Belgia
| Belgia | ||
| Koninkrijk België Royaume de Belgique Königreich Belgien | ||
|
| |
| Standardo di Belgia | Blazono di Belgia | |
| Nacionala himno: | ||
| Brabançonne | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Bruxel | |
| · Habitanti: | 1 119 088 (2011) | |
| Precipua urbo: | Bruxel | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca, Nederlandana, Germana | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejo: | Philippe | |
| · Chefministro: | Alexander De Croo | |
Surfaco: (139ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 30 528 km² | |
| · Aquo: | 6,4 % | |
Habitanti: (82ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 11 584 008[1] (2022) | |
| · Denseso di habitantaro: | 376 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Euro | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | BE
| |
BEL
| ||
056
| ||
| Reto-domeno: | .be, .eu | |
Belgia, oficale Rejio Belgia, esas federala stato jacanta an westal Europa. Ol havas kom vicini Nederlando norde e nord-weste, Germania este, Luxemburgia sud-weste, e Francia sude e sud-weste. Weste di la lando jacas Norda Maro.
Belgia havas tri oficala lingui: Nederlandana (parolata da cirkume 60% del habitantaro) Franca (parolata da 40% del habitantaro) e Germana (parolata da min kam 1%)[2]. Bruxel, la chef-urbo di la lando, esas bilingua. Belgia esas parto dil ekonomiala regiono Benelux ed esas un ek la fondinti di Europana Uniono.
Bazala fakti pri Belgia.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Belgia |
Romani okupis la regiono di la nuna Belgia dum 1ma yarcento aK. La vorto "Belgia" devenas de Gallia Belgica, Romana provinco en la regiono.
Gradope l'enmigro di Germana tribui dum la 5ma yarcento pozis la regiono sub Merovingiana dominaco. Dum Mezepoko, mikra feudala stati aparis.
Kom rezulto di la Milito dil okadek yari (1568 til 1648) la regiono dividesis en l'Unionita Provinci (Belgica Foederata), e la Suda Nederlandi (Belgica Regia). La regiono di nuna Belgia divenis parto dil Hispana imperio e pose dil Habsburga Austria.
Konseque sucedo-milito en Austria, en 1744 Francia invadis Belgia. Pos pakti signatita inter 1756 e 1757 Belgia juis 35-yara paco.[3] Kande la Franca Revoluciono komencis, la Belgi esperis obtenor nedependo, ma en 1794, pos ke l'Austriani vinkesis dal Franci, Francia okupis la Belga teritorio. La kongreso di Wien en 1815 establisis Nederlandana dominaco super Belgia[3].
En 1830, en Francia, komencis nova revoluciono kontre absoluta monarkio. Inspirita da ta revoluciono, en agosto dil sam yaro komencis revolto en Bruxel kontre l'Unionita Rejio di Nederlando. Pos batalii en multa urbi, Belgia deklaris su nedependanta de Nederlando ye la 4ma di oktobro 1830, quankam la milito duris. Ye la 21ma di julio 1831 Léopold la 1ma asumis la povo kom unesma Belga monarko. Nederlando agnoskis la nedependo di Belgia erste en 1839.
Quik pos la nedependo, Belgia adoptis la Franca linguo kom oficala, e Franca influo komencis[4] plufortigita pro la forta ekonomial agado sude di la lando. Kom respondo, aparis nacionalista idei inter la Flandriani, qui komencis demandar simila stando por la Nederlandana linguo.
Anke pos la nedependo, Belgia komencis stimular sua industrio ed expansar sua ferovoyi. En 1885 la konfero di Berlin donis la kontrolo di Belga Kongo al rejulo Léopold la 2ma. En 1914 dum l'Unesma mondomilito la Germana imperio invadis Belgia, por lua strategiala situeso, inter Berlin e Paris[5]. La lando itere okupesis dal Germani en 1940, dum la Duesma mondomilito, e liberigesis en 1944. Pos la milito, generala striko en 1951 koaktis la rejulo Léopold la 3ma, judikata dal populo kom simpatiero di la nacional-socialisti, abdikar.
Belgia esis un ek la sis fondinti di la Komunitato Europana pri Karbono e Stalo en 1951, e dil Europana Ekonomiala Komunitato en 1957. En 1970 la lando divenis federuro.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto].jpg)
Belgia esas konstitucala monarkio. La chefo di stato esas la rejulo. Depos la 21ma di julio 2013 esas Philippe. La chefo di guvernerio esas la chefministro, qua indikesas dal monarko. Lua tri regioni (Flandria norde, Bruxel centre e Walonia sude) havas granda autonomeso.
La parlamento havas 2 chambri: la Chambro di Deputati (kun 150 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari, segun proporcionala votado en 11 elektala distrikti) e la Senato (kun 60 membri, di qui 50 elektesas da lokala parlamenti e l'altra 10 elektesas dal altra senatani). Lua konstituco adoptesis ye la 7ma di februaro 1831 ed emendesis multafoye til nun.
La Judiciala povo povas revizar legifal agadi. La judiciala sistemo fondesas sur Napoleonala legaro. La Korto di Kasaco esas la korto por la lasta instanco. La Korto di Apelo esas inferiora per 1 nivelo a la Korto di Kasaco.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La frontieri di Belgia esas longa de 620 km kun Francia sude, 148 km kun Luxemburgia sud-este, 167 km kun Germania este, e 450 km kun Nederlando norde, e 73,1 km di litoro weste.
Lua reliefo povas dividesar en tri parti. Proxim la litoro la tereni esas basa e plana. Centre existas basa platajo, e sude existas la montoza regiono Ardeni, qua kovresas da foresti. La maxim alta monto havas 694 metri de altitudo, proxim la frontiero kun Germania. La maxim basa punto (tri metri sub la marala nivelo jacas en Veurne/Furnes.
La klimato di la lando esas temperema kun marala influo e pluvi dum la tota yaro. La mezavalora temperaturo esas 3°C en januaro e 18°C en julio. La maxim pluvoza monato esas julio, kun mezavalore 78 mm.
Granda parto de la fluvii di Belgia debushas an Norda maro, ecepte la riveri qui trairas la municipo Momignies, qui esas parto di la baseno dil fluvio Oise, qua debushas an Angla Kanalo. Tri importanta fluvii qui trairas Belgia esas Scheldt (havanta entote 350 km, di qui 200 km en Belgia), la fluvio Meuse (925 km, di qui 183 km en Belgia) e la fluvio Yser (entote 78 km, di qui 50 km en Belgia). Belgia anke havas multa artificala kanali, exemple la kanalo Bruxel-Scheldt e la kanalo Bruxel-Charleroi.
Dum la yarcenti, la peizajo di Belgia modifikesis pro homala agado, qua kreis zoni di kultivo, apertis kanali por navigado ed irigaco, edc. Pro lua granda habitantaro, Belgia duras havar ambientala* problemi. Tamen, pro l'esforci da lua guvernerii, nun la lando reciklas o transformas en dungo cirkume 75% de la rezidala rezidui.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Belgia |
Belgia havas moderna ekonomio di merkato, qua dependas de mondala komerco, industrio e transporto. En 2010 la Totala nacionala produkturo esis $ 394,9 miliardi (USD) e la Totala nacionala produkturo po persono esis $ 37.900. La lando uzas Euro kom valuto. Bruxel esas ekonomikale specaligita en servado.
Belga urbo Antwerpen es la triesma maxim importanta e granda portuo di Europa. Altra granda portui esas Brugge, Gent e Liège. Belgia exportacas precipue mashini, metalaji e rafinita diamanti, ed importacas kruda materiaro, kemiala produkturi, nutrivi, altra mashini e petrolo. Lua maxim importanta parteneri por exportaco esas Germania, Francia, Nederlando ed Unionita Rejio.
Antwerpen (kemiala), Liège (staliferii ed astronautikal industrio) e Charleroi (staliferii) esas importanta industrial urbi. Walonia es l'olima "industriala spino" di Belgia, ma lua staliferii desmuntesis dum la yari 1960a e 1970a. Walonia nun esas plu povra kam Flandria.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la demografiala kontado di 2018, Belgia havis 11 584 008 habitanti,[6] e lua denseso di habitantaro esis 374,2 hab./km², un ek la maxim alta de Europa, dop Nederlando e la mikra stati Monako e Vatikano. La du maxim vasta regioni di Belgia jacas norde e formacas la regiono konocata kom Flandria, qua parolas la Nederlandana e koncentras 59% ek tota habitantaro. La maxim populoza regioni jacas proxim Bruxel, Antwerpen, Gent e Leuven. En 1999, 97,3% ek la habitantaro esis urbala.[7]
Segun religio, Katoliki esas 75% de la habitantaro e 25% praktikas altra religii, inkluzite protestantismo.[2] La konstituco grantas libereso religiala.
