურლინმა, რუსეთის ჯარების ახალმა მეთაურმა არსებულ ფლანგზე, კოორდინირება მოახდინა ლაუდონის ავსტრიელებთან, რათა დაეწყოთ წინსვლა სამხრეთ სილეზიაში, აპრილში. [99] პრუსიის გარნიზონი გენერალ კარლ კრისტოფ ფონ დერ გოლცის მეთაურობით იჭრებოდა შვაიდნიცის გარშემო, ხოლო საველე არმიები ფრიდრიხის, ლაუდონისა და ბუტურლინის მეთაურობით ჩაერთო ხანგრძლივი სამხედრო მანევრების კამპანიაში ძირითადი გადაკვეთების გარეშე. მოკავშირეებმა კამპანია მოკრძალებული გამარჯვებით დაასრულეს შვეიდნიცის ციხესიმაგრის შტურმით 1 ოქტომბერს, რის შემდეგაც პრუსიელები დაბრუნდნენ ზამთრის კვარტლებში ჩრდილოეთ სილეზიასა და ბრანდენბურგში. [100]

იმავდროულად, 22 აგვისტოდან რუსეთის ძალებმა ზახარ ჩერნიშევისა და პიოტრ რუმიანცევის მეთაურობით ალყა შემოარტყეს და ბლოკადა პრუსიის პომერანიის კოლბერგის პორტს . ქალაქი მტკიცედ იყო დაცული და კარგად გამართული, მაგრამ პრუსიის რამდენიმე მცდელობა ალყის გარღვევისა წარუმატებელი აღმოჩნდა. ოქტომბერში ფრიდრიხმა ბრძანა გარნიზონის დიდი ნაწილი გასულიყო ბერლინში და დაეცვა ბრანდენბურგი; დასუსტებულმა ქალაქმა საბოლოოდ კაპიტულაცია მოახდინა 16 დეკემბერს. კოლბერგის დაცემა პრუსიას დაუჯდა მის ბოლო პორტად ბალტიის ზღვაზე, [101] და ამან რუსეთს საშუალება მისცა დახმარებოდა თავის ჯარებს ცენტრალურ ევროპაში ზღვით და არა ხმელეთით, პოლონეთის გავლით.

1762 წლის დაწყებისთანავე პრუსიის არმია სულ რაღაც სამოცი ათას კაცამდე შემცირდა და საეჭვო იყო, შეძლებდნენ თუ არა თავიდან აეცილებინათ რუსეთისა და ავსტრიის განახლებული წინსვლა ბერლინში. პრუსიის სრული კოლაფსი გარდაუვალი ჩანდა; ბრიტანელები ახლა იმუქრებოდნენ, რომ გააუქმებდნენ სუბსიდიებს, თუ პრუსია არ შესთავაზებდა დათმობებს მშვიდობის უზრუნველსაყოფად, რაც, იმავე წლის ბოლოს, გაამართლა ბრიტანეთის ახალმა პრემიერ მინისტრმა, ლორდ ბუტმა . [103] შემდეგ, 1762 წლის 5 იანვარს, ავადმყოფი რუსეთის იმპერატრიცა ელისაბედი გარდაიცვალა. მისი ძმისშვილი და მემკვიდრე, ცარი პეტრე III, ფრიდრიხის მგზნებარე თაყვანისმცემელი იყო და მან მაშინვე შეცვალა ელისაბედის საგარეო პოლიტიკა და პრუსიასთან ცეცხლის შეწყვეტის ბრძანება გასცა. [104]

