Քիշնևի հայկական գերեզմանատուն

Կենտրոնական կամ հայկական^[1] գերեզմանատուն (ռումիներեն՝ Cimitirul Central (Armenesc), ռումիներեն՝ Cimitirul Central din Chișinău^[2]), Մոլդովայի մայրաքաղաք Քիշնևի ամենամեծ և ամենահայտնի գերեզմանոցներից մեկը, ��ոլդովայի, Ռուսական կայսրության, Ռումինիայի և ԽՍՀՄ բազմաթիվ հայտնի պատմամշակութային գործիչների թաղման վայրը։ «Հայկական» անվանումը ստացել է այն պատճառով, որ հարում է Հայկական փողոցին, որն իր հերթին անվանակոչվել է հայկական վանատան անունով։

Քիշնևի ուղղափառ գերեզմանատունը ստեղծվել է 1811 թվականին։ 19-րդ դարի կեսերին գերեզմանոցի տարածքում կառուցվել է Ամենայն Սրբերի եկեղեցին։ Մինչ հեղափոխությունը գերեզմանոցը եղել է խիստ ուղղափառ, իսկ խորհրդային իշխանության տարիներին՝ ընդհանուր։

Զբաղեցնում է մոտ 10 հա տարածք։ Ամենահին թաղումը թվագրվում է 1825 թվականին։ Գերեզմանատան ստեղծմանը մասնակցել է Ալեքսանդր Բերնարդացին։ Խորհրդային տարիներին գերեզմանոցի տարածքը կրճատվել է 1958 թվականին, նախկին թաղումների տեղում բացվել է «Կոմերիտմիության 40 տարի» կինոթատրոնը (ժամանակակից անվանումը՝ «Գաուդեմուս»)։ Ավելի քան երեսուն տարի գերեզմանատունը փակ է եղել թաղումների համար։ Քաղաքային խորհրդի 2010 թվականի որոշմամբ «Կենտրոնական գերեզմանատան թաղման վայրերը վերապահվել է զինվորական և աշխատանքային պարգևներով (Հանրապետության շքանշան, Ստեփան Մեծի շքանշան) կամ ԽՍՀՄ նախկինի նմանատիպ պետական ​​պարգևների արժանացած անձանց։ Քիշնևի քաղաքապետի որոշմամբ «Հայկական» գերեզմանոցում թույլատրում են հուղարկավորել նաև այլ նշանավոր մարդկանց։

Գերեզմանատան հարավարևելյան մասում է գտնվում Զինվորական հուշահամալիրը՝ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ զոհված խորհրդային զինվորների և խաղաղ բնակիչների թաղման վայրը։

Այդ տարածքում կան 300 մարդկանց զանգվածային և անհատական ​​գերեզմաններ, որոնք զոհվել են գերմանա-ռումինական զավթիչներից Քիշնևի պաշտպանության և ազատագրման ժամանակ։ Այդտեղ են գտնվում Խորհրդային Միության հերոս Աֆանասի Կարմանովի, 176-րդ գվարդիական հրաձգային գնդի հրամանատար, