Շարական

Շարական (շար, մեկնուած է նաեւ եբր․՝ šir - երգ, ասոր․՝ šahrā - հսկում, հսկման երգ բառերէն, հետագային նոյնացուած է յուն․՝ 'ειρμός շարքային), պաշտօնապէս ընդունուած եւ եկեղեցական Տօնացոյցին որեւէ օրուան համապատասխան ժամուն կատարուող հոգեւոր երգ կամ հոգեւոր երգերու ամբողջական շարք (հոմանիշներն են՝ կանոն, կարգ, սարք), նաեւ՝ այդ երգաշարքերը բովանդակող ժողովածու՝ շարակնոց։ Առաջին գրաւոր յիշատակութիւնը առկայ է 9-10-րդ դարերուն երկաթագիր հնագոյն Մաշտոցներուն մէջ։

Ըստ Հայոց լեզուի բացատրական բառարաններուն, շարական կը նշանակէ եկեղեցական արարողութեան ընթացքին երգուած հոգեւոր երգեր, որոնք նաեւ կը կոչուին կանոն^[1]:

Հայոց լեզուին մէջ շարական բառը մուտք գործած է ԺԲ. դարուն, Ներսէս Շնորհալի Հայրապետին կողմէ: Շարականը նախապէս կը կոչուէր հոգեւոր երգ կամ օրհներգութիւն։

Հոգեւոր երգերու կամ բանաստեղծութիւններու սկզբնաւորութիւնը կարելի է համարել Դաւիթ մարգարէին ժամանակահատուածը, ուր զանազան օրհներգութիւններով (Սաղմոսներով) ժողովուրդը կը փառաբանէր զԱստուած:

Նոյնիսկ կարելի է օրհներգութիւններ տեսնել Մովսէս մարգարէին օրերուն։ Անոնք երբ Կարմիր ծովը ճեղքելով խոստացեալ երկիր կ'ուղղուին Մովսէսի քոյրը կ'արտասանէ օրհներգութիւն մը, որ նմանութիւն մը ունի Ս. Կոյս Մարիամ Աստուածամօր արտասանած օրհներգութեան: Սակայն, ըստ բազմաթիւ բանասէրներու հայ շարականը սկիզբ առած է Ե. դարուն, գիրերու գիւտէն ետք:

«Հարուստ է Հայ Եկեղեցին իր հոգելից Շարականներով։ Անոնք Հայ Եկեղեցւոյ աստուածաբանութեան կարեւոր մէկ ակնաղբիւրը կը կազմեն Ժամապաշտութեան կողքին։ Քրիստոսի Անձին, Սուրբ Հոգիին ու Սուրբ Երրորդութեան նուիրուած ընդարձակ ու աստուծաբանական հիմունքներով վաւերական հոգեւոր երգերը, Սուրբ Գրական ու հայրաբանական գրականութեան հայելին կազմող իրենց հրաշապատում բանաստեղծութիւններովը։ Անոնք գրուած են հետզհետէ եռամեծ հայրապետներու ու վարդապետներու կողմէ տասը դարերու երկար ժամանակաշրջանի ընթացքին, 5-րդ դարէն 15-րդ դար, ուռճացնելով ու յաւէտ պահպանելով Հայ Եկեղեցւոյ հոգեւոր եւ ազգային ինքնուրոյնութիւնը։ … (Անոնք) ինքնատիպ ստեղծագործութիւններ (են) որոնց հեղինակները մեծ մասամբ անունով եւ հանգամանքով ծանօթ եղած են մեր պատմութեան ընթացքին»։ Ինչպէս՝ Մեծն Մեսրոպ, Սուրբն Իսահակ, Մովսէս Քերթող, Խորենացի, Յովհան Օձնեցի, Կոմիտաս Աղցեցի, Յովհան Մանդակունի, Ներսէս Շնորհալի եւ այլք։ - Դոկտ. Զաւէն Ա. Քահանայ Արզումանեան[2]

Մեզի հասած հնագոյն շարականները եղած են ապաշխարութեան նուիրուած շարականները, որոնք մեծամասնութեամբ վերագրուած են Ս. Մեսրոպ Մաշտոցին:

Ապաշխարութեան շարականները կամ կանոնները, ինչպէս միւս շարականները, թիւով ութ են: Անոնք արձանագրուած են ցաւագին հոգիէ բխած զգացումներով: Ապաշխարութեան շարականներուն ներշնչման աղբիւրը կը հանդիսանայ Դաւիթ մարգարէին 50-րդ սաղմոսը, ուր մարգարէն ապաշխարութեան ամբողջական պատկեր մը կը պարզէ ընթերցողին՝ ներկայացնելով մեղքի մէջ ինկած մարդուն հոգեկան չարչրկումը: Նկատի ունենալով Ե. դարու լեզուական մտահոգութիւններն ու աւետարանչական նպատակները, Ապաշխարութեան շարականները գրուած են պարզ ու յստակ լեզուով: Անոնք ունին նաեւ դիւրին եղանակներ:

Ապաշխարութեան շարականները կ'երգուին պահոց օրերուն։ Այս շարականներէն քաղուած հատուածներով կը կազմուին այլ շարականներ եւ աղօթքներ, որոնք կը ճոխացնեն եկեղեցական արարողութիւնները:

Ստորեւ Ապաշխարութեան շարականներէն հատուածներ՝

ԱՁ

Բազումողորմ Հայր, անառակ որդիին նման կը խոստովանիմ քեզի, ներէ ինծի իմ մեղքերս եւ ողորմէ:

ԲԿ

Ամէն ատեն իմ աղաչանքս է՝ մաքրէ զիս մեղքերէս, Տէր:

ԳՁ

Փրկէ զիս որսացողին թակարդէն եւ բոլոր վտանգներէն ազատէ եւ ողորմէ:

• Կցուրդներ