En 2004, preske 92% de la habitantaro esas Belgi e 5,5% esis altra Europani. La mezavalora viv-expekto esis 80,88 yari por la habitantaro en 2015.[2]
| La 10 maxim granda urbi di Belgia (2018) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Bruxel  Antwerpen | |||
| 1ma | Bruxel | 1 019 022 | |
| 2ma | Antwerpen | 459 805 | |
| 3ma | Gent | 231 493 | |
| 4ma | Charleroi | 200 132 | |
| 5ma | Liège | 182 597 | |
| 6ma | Brugge | 116 709 | |
| 7ma | Namur | 106 284 | |
| 8ma | Leuven | 92 892 | |
| 9ma | Mons | 91 277 | |
| 10ma | Aalst | 77 534 | |
| Fonto: [8] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
La kulturo di Belgia esas richa. Exempli pri Belga folkloro esas la karnavali di Aalst e Binche (la du judikesas kom "patrimonio kulturala dil homaro"), la religiala procesiono di Santa Sango en Brugge, e la festo dil 15ma di agosto en Liège. Exemplo pri la koquarto Belga esas waterzooi, disho facata kun hanokarno o fishokarno, legumi, kremo e terpomi.
Importanta piktisti en la historio dil arto en Belgia esis Jan van Eyck, Peter Paul Rubens, Pieter Brueghel la Olda e Theodore de Bry. Dum la 20ma yarcento, James Ensor, Constant Permeke, Paul Delvaux e René Magritte esas la precipua nomi.
Pri cinemo, Belga cinematografuri multafoye premiizesis che Film-festo di Cannes. Ordinare, li facesas kun mikra budjeti, ma financesas da regionala guvernerii. Exempli pri notora cinematografisti Belga esas André Delvaux, Stijn Coninx, e fratuli Luc Dardenne e Jean-Pierre Dardenne. Exempli pri famoza Belga aktori esas Jean-Claude Van Damme, Jacques Brel, Cécile de France e Déborah François.
Pri literaturo, Guido Gezelle, Maurice Maeterlinck (Nobel-premiizito en 1911), Suzanne Lilar, Emile Verhaeren, Hendrik Conscience, Tom Lanoye e Dimitri Verhulst esas kelk importanta nomi.
Pri klasika muziko kelk importanta nomi esis César Franck, Henri Vieuxtemps, Eugène Ysaÿe, Guillaume Lekeu e Wim Mertens. Adolphe Sax, inventisto di saxofono, naskis en Belgia. Plu recente, anke la kompozisto e kantisto Jacques Brel, kantisti Arno Hintjens, Bobbejaan Schoepen, Salvatore Adamo, Philippe Lafontaine e Maurane, e jazo-muzikisti Django Reinhardt, Toots Thielemans e Philip Catherine esas importanta nomi.
La maxim populara sporti en Belgia esas futbalo, ciklismo, teniso ed automobilismo. Pri futbalo, la du maxim populara esquadi esas RSC Anderlecht e Club Brugge KV.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ Structure of the Population - URL vidita ye 30ma di mayo 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 "The World Factbook - Belgium" - Publikigita da CIA. URL vidita ye 6ma di februaro 2016.
- ↑ 3,0 3,1 Almanaque Lisa Mundial 93] pag. 496-497, yaro 1993, Brazilia
- ↑ Rondo E. Cameron, France and the economic development of Europe, 1800-1914 (2000) p. 343
- ↑ Encyclopaedia Britannica, 1958, Tomo 3ma p.365.
- ↑ Chiffre global de la population par commune - Situation au 1/11/2018 - URL vidita ye 7ma di januaro 2019.
- ↑ United Nation Development Programme
- ↑ Belgium Population 2018 (Demographics, Maps, Graphs) - Autoro: World Population Review. URL vidita ye 7ma di januaro 2019.
Extera ligili
[redaktar | redaktar fonto]
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
|
|
| Albania | Andora | Austria | Belgia | Bielorusia | Bosnia e Herzegovina | Bulgaria | Chekia | Dania | Estonia | Finlando | Francia | Germania | Grekia | Gruzia | Hispania | Hungaria | Islando | Italia | Kroatia | Latvia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgia | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Nederlando | Norda Makedonia | Norvegia | Polonia | Portugal | Republiko Irlando | Rumania | Rusia | San-Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Suedia | Suisia | Ukraina | Unionita Rejio | Vatikano | |
| Nesuverena teritorii: Alando | Faero | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Insulo Man | Svalbard e Jan Mayen | |