პეტრე დათანხმდა ზავს პრუსიასთან მარტში და გააუქმა რუსეთის ოკუპაცია აღმოსავლეთ პრუსიასა და პომერანიაში, გადააყენა თავისი ჯარები მეკლენბურგში, რათა დამუქრებოდა დანიას ომით ჰოლშტეინ-გოტორპის საჰერცოგოზე პრეტენზიების გამო. 15 მაისს რუსეთმა და პრუსიამ ოფიციალურად დაასრულეს ომი სანქტ-პეტერბურგის ხელშეკრულებით, რამაც დაადასტურა პრუსიის ომამდელი საზღვრები ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით. პეტრემ განაგრძო შუამავლობა ჰამბურგის 22 მაისის ხელშეკრულებაში, რომელმაც დაასრულა პომერანიის ომი პრუსიასა და შვედეთს შორის, პრუსიის მიერ პომერანიის მთელი ტერიტორიით შენარჩუნებული. პრუსიასთან ახალი ალიანსის ხელმოწერის შემდეგ, 1 ივნისს, მან ჩერნიშევის 18000 რუსი ჯარისკაციანი კორპუსიც კი მოათავსა ფრიდრიხის მეთაურობის ქვეშ; მეორე "ბრანდენბურგის სახლის სასწაული" მოხდა. [105]

იმავდროულად, საფრანგეთის მორალი დაირღვა ბრიტანეთის გახანგრძლივებული ბლოკადებით, ჩრდილოეთ ამერიკასა და ინდოეთში დამარცხებით და რაინლანდის პროგრესის ნაკლებობით. [106] [107] რუსეთის დაპირისპირების და შვედეთის გაყვანის შემდეგ, მეფე ლუი მიხვდა, რომ საფრანგეთი ნაკლებად სავარაუდო იყო, მიეღო ავსტრიული ნიდერლანდების დაპირებული ჯილდო. ავსტრია ფაქტობრივად გაკოტრებული იყო და საფრანგეთის სუბსიდიების გარეშე მარია ტერეზას არ შეეძლო სილეზიაში ახალი შეჭრა; საფრანგეთის მსგავსად დაღლილ ლუის აღარ სურდა თავისი მოკავშირის ომის დაფინანსება. ვინაიდან საფრანგეთს ოფიციალურად არასოდეს გამოუცხადებია ომი პრუსიის წინააღმდეგ, ის დათანხმდა ცეცხლის შეწყვეტას ფრიდრიხთან და ევაკუაცია მოახდინა პრუსიის ტერიტორიებიდან რაინლანდში, რითაც დასრულდა საფრანგეთის მონაწილეობა გერმანიის ომში. [108]

პრუსიამ, ახლა უკვე უზრუნველყოფილი ფლანგებით, მოახდინა მთელი თავისი დარჩენილი ძალების კონცენტრირება ავსტრიის წინააღმდეგ. პრუსიის არმია, რუსეთისაგან მიღებული დახმარების შემდეგ, ერთხელაც უნდა დაპირისპირებოდა ავსტრიელთა ძალას. [109] თუმცა, 9 ივლისს პეტრე გადააყენეს და მის ნაცვლად დაინიშნა მისი მეუღლე, იმპერატრიცა ეკატერინე II (მოგვიანებით ცნობილი როგორც ეკატერინე დიდი ); ეკატერინემ მაშინვე დატოვა მის ქმრის მიერ პრუსიასთან შექმნილი ალიანსი, მაგრამ ის არ შეერთებია ავსტრიის მხარეს. [104]

რუსული დამხმარე ძალების დაკარგვის მიუხედავად, პრუსიელებმა დაუნის არმიას 21 ივლისს ბურკერსდორფთან ახლოს, შვაიდნიცის ჩრდილო-აღმოსავლეთით შეუტიეს. ფრიდრიხმა დაარწმუნა ჩერნიშევი, მხარი დაეჭირა თავდასხმას, არა რეალურად ბრძოლით, არამედ მხოლოდ ამ ტერიტორიაზე დარჩენით და ავსტრიელებისთვის პოტენციური საფრთხის წარმოდგენით. შედეგად პრუსიის გამარჯვებამ ბურკერსდორფის ბრძოლაში გამოიწვია სილეზიის უმეტეს ნაწილზე ავსტრიის კონტროლის აღდგენა. ^[6] დაუნის ძალები გაიყვანეს გლაცში და პრუსიელებმა ალყა შემოარტყეს შვაიდნიცს და დაიბრუნეს იგი 9 ოქტომბერს. პრუსიამ გაიმარჯვა სილეზიის ბოლო კამპანიაში. [111]

