ზურაიდების დინასტია

ზურაიდების დინასტია بنو زريع Banū Zuraiʿ
იემენის სახელმწიფოები 1160 წელს, ზურაიდები იასამნისფერ ფერში.
დედაქალაქი		���დენი
ენა		არაბული ენა
რელიგია		ჰაფიზური ისმაილიზმი
დაარსება		შუა საუკუნეები
-	დაარსდა	1083 წ.
-	დაიშალა	1174 წ.
ვალუტა		დინარი

ზურაიდების დინასტია (არაბ. بنو زريع, Banū Zuraiʿ) — იამიტე ჰამდანის დინასტია, რომელიც დაბანაკებული იყო იემენში 1083 და 1174 წლებს შორის. მისი ძალაუფლების ცენტრი იყო ადენი.^[1] ზურაიდებმა განიცადეს იგივე ბედი, როგორც ჰამდანიდების სულთნებმა, სულეიმანიდებმა და მაჰდიდებმა, როდესაც მათი მიწები დაიპყრეს აიუბიდებმა, ხოლო თავად ისინი ამოხოცეს. ისინი იყვნენ შიიტი ისმაილის დინასტიის წარმომადგენლები, რომლებიც ისინი იყვნენ შიიტური ისმაილიტების დინასტია, რომელიც მიჰყვებოდა ეგვიპტეში დაფუძნებულ ფატიმიდ ხალიფებს. ისინი, ასევე იყვნენ ჰაფიზი ისმაილიელები, ტაიაბი ისმაილისგან განსხვავებით.

ზურაიდების დინასტიას მყარი კავშირი ჰქონდა სულეიჰიდებთან, რომელიც იწყებოდა ისმაილი ჰამდანის საერთო წარმომავლობით, ვასალობით და საბოლოოდ, სულეიჰიდების უკანასკნელ დედოფალთან ქორწინებით.^[2]

ორივე, სულეიჰიდები და ზურაიდების დინასტიები დაარსდა ისმაილი ჰამდანის რელიგიური კათედრის მიერ, რომელიც ისმაილიზმს ქადაგებდა ფატიმიდების სახალიფოს მხარდაჭერით (იმ დროს მოიცავდა ჩრდილოეთ აფრიკას, სიცილიასა და ლევანტის ნაწილებს), ისინი ასევე ტომობრივად დაკავშირებული იყვნენ ჰამდანთან და მეტოქ��ობას უწევდნენ სუნიტ ჰიმიარიტების დინასტიებს და აღმავალ ზაიდიტების სახელმწიფოს საადში. ისმაილის ეს კავშირის საბოლოოდ დასრულდა ჰამდანი ისმაილის დინასტიების დამხობით, რამდენადაც ისინი ჩაანაცვლეს სუნიტმა და ზაიდიტების დინასტიებმა, რომლებმაც ჰამდანის კლანები აიძულეს მოქცეულიყვნენ ზაიდიტებისა და სუნიტი სექტების კონტროლქვეშ (ჰარაზისა და ნაჯრანის ისმაილის ანკლავების გამოკლებით).

დინასტიის ისტორიის შესახებ მხოლოდ არასაკმარისი ინფორმაცია მოიპოვება. ის, რაც ჩვენ ვიცით, ძირითადად მომდინარეობს უმარას მე-12 საუკუნის მატიანედან, რომელსაც პირადი კონტაქტები ჰქონდა უკანასკნელ მთავრებთან.^[3] მისი გადმოცემით, სულეიჰიდების მმართველმა ალი ალ-სულეიჰიმ (დ. 1066 წ. ან 1081 წ.) დაიმორჩილა მნიშვნელოვანი პორტი ადენი, რომელსაც მართავდა ბანუ მანი 1062 წელს. ეს ოჯახი ასევე იყო ლაჰიჯის, აბიანის, შიჰრის და ჰადრამავთის ოსტატები. ბანუ მანის ჰიმიარიულმა კლანმა ხარკი გადაიხადა ალის სიკვდილამდე და შემდეგ, დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. თუმცა, ალის ვაჟმა, ალ-მუკარა აჰმადმა მაშინვე დაიკავა ადენი და ბოლო მოუღო ოჯახის მართველობას. სამაგიეროდ, ორი ძმა, ალ-აბასი და ალ-მსაოდი, ალ-კარამის ვაჟები გამოიძახეს. ძმები ხელისუფლებაში 1083 წელს მოიყვანეს და მათ შორის სამთავრობო საქმეები გაინაწილეს. ალ-აბასი ცხოვრობდა თაკარში და ზრუნავდა შიდა ვაჭრობაზე, ხოლო ალ-მსაოდი ცხოვრობდა ციხესიმაგრეში ალ-ხადრაში და ახორციელებდა ტრანსპორტირებას. ყოველწლიურად. დაახლოებით 100 000 დინარი ხარკი იკრიბებოდა ალ-მუკარამის სასარგებლოდ.^[4]

