Wp/rsk/Хор

Хор означує ґрупу шпивачох. (1) Хор може мац од 8 та по 100 членох. Найчастейше ма до 8 шпивачох за кажду часц мелодийскей линиї по гласох. Менши вокални состави маю од 8 по 32 шпивачох и волаю ше камерни хори (спрам сучасних критериюмох Шветового здруженя хорох Musica mundi ). Состави од 3 по 8 членох нє творя хор, алє камерни состави и волую ше трио, квартет, квинтет, октет итд.

Зоз хором вежба, пририхтує композициї и вообче зоз шпиваньом хора руководзи дириґент. У церковней музики руководитель хора волал ше реґент. Улога дириґента хора така, же би научел членох хора складно шпивац, же би шпиваче мали виєдначене диханє, динамику, гласносц звука, тє. дириґент унапрямує хор ґу цо лєпшому уметнїцкому виражованю дїла хторе хор шпива.

Класични хорски гармонски став штирогласни т.є. у хору заступени штири основни фарби людского гласа: високи женски глас-сопран, глїбоки женски глас-алт, високи хлопски глас-тенор, нїзки хлопски глас-бас. Найвецей хорски композициї написани за штирогласни хори, алє єст дзекеди у композициї дзелєня мелодийских линийох а спрам того и дзелєнє на три, пейсц, шейсц осем та аж и вецей гласи.

Хор може шпивац зоз инструменталним провадзеньом лєбо без провадзеня. Шпиванє без провадзеня ше наволує а-капела (ит. а-cappella). Инструменталне провадзенє може буц рижнородне; зоз єдним инструментом лєбо з провадзеньом цалого оркестра. У Римокатоличней и Анґлосаксонскей церкви провадзенє найчастейше на орґульох а часто и зоз класичним оркестром. У даєдних Протестанских церквох шпивачох провадза сучасни инструментални состави (електрична ґитара, бас, удерни инструменти, синтисайзер итд.).

У Православней церкви шпиванє прилаплїве лєм вокалне шпиванє (а-капела), односно єдина заступена музика то вокална - хорска.

За хорски проби ше найчастейше хаснує клавир за провадзенє без огляду чи слово о инструменталней-хорскей, чи вокалней а-капела музики.

ТОНСКИ ОБСЯГ ХОРСКИХ ГЛАСОХ
Женски гласи	Хлопски гласи
Сопран (С)	Тенор (Т)
Мецосопран	Баритон
Алт (А)	Бас (Б)

Хори ше можу розликовац по составе тє. полу и возросту шпивачох:

• Мишани хори то хори у хторих шпиваю вєдно хлопи и жени.

То найчастейша файта (тип) хорох, углавним су класичного штирогласного хорского составу: сопран, алт, тенор, бас (скрацено САТБ). Мишани хор до Православней церкви перши уведол русийски композитор А. А. Архангелски початком 19. вику. Перши сербски композиторе хтори писали за мишани хор то були Корнелиє Станкович и Стеван Ст. Мокраняц. Перши обявени дїла за хор були Станковичова Литурґия Святого Йована Златоустого за мишани штирогласни хор (Станкович обявел у Бечу 1863. року). Дакус познєйше обявена Мокраньцова Литурґия за мишани хор и його винїмково познати Руковети. Перши музични школи у Сербиї настали и сновали ше праве зоз хорских шпивацких дружтвох.

• Єднородни хори

то хори у хторих шпиваче истого полу а то:

• Хлопски хори зоз исту структуру як и у мишаних, у хторих место сопранох шпиваю хлапци (хтори нє мутирали) алт шпиваю хлопи (зоз технїку фалсета часто их место алтох наволую контратенори).

• Женски хори хтори ше состоя зоз висших и нїзших сопранох, висших и нїзших алтох, подзелєних на два гласи, скрац. ССАА (С-1 и С-2 А-1 и А-2).

• Хлопски хор хтори ше состої зоз висшого и нїзшого тенора, баритона и баса.

• Дзецински хори найчастейше двогласни (сопран - алт) лєбо трогласни (сопран 1, сопран 2 и алт). Дзекеди и зоз вецей гласами - штирогласни.