მომდევნო თვეებში, საქსონიაში პრინცი ჰენრი მეორად არმიას ჩაუდგა სათავეში, რომლის თაოსნობითაც 29 ოქტომბერს ფრაიბერგის მახლობლად დრეზდენის ავსტრიელი დამცველები შეავიწროვა; ფრაიბერგის ბრძოლის შემდეგ პრუსიულმა ძალებმა საქსონიის უმეტესი ნაწილი დაიკავეს. ^[7] პრინცი ჰენრის არმია დაედევნა რაიხსარმის ძალებს ფრანკონიაში და დაარბია პროავსტრიული სამთავროები საღვთო რომის იმპერიაში ნოემბერსა და დეკემბერში. [113] ნოემბერში მარია ტერეზამ შესთავაზა სამშვიდობო მოლაპარაკებების დაწყება, რაზეც ფრიდრიხი უმალ დათანხმდა; 24 ნოემბერს ორმა მეომარმა მხარემ გამოაცხადა ზავი საქსონიასა და სილეზიაში ^[7] და ოფიციალური სამშვიდობო მოლაპარაკებები დაიწყო დეკემბრის ბოლოს. [114]

1762 წლის ბოლოს პრუსიამ ავსტრიელებისაგან თითქმის მთელი სილეზია დაიბრუნა, ხოლო ფრაიბერგის ბრძოლის შემდეგ მას დრეზდენის გარეთ, საქსონიის დიდ ნაწილზე დარჩა კონტროლი; ავსტრიას ჯერ კიდევ ეჭირა დრეზდენი და საქსონიის სამხრეთ-აღმოსავლეთი კიდე , გლაცის საგრაფოსთან ერთად. ცენტრალურ ევროპაში მეომარი ძალები არსებითად ჩიხში იბრძოდნენ. პრუსიის ფინანსები სტაბილური იყო, მაგრამ ქვეყანა გაანადგურა ბრძოლებმა და მტრის ოკუპაციამ.. [115] ავსტრია მძიმე ფინანსური კრიზისის წინაშე იყო და იძულებული გახდა შეემცირებინა თავისი არმია, რამაც მნიშვნელოვნად შემცირდა მისი შემტევი ძალა; რუსული ჯარების ან საფრანგეთის სუბსიდიების გარეშე მას სილეზიის ხელახლა დაპყრობის მცირე იმედი ჰქონდა. [116] ფართო შვიდწლიან ომში სხვა მე���მარმა მხარეებმა უკვე დაიწყეს სამშვიდობო მოლაპარაკებები; ახლა მომლაპარაკებლები ავსტრიიდან, პრუსიიდან და საქსონიიდან შეიკრიბნენ 30 დეკემბერს ჰუბერტუსბურგის სასახლეში, საქსონიის ფრონტის ხაზთან, რათა განეხილათ მშვიდობის პირობები. [113] ^[8]