სანაპირო სამხრეთ არაბეთზე კონტროლის დამყარების შემდეგ, (თაიზიდან დჰოფარამდე), მეფე მუჰამად ბინ საბა დაქორწინდა სულეიჰიდების უკანასკნელ დედოფალ არვა ალ-სუღრაზე და სულეიჰიდების დარჩენილი სამფლობელოები მემკვიდრეობით გადაიბარა. ზურაიდების პირდაპირი კონტროლი შენარჩუნდა ცენტრალურ, სამხრეთ იემენში და ნომინალურად ჩრდილოეთ იემენეში, სანამ დინასტია დასრულდებოდა აიუბიდების ექსპანსიის შედეგად.

ალ-აბასი გარდაიცვალა 1084 წელს. მისმა ვაჟმა ზურაიმ, რომელმაც დინასტიას სახელი დაარქვა, ბიძა ალ-მსაოდთან ერთად განაგრძო მმართველობა. მათ მონაწილეობა მიიღეს სულეიჰიდების ლიდერის ალ-მუფადალის ლაშქრობაში ნაჯაჰიდების დედაქალაქ ზაბიდის წინააღმდეგ, სადაც ალყის დროს ორივე დაიღუპა (1110 წ.).^[5] მათმა ვაჟებმა შეწყვიტეს ხარკის გადახდა სულეიჰიდების დედოფალ არვა ალ-სულეიჰიდისთვის.^[6] ისინი, სულეიჰიდების ლაშქრობამ გაანადგურა, მაგრამ დედოფალი არვა დათანხმდა ხარკის განახევრებას, წელიწადში 50 000 დინარის სანაცვლოდ. ზურაიდებმა კვლავ ვერ გადაიხადეს ხარკი და კიდევ ერთხელ იძულებული გახდნენ დამორჩილებოდნენ სულეიდების ძლიერებას, მაგრამ ამჯერად, ადენის შემოსავლებიდან წლიური ხარკი 25 000-მდე შემცირდა. მოგვიანებით, მათ შეწყვიტეს ამის გადახდაც კი, რადგან სულეიჰიდების ძალაუფლება მცირდებოდა.^[7] ამდენად, 1110 წლის შემდეგ, ზურაიდები 60 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში დამოუკიდებლად მართავდნენ ქალაქს, რომელიც გაძლიერდა საერთაშორისო ვაჭრობით. ქრონიკებში მოხსენიებულია ისეთი ფუფუნების საქონელი, როგორიცაა ქსოვილები, სუნამოები და ფაიფური, რომელიც მოდიოდა ისეთი ადგილებიდან, როგორიცაა ჩრდილოეთ აფრიკა, ეგვიპტე, ერაყი, ომანი, კირმანი და ჩინეთი. 1138 წელს, დედოფალ არვა ალ-სულეიჰიდის გარდაცვალების შემდეგ, კაიროში ფატიმიდებმა ადენში წარმომადგენლობა შეინარჩუნეს, რამაც ზურაიდებს მეტი პრესტიჟი შესძინა.^[8]