• Хори ше дзеля и спрам установи хтору явно представяю:

• Церковни хор

• Академски хор

• Школски хор

• Городски хор

• Професийни хор (самофинансируюци лєбо хторих витримує држава, маю стаємни финансиї)

Даєдни хори ше наволую и спрам файти музики хтору шпиваю:

• Симфонийски хор

• Джез хор

• Хор зоз хореоґрафию (у хторим члени, окрем шпиваня и танцую лєбо маю даяки рухи)

Хорски шпиваче би требали мац тоти прикмети:

• шпиванє мелодиї свойого гласу, зоз приємну фарбу гласа хтори ше вше уклопює до репертоара
• провадзенє свойого шпиваня и обачованє гришкох;

• контролованє моцносци звука хора, спрам того цо пише у партитури и того на цо дириґент обраца повагу;

• шпиванє без того же би ше шпивач баржей визначовал од других шпивачох у хору;

• по можлївосци швидко пречитац, провадзиц и учиц мелодию;

• точне читанє и вигварянє язика на хторим ше шпива, порозуменє смисла текста хтори ше шпива;
• паметанє мелодиї и, спрам того, цо лєпше провадзенє дириґента;

• високи уровень слушней и психичней ��оваги;

• прилапйованє упутствох од других, пре добронамирносц цалей ґрупи, аж и кед ше шпивач нє склада зоз инструкциями;

Кед шпивач ма абсолутни слух, може му представяц проблем кед ше нє шпива у тоналитету у хторим композиция першобутно записана.

Вельке число композиторох писали хорски дїла. Медзитим компонованє хорскей музики ше розликує од компонованя инструменталней. Потребно додац текст хтори муши буц розумлїви, водзиц рахунка о интонациї, можлївосцох и огранїченьох людских гласох а то елементи хтори дакус очежую компонованє хорскей музики. Пре таки причини аж и шветово познати композиторе нє компоновали хорску музику. Заш лєм постої вельке число композиторох, хтори ше специялизовали и компоновали лєм хорску музику.

Штредньовиковну музику характерує и шветовна музика и поготов церковна, хтора вязана за церкву и єй обряд и на заходзе и на востоку. Восточни церковни єдноставни нашпиви були єдногласни и приходзели з Византиї. Таки нашпиви и византийски обряд, преношели перши владикове, священїки, дзиякове. Византийске шпиванє було виключно вокалне. Шпиванє, а таке є и нєшка засноване на осем типових мелодийох, хторе ше наволує осмогласє. З часом тоти мелодиї прилапели локолни окремни особлївосци-характеристики и наставало ориґиналне церковне шпиванє.

Так настал византийско-слявянски обряд хтори прилапели велї народи. Дзекуєюци св. Кирилови и Методийови Богослуженє було на старославянским язику. Церковне шпиванє ше учело у манастирских и церковних школох. Єден з найзначнєйших манастирох у тим чаше бул Києво-Печарсака лавра (манастир у пещерох) дзе ше розвил києво-печарски розшпив.Найвчаснєйша и найстарша нотация була безлинийова а над словами ше записовали знаки-квачки хтори ше волали знам'я (старославянски знак) та ше так тото найстарше шпиванє наволовало знамене. Нотне писмо ше з часом поступно розвивало и доставало розумлївшу форму за шиванє. Нотни знаки ше усовершовали а додавали ше и нотни линиї.

Розшпив то систем церквних нашпивох хтори маю заєднїцки принцип будови мелодиї. Найпознатши розшпиви то знамени, гречески, болгарски, києвски, галицки, мукачовски. Велї композиторе у своїх дїлох похасновали рижни розшпиви.