ფრიდრიხი აქამდე განიხილავდა, რომ აღმოსავლეთ პრუსია რუსეთისთვის შეეთავაზებინა მხარდაჭერის გამო, თუმცა ეკატერინეს მიერ ომისაგან გამოყოფა ნიშნავდა, რომ მოლაპარაკებებში არ მიიღებდა რუსეთი მონაწილეობას.. მეომარი მხარეები შემდეგზე შეთანხმდნენ: ავსტრია გამოვიდოდა გლაციდან და აღადგენდა პრუსიის სრულ კონტროლს სილეზიაზე, პრუსიის მიერ საქსონიის ევაკუაციის დასრულების სანაცვლოდ. ის დაუბრუნდებოდა ფრიდრიხ ავგუსტუსს, რომელიც სხვა ანაზღაურებას არ მიიღებდა პრუსიისაგან. ამ გაცვლებით რეგიონში საზღვრები ზუსტად დაბრუნდა სტატუს კვო ანტე ბელუმში . [113] ავსტრიამ გააკეთა შემდგომი დათმობა სილეზიაზე პრეტენზიის ოფიციალურად უარყოფით; სანაცვლოდ, პრუსია ვალდებული გახდა მხარი დაეჭირა მარია ტერეზას ვაჟისთვის, ერცჰერცოგ იოსებისთვის, 1764 წლის საიმპერატორო არჩევნებში . ამასთან, მეომარი მხარეები შეთანხმდნენ სილეზიის მესამე ომის დასრულებაზე 1763 წლის 15 თებერვალს ხელმოწერილი ჰუბერტუსბურგის ხელშეკრულებით. ^[8]

ტერიტორიულ სტატუს კვო -ში დაბრუნება იმას ნიშნავდა, რომ სილეზიის ომში არცერთმა მებრძოლმა მხარემ არ მოიპოვა ის პრიზი, რომლისთვისაც იბრძოდა: პრუსიამ ვერ შეინარჩუნა საქსონიის ვერცერთი ნაწილი, ხოლო ავსტრიამ ვერ შეძლო დაკარგული პროვინციის სილეზიის აღდგენა და არც რუსეთს მოუპოვებია რამე ტერიტორია პრუსიის ხარჯზე. მიუხედავად ამისა, ომის შედეგი ზოგადად ითვლებოდა პრუსიის დიპლომატიურ გამარჯვებად, [118] რომელმაც არა მხოლოდ შეინარჩუნა სილეზია, არამედ აიძულა ავსტრია ეღიარებინა მისი სუვერენიტეტი პროვინციაში, რაც თავიდან აიცილებდა შემდგომ სილეზიურ ომებს. უფრო ფუნდამენტურად, პრუსიამ თავი გამოიჩინა, როგორც ანგარიშგასაწევი მეტოქე ავსტრიისთვის, ვინაიდან თავი სრულად შეინარჩუნა პოტენციურ ტერიტორიულად დამქსაქსველ ომში. [28] [107] [113]

პრუსია გამოვიდა ომიდან, როგორც ახალი ევროპული დიდი ძალა, [113] და ჩამოყალიბდა პროტესტანტული გერმანიის წამყვან ძალად. [119] სამეფომ მოიპოვა მისი სუვერენიტეტის ზოგადი აღიარება სილეზიაში, რითაც შეაჩერა ავსტრიის მცდელობები პროვინციის აღდგენისთვის. ფრიდრიხ დიდის პირადი რეპუტაცია საგრძნობლად გაიზარდა, რადგან მისი ვალები (რუსეთი ელისაბედის გარდაცვალების შემდეგ) და ბრიტანეთის ფინანსური მხარდაჭერა მალევე დავიწყებას მიეცა, ხოლო მისი ენერგიული ლიდერობისა და ტაქტიკური წარმატებების მოგონებები ნათლად ინახებოდა. [120] პრუსია ინარჩუნებდა თავის თავს მაშინ, როცა ერთდროულად შემოიჭრა ავსტრია, რუსეთი, შვედეთი და საფრანგეთი, მიღწევა, რომელიც სასწაულებრივად ჩანდა თანამედროვე დამკვირვებლებისთვის. [121] 1763 წლის შემდეგ, მთელი მსოფლიოდან არმიებმა გაგზავნეს თავიანთი ოფიცრები პრუსიაში, რათა გაეგოთ სახელმწიფოს უზარმაზარი სამხედრო ძალაუფლების საიდუმლოებები, რითაც პრუსია გახდა ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე იმიტირებული სახელმწიფო. [120]