ძმებ ალ-აბასისა და ალ-მსაოდის შთამომავლები ერთმანეთს სასტიკ მეტოქეობას უწევდნენ. ამის გამო, ძალაუფლების თანავარსკვლავედები ხშირად იცვლებოდა. ორი ხაზი შეხვდა ღია ომს 1138 წელს. საბა ბინ აბი საუდმა დაამარცხა მისი ნათესავი ალი ბინ აბი ალ-გარატ ბინ ალ-მსაოდის ფრაქცია, რომელიც ადენიდან გააძევეს; მოგვიანებით, 1150 წელს ალი ზაზას ბრძოლაში დაიღუპა ლაჰიჯის ტერიტორიაზე, რის გამოც ისინი ლაჰიჯიდან გადაასახლეს. გამარჯვებულ საბას ვაჟებსაც ამის მსგავსად მოუხდათ შეტაკება. მაგრამ მეტოქეობამ ასევე წარმოშვა გაფართოების ამბიციები.^{[საჭიროა ციტირება]}

ალ-მსაოდის განშტოების დამარცხების შემდეგ, ზურაიდების ძალაუფლების სფერო გადაჭიმული იყო თაიზიდან დჰოფარამდე. ერთი ათწლეულის შემდეგ, მართველმა მუჰამად ბინ საბამ იყიდა სულეიჰიდების რამდენიმე მნიშვნელოვანი ციხესიმაგრე და ქალაქი და ცოლად შეირთო სულეიჰიდების უკანასკნელი დედოფალი, რომელმაც ფაქტობრივად მემკვიდრეობით მიიღო სულეიჰიდების ყველა ქონება. მათ შორის, იყვნენ დჰუ ჯიბლა, ალ-თაკარი, იბი და ჰაბბი. მუჰამად ბინ საბა გარდაიცვალა 1153 წელს, ხოლო მისი ვაჟი და მემკვიდრე იმრანი – 1166 წელს. ორივე მათგანი არის ხოტბაშესხმული თანამედროვე უმარაში, როგორც უნარიანი და მეგობრული მმართველები.^[9] იმრანს დარჩა სამი პატარა ვაჟი. ამიერიდან საქმეებზე ზრუნავდა ვეზირი იასირ ბინ ბილალი, რომელიც გამოირჩეოდა, როგორც მამაცი, სათნო და დიდსულოვანი ადამიანი.^{[საჭიროა ციტირება]}

ახალმა აგრესიულმა სუნიტმა ზაბიდელმა დინასტიამ, კერძოდ, მაჰდიდებმა, ალყა შემოარტყეს ადენს 1164 წელს. მწვავე საფრთხის წინაშე მდგარი ზურაიდები დახმარებას სთხოვდნენ თანამემამულე ჰამდანიდ სულთან სანას. 1173 წელს, მოკავშირეებმა ერთად შესძლეს მაჰდიდების მართველ აბდ ან-ნაბის საბოლოოდ დამარცხება.^[10] თუმცა, მყისიერად ამ მოვლენების შემდეგ, პრინც თურან შაჰის მეთაურობით აიუბიდების რაზმი სამხრეთ არაბეთის წინააღმდეგ გაიგზავნა. როდესაც აიუბიდებმა დაიპყრეს ადენი 1174 წლის 22 ივნისს, ზურაიდების მართველობა დასრულდა. იასირ ბინ ბილალი, რომელიც ჯერ კიდევ წარმართავდა სახელმწიფო საქმეებს, ქალაქიდან გაიქცა, მაგრამ ჯერ უღალატეს და შემდეგ, თურან შაჰს გადასცეს, რომელმაც იგი სიკვდილით დასაჯა 1175 წელს.^[11]

აიუბიდების მბრძანებლობის პირველი ორი ათწლეულის განმავლობაში, ზურაიდების გავლენა (ზურაიდ-სულეიჰიდების დინასტიების ნაშთები) მაინც შეინიშნებოდა მაღალმთიან ანკლავებში, სანამ ის საბოლოოდ არ ჩაახშვეს დაახლოებით 1193 წელს, მას შემდეგ, რაც ალ-ჰუჯარიაში დამლოას ციხე-კოშკი დაეცა.^[12]

ალ-მსაოდის ხაზი – სანაპირო სამფლობელოები

• ალ-მსაოდ ბინ ალ-კარამ ალ-ზურაი (1083–1110 წწ.)
• აბი ალ-გარატ ბინ ალ-მსაოდ (1110 წ.–?)
• მუჰამედ ბინ აბი ალ-გარატ ბინ ალ-მსაოდ (?–?)
• ალი ბინ მუჰამედ ბინ აბი ალ-გარატ ბინ ალ-მსაოდ (?–1150 წ.)