Церковне штредньовиковне шпиванє на заходзе було тиж єдногласне, хторе ше у заходней вариянти наволує Грегориянски корал (по папи Грегору Вельким хтори вивершел реформу). Традиция шпиваня без провадзеня датирує ище з часох Апостола, а у Римокатолїцкей церкви ше у штреднїм вику под час богослуженя починаю хасновац и инструменти, перше лєм орґулї а потим и векши оркестри. Найвчаснєйша музика зазначена зоз нотами у Заходней Европи то Грегориянски корал попри ище даскелїх файтох шпиваня, хтори хасновани у Римокатолїцкей церкви. Традиция шпиваня без инструментох у Римокатолїцкей церкви тирвала од часох Святого Амброзия (4. вик) и Грегора Велького (6. вик) по позни штреднї вик. Найстарша музика хтора написана зоз нотами представя Грегориянски церковни корал попри ище даскелїх файтох церковного шпиваня хтори Католїцка церква углавним прилапела алє нє вше. У позним штреднїм вику розвила ше нова файта шпиваня. Вона уключовала вецей мелодийски линиї и волала ше орґанум. Дальше розвиванє вецейглася предлужує клаузула, кондуктус и мотет. Спомедзи тих формох мотет у Ренесанси постал доминантна форма. Перши доказ о вецейгласним шпиваню ше находзи у рукописох у Галеу (зоз 1420. року, гоч то музика з позного 14. вику) у хторей ше мелодийска линия почасово роздвоює (з часу на час) на два гласи.

Под час Ренесанси сакрална-духовна хорска музика (тиж наволана формална и ,,озбильна) була главна форма музики Заходней Европи. Найпознатши композиторе того часу компоновали миси, мотети и други дїла углавним за хорске а-капела шпиванє. Постої и нєсогласносц того, чи у одредзених епохох и на одредзених просторох хасновани инструменти. Композиторе зоз того часу то Жоскен де Пре, Дьовани Пєрлуидї да Палестрина и Вилиям Берд; вони компоновали дїла хтори були познати по цалей Европи. Ренесансна музика була предходнїца шветовней музики барокного часу, хтора настала у тим барз творчим и плодоносним чаше.

Медзи найвизначнєйшима композиторами Барока то Клаудио Монтеверди (1567-1643) майстор контрапункта хтори указал часц того цо мож зробиц зоз хорами и другима музичнима составами, зоз новима технїками розвитима у Венецийскей школи и Фиренцскей Камерати. Монтеверди вєдно зоз Гайнрихом Шицом (1585-1672) демонстровал можлївосц музики же би змоцнєла поруку хтору ноши текст, як цо то зробел Палестрина у предходней епохи. Обидвоме компоновали вельке число дїлох за хори зоз инструменталним провадзеньом и без провадзеня.

Вик познєйше глїбоки шлїд у историї музики охабел Йоган Себастиян Бах (1685-1750). Понеже службовал и бул и церковни музичар (дзияк у церкви у Лайпциґу) вон компоновал вельке число духовней хорскей музики: кантати, мотети, миси, пасиї, ораториюми и други файти музики. Познати є по коралох – по барз крашнє гармонизованих церковних писньох и гимнох. Бахов вельки уплїв на розвой церковней духовней музики нє потребно окреме наглашовац. У тей сфери Бах ґениялни и остал нєпревозидзени.

Познати композиторе тей епохи то Волфґанґ Амадеус Моцарт, Франц Йозеф Гайдн и Йоганес Брамс. Сакрална музика ше зоз церкви премесцела на концертни бини. Музика хтора писана теди була нєприкладна за церковне виводзенє пре свойо длугоке тирванє; познати Бетовенова Мissа Sоlemnis, Реквиєм Луидїя Керубиния и Брамсов Ein deutsches requiem (Нємецки Реквиєм). Источашнє аматерски хори доставаю озбильни припознаня за виводзенє дїлох Франца Шуберта, Роберта Шумана, Феликса Менделсона, Йогана Брамса и других композиторох. Тоти шпивацки дружтва часто були роздвоєни на хлопску и женску часц, а музика була углавним писана за штири гласи зоз єдноставним провадзеньом лєбо без провадзеня.

Як цо ше збувало зоз другима жанрами музики так и хорска музика у цеку двацетого вика вошла до епохи експериментованя.