მიუხედავად იმისა, რომ ხანდახან გამოსახული იყო, როგორც პრუსიის სიდიადის აღმავლობის საკვანძო მომენტი, ომმა მაინც გაანადგურა სამეფოს ეკონომიკა და მოსახლეობა და ფრიდრიხის მეფობის დარჩენილი დროითი ნაწილი დაიხარჯა ზარალის გამოსწორებაზე. მოსახლეობის დანაკარგების შესამცირებლად მეფემ განაგრძო მამის პოლიტიკა კათოლიკური სამეფოებიდან პრო��ესტანტი ლტოლვილების პრუსიაში გადასახლების წახალისებით. [122] ვალუტის განმეორებითმა გაუფასურებამ გამოიწვია სწრაფი ინფლაცია და დიდი ეკონომიკური რღვევა პრუსიაში (და საქსონიაში). [123] ომის შემდეგ სახელმწიფომ დაიწყო სამხედრო მარცვლეულის საწყობების ქსელის და მარცვლეულის აქციზის გამოყენება სურსათზე ფასების სტაბილიზაციისა და მარცვლეულის დეფიციტის შესამსუბუქებლად. პრუსიამ ასევე ჩამოაყალიბა ელემენტარული სოციალური კეთილდღეობის სისტემა სილეზიის ომების გაღატაკებული და ინვალიდი ვეტერანებისთვის. [122]

პრუსიის შეიარაღებულმა ძალებმა ომში დიდი დანაკარგები განიცადეს, დაახლოებით 180 000 კაცი დაიღუპა [124] და ოფიცერთა კორპუსი საგრძნობლად დაიცალა. მშვიდობის შემდეგ სახელმწიფოს არ გააჩნდა არც ფული და არც ცოცხალი ძალა არმიის აღსადგენად, როგორიც იყო ომამდე. [125] 1772 წლისთვის პრუსიის მუდმივი არმია აღდგენილი იყო 190 000 კაცით, თუმცა რამდენიმე ოფიცერი სილეზიის ომის ვეტერანს წარმოადგენდა. [126] მომდევნო ომში ბავარიის მემკვიდრეობისთვის (1778–1779) პრუსიელები ცუდად იბრძოდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ კვლავ პირადად ფრიდრიხი ხელმძღვანელობდათ, და პრუსიის არმიამ კარგად ვერ გაუძლო რევოლუციურ საფრანგეთს 1792–1795 წლებში. 1806 წელს პრუსიელები "დაიმსხვრნენ" ნაპოლეონის მიერ იენას ბრძოლაში ; მხოლოდ 1806-1807 წლების კატასტროფებით მოტივირებული რეფორმების სერიის შემდეგ, პრუსიის სამხედრო ძალამ კვლავ დაიწყო ზრდა. [127]

ომმა ჰაბსბურგის მონარქია ღრმა ვალში დატოვა [128] და მისი შეიარაღებული ძალები მნიშვნელოვნად დაასუსტა, 145 000-ზე მეტი კაცი დაიღუპა ან უგზო-უკვლოდ დაიკარგა კონფლიქტის დროს. [124] ავსტრიამ ვერ შეძლო სილეზიის დაბრუნება ან რაიმე სხვა ტერიტორიული მონაპოვარი, მაგრამ მან შეინარჩუნა საქსონია პრუსიისაგან დამოუკიდებლად, რითაც შეანელა მისი ახალი ჩრდილოელი მეტოქის ძალობრივი ზრდა. მისი სამხედრო ძალები ბევრად უფრო პატიოსნად მუშაობდნენ, ვიდრე ავსტრიის მემკვიდრეობის ომის დროს, რომელიც თითქოს ამართლებდა მარია ტერეზას ადმინისტრაციულ და სამხედრო რეფორმებს ამ ომის შემდეგ. ამრიგად, ომმა დიდწილად აღადგინა ავსტრიის პრესტიჟი და შეინარჩუნა მისი, როგორც მთავარი მოთამაშის პოზიცია ევროპულ სისტემაში. [129] იმპერიულ არჩევნებში ერცჰერცოგ იოსებისთვის ხმის მიცემაზე დათანხმებით, ფრიდრიხი დაეთანხმა ჰაბსბურგების უპირატესობის გაგრძელებას საღვთო რომის იმპერიაში, თუმცა ეს ავსტრიის მოლოდინებთან შედარებით ბევრად ნაკლები იყო. [130]