ალ-აბასის ხაზი – შიდა სამფლობელოები

• ალ-აბას ბინ ალ-კარამ ალ-ზურაი (1083–1084 წწ.)
• ზურაი ბინ ალ-აბასი (1084–1110 წწ.)
• აბი საუდ ბინ ზურაი (1110 წ.–?)
• საბა ბინ აბი საუდ ბინ ზურაი (?–1138 წწ.)
• ალი ალ-აზ ბინ საბა (1138–1139 წწ.)
• მუჰამედ ბინ საბა (1139–1153 წწ.) (გაფართოება ცენტრალურ იემენში)
• იმრან მუჰამედ ბინ საბა (1153–1166 წწ.)
• მუჰამედ ბინ იმრან მუჰამედ ბინ საბა (1166–1174 წწ.)
• აბი საუდ ბინ იმრან მუჰამედ ბინ საბა (1166–1174 წწ.)

• იემენის ისტორია
• ისმაილიზმი

1. ↑ G. Rex Smith. Politische Geschichte des islamischen Jemen bis zur ersten türkischen Invasion, გვ. 140. 
2. ↑ 12485 (in Arabic). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 November, 2017.
3. ↑ Najm ad-Din 'Umara al-Hakami (d. 1174) (1892). „The Book of chronicles by the illustrious qadi 'Umara the Yemenite“, H. C. Kay, Yaman: Its early medieval history. London, გვ. 1-137. 
4. ↑ H. C. Kay (1892). Yaman: Its early medieval history. London, გვ. 65, 308. 
5. ↑ The chronology of the Zurayid rulers is uncertain for the most part; dates furnished by Ayman Fu'ad Sayyid, Masadir ta'rikh al-Yaman fial 'asr al-islami, al Qahira 1974, are partly at odds with those given by H.C. Kay, Yaman: Its early Medieval history, London 1892; one source seems to indicate that they were independent as early as 1087.
6. ↑ H. C. Kay (1892). Yaman: Its early medieval history. London, გვ. 66-67. 
7. ↑ El-Khazreji (1906). The pearl-strings, Vol. 1. Leyden & London, გვ. 19. 
8. ↑ Robert W. Stookey (1978). Yemen: The politics of the Yemen Arab Republic. Boulder, გვ. 96. 
9. ↑ H. C. Kay (1892). Yaman: Its early medieval history. London, გვ. 78-79. 
10. ↑ G. R. Smith. "Mahdids", 2nd ed., Encyclopaedia of Islam. DOI:10.1163/1573-3912_islam_COM_0620. 
11. ↑ G. Rex Smith. Politische Geschichte des islamischen Jemen bis zur ersten türkischen Invasion, გვ. 140. 
12. ↑ "العقد الثمين فى تاريخ البلد الأمين | مجلد 4 | صفحة 295 | حرف الطاء | من اسمه طارق | 1434 ـ طغتكين بن". ციტირების თარიღი: 30 November, 2022.

• H. C. Kay (1892). Yaman: Its early medieval history. London. 
• Smith, G. Rex (1987). „Politische Geschichte des islamischen Jemen bis zur ersten türkischen Invasion (1 bis 945 Hidschra = 633 bis 1538 n. Chr.)" [Political History of Islamic Yemen until the First Turkish Invasion (1 to 945 AH = 633 to 1538 AD)]“, რედ. Daum, Werner: Jemen. 3000 Jahre Kunst und Kultur des glücklichen Arabien [Yemen. 3000 Years of Art and Civilisation in Arabia Felix]. Innsbruck and Frankfurt a.M.: Pinguin, გვ. 136–154. ISBN 3-7016-2251-5. 
• G. Rex Smith (1974-1978). The Ayyubids and early Rasulids in the Yemen, Vols. I-II. London: Gibb Memorial Trust.