хтори хор шпива;

Вчасни композиторе позней епохи романтизма, як цо Рихард Штраус и Серґей Рахманїнов, писали хорску музику алє найвекши допринос дал Ralph Vaughan Williams хтори писал мотети у ренесансним стилу зоз новим гармонским язиком аранжируюци анґлийски и шкотски народни писнї. Friede auf Erden Арнолда Шенберґа представя верх такого стила у хторим присутни стаємни пременки тоналного центра (подобнє як у його Verklärte Nicht Преображенa ноц за смиков оркестер зоз истого периоду).

У цеку двацетого вику сучасни технїки нашли вираз и у хорскей музики, медзи хторима и дїла Арнолда Шенберґа, Антона Веберна, Иґора Стравинского, електичного стилу композициї Чарлса Айвса, дисонантни контрапункт Дариюса Мия (Cinq Rechants) и Паула Хиндемита (When Lilacs last in the Dooryard Bioom'd). Пре почежкосци на хтори хори наиходзели шпиваюци атонални стил музики, тоти дїла ше нєшка ридко виводза, гоч их музични фаховци, специялисти любя увежбовац. Облюбене и часто виводзене дїло хторе настало у двацетим вику то Carmina burana композитора Карла Орфа.

Неокласични стил у хорскей музики нашол лєпшу потримовку. Английски композитор Бенджамин Бритн написал вельке число познатих хорских дїлох медзи хторима: Воєни реквиєм, Писнї пейц кветох и Радуйце ше ягнятку. Мотети Францисиса Пуланка Motets pour le temps de noël, Gloria и Миса у Ґе-дуру ше часто виводза. У Зєдинєних Америцких Державох Арон Копланд, Самюел Барбер и Рендал Томпсон написали значни хорски дїла. У Мадярскей Бела Барток и Золтан Кодаль тиж компоновали и хорску музику.

После другей шветовей войни, експериментованє у тей обласци пришло по екстремносц. Sinfonia Лучана Берия уключує и хор. Страданє по Святому Луки Kшиштoфa Пендерецкого применює лярманє, кластери и алеаторичну технїку. Richard Felciano писал дїла за хор и електронску касету.

Естонски композитор Арво Перт написал Johannespassion (Страданє по Святому Йоанови) и Magnificat хтори ше поряднє виводза на музичних сценох.

Аванґардни технїки:

• Кричанє

• Глїбоки тони (найглїбши можлїви)

• Кластери

• Хори хтори нє шпивю текст - зачаток тей технїки може ше найсц у Орещкару Петра Чайковского и Планетох Ґустава Голста а далєй тоту технїку розвивали Арнолд Шенберґ и Дариюс Мийо и други.

Аранжмани Спиритуалох, постали части на хорских репертоарох. Познати композиторе тей традициї то Андре Томас и Мосес Гоґан.

Вчас бешедовац о трендох и напрямох у двацецпершим вику, дух тоналней музики остатнїх деценийох двацетого вику доминовал а предлужел ше и у дїлох Карла Єнкинса, Джона Ратера и Роберта Стедмана медзи другима. Ерик Витакре обрацел повагу комбинуюци тоналну музику зоз кластерами и другима експерименталнима технїками.

Познати хори
Професийни хори	Дзецински хори
Би-Би-Си Шпиваче [1]	Хор бечских хлапцох ([2]
Chanticleer	Хор харлемских хлапцох
Камерни хор Естонскей филгармониї	Хор Тапиола
Голандски камерни хор	Хор колибри
Хор Червеней армиї- Александров	Аматерски хор
Филипински Мадриґалисти (награда Grand Prix Du Chant Coral 1977)	Церковни хор св. Дьордя зоз Беоґраду
Гласи Вознесеня	Хор святого Лоренса [3]
Голандски камерни хор	Електра женски хор

• Мрежа хорова (язик: анґлийски)

• Дїла амрицких авторох (язик:анґлийски)

• Сербска православна хорска музика

• Днес всяка твар, Хор Розанов Дюрдьов

• Писня Рускому Керестуру, Хор и оркестер Дома култури Р. Кересстур

1. ↑ Би-Би-Си Шпиваче
2. ↑ Хор бечских хлапцох
3. ↑ Хор святого Лоренса