პრუსიის, როგორც პირველი დონის ძალაუფლების დადასტურებით და მისი მეფისა და არმიის გაძლიერებული პრესტიჟით გრძელვადიანი საფრთხის ქვეშ მოექცა ავსტრიის ჰეგემონიის საკითხი გერმანიაში. [129] სილეზიურმა ომებმა ცხადყო, რომ ჰაბსბურგების მონარქიას დასჭირდებოდა მდგრადი რეფორმა, თუ დომინანტური პოზიციის შენარჩუნება სურდა ევროპულ ძალაუფლების პოლიტიკაში. [131] სილეზიის მესამე ომის იმედგაცრუების შემდეგ მარია ტერეზამ საბოლოოდ მოიშორა სილეზიის აღდგენის იმედი, ნაცვლად ამისა, ყურადღება გაამახვილა შიდა რეფორმებზე, რათა უკეთ მოემზადებინა საძირკველი პრუსიასთან მომავალი კონფლიქტებისთვის. 1761 წელს ჰაბსბურგის მონარქიამ დანერგა ახლად ცენტრალიზებული ადმინისტრაციული და პოლიტიკის შემუშავების ორგანოები, რათა გაემარტივებინა ქაოტური აღმასრულებელი პროცესი. 1760-იან და 1770-იან წლებში ჩაიდო ენერგიული ძალისხმევა გადასახადების შეგროვების გასაუმჯობესებლად, განსაკუთრებით ლომბარდიასა და ავსტრიულ ნიდერლანდებში, რამაც გამოიწვია სახელმწიფო შემოსავლების მნიშვნელოვანი ზრდა. [132] 1766 წელს გამოქვეყნდა საერთო კანონების კოდექსი, Codex Theresianus, რათა გაერთიანებულიყო სამეფოს სხვადასხვა სამართლებრივი სისტემა. [133] "გლეხობის" უნარის გაზრდის მიზნით, ხელი შეეწყო სახელმწიფოს საგადასახადო ბაზას. მარია ტერეზამ 1771-1778 წლებში გამოსცა რობოტის პატენტების სერია, რომელიც ზღუდავდა იძულებით შრომას მის გერმანიისა და ბოჰემის მიწებზე. [134] სახელმწიფომ ასევე განახორციელა სავალდებულო დაწყებითი განათლება და ჩამოაყალიბა საერო საჯარო სკოლების სისტემა. [135] დაწყებული ამ ეგრეთ წოდებული ტერეზიული რეფორმებით, ფართომასშტაბიანი მცდელობები ჰაბსბურგის მონარქიის მოდერნიზაციისთვის, მომდევნო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, ავსტრიის დამარცხების შედეგად გაიზარდა. [136]

• Anderson, Fred (2000). Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754–1766. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-375-70636-3. 
• Asprey, Robert B. (1986). Frederick the Great: The Magnificent Enigma. New York: Ticknor and Fields. ISBN 978-0-89919-352-6. 
• Black, Jeremy (1990). „Essay and Reflection: On the 'Old System' and the 'Diplomatic Revolution' of the Eighteenth Century“. International History Review. 12 (2): 301–323. doi:10.1080/07075332.1990.9640547.
• Black, Jeremy (1994). European Warfare, 1660–1815. London: UCL Press. ISBN 978-1-85728-172-9. 
• Browning, Reed (April 2005). „New Views on the Silesian Wars“. Journal of Military History. 69 (2): 521–534. doi:10.1353/jmh.2005.0077. S2CID 159463824.
• Carlyle, Thomas (1865a). Book XIX – Friedrich Like to Be Overwhelmed in the Seven Years' War – 1759–1760. London: Chapman & Hall. OCLC 1045538020. 
• Carlyle, Thomas (1865b). Book XX – Friedrich Is Not to Be Overwhelmed: the Seven Years' War Gradually Ends – 25th April 1760 – 15th February 1763. London: Chapman & Hall. OCLC 1045538020. 
• Chisholm, Hugh, ed. (1911). „Finck, Friedrich August von“ . Encyclopædia Britannica (ინგლისური). 10 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 353. OCLC 873787655.
• Clark, Christopher (2006). Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600–1947. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press. ISBN 978-0-674-02385-7. 
• Clodfelter, Micheal (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015, 4th, Jefferson, North Carolina: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-7470-7. 
• Creveld, Martin van (1977). Supplying War: Logistics from Wallenstein to Patton. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-21730-9. 
• Duffy, Christopher (1974). The Army of Frederick the Great. New York: Hippocrene Books. ISBN 978-0-88254-277-5. 
• Duffy, Christopher (1985). Frederick the Great: A Military Life. London: Routledge. ISBN 978-0-415-00276-9. 
• Fraser, David (2000). Frederick the Great: King of Prussia. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9377-6. 
• Hochedlinger, Michael (2003). Austria's Wars of Emergence: War, State and Society in the Habsburg Monarchy, 1683–1797. London: Longman. ISBN 978-0-582-29084-6. 
• Horn, D. B. (1957). „The Diplomatic Revolution“. In Lindsay, J. O. (ed.). The New Cambridge Modern History vol. 7, The Old Regime: 1713–63. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 449–464. ISBN 978-0-521-04545-2.
• Ingrao, Charles W. (1994). The Habsburg Monarchy, 1618–1815. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-38009-6. 
• Kohlrausch, Friedrich (1844). A History of Germany: From the Earliest Period to the Present Time. London: Chapman & Hall. 
• Friedrich II, King of Prussia (2009). Frederick the Great on the Art of War. New York: Da Capo Press. ISBN 978-0-7867-4977-5. 
• Marston, Daniel (2001). The Seven Years' War. London: Osprey Publishing. ISBN 978-1-4728-9564-6. 
• Mitford, Nancy; Schillinger, Liesl (2013) Frederick the Great. New York: New York Review Books. ISBN 978-1-59017-623-8. 
• Redman, Herbert (2014). Frederick the Great and the Seven Years' War, 1756–1763. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-7669-5. 
• Schweizer, Karl W. (1989). England, Prussia, and the Seven Years War: Studies in Alliance Policies and Diplomacy. Lewiston, New York: Edwin Mellen Press. ISBN 978-0-88946-465-0. 
• Shennan, J. H. (2005). International Relations in Europe, 1689–1789. London: Taylor & Francis. ISBN 978-1-134-89996-8. 
• Showalter, Dennis E. (2012). Frederick the Great: A Military History. Barnsley, England: Frontline Books. ISBN 978-1-78303-479-6. 
• Stone, David (2006). A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the War in Chechnya. Westport, Connecticut: Praeger Publishing. ISBN 978-0-275-98502-8. 
• Szabo, Franz A. J. (2008). The Seven Years' War in Europe 1756–1763. London: Longman. ISBN 978-0-582-29272-7. 
• Vocelka, Karl (2000). Geschichte Österreichs: Kultur, Gesellschaft, Politik (de). Graz: Styria Media Group. ISBN 978-3-222-12825-7. 
• Wilson, Peter H. (2016). Heart of Europe: A History of the Holy Roman Empire. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05809-5. 

• Hannay, David McDowall (1911). „Seven Years' War“ . Encyclopædia Britannica (ინგლისური). 24 (11th ed.). pp. 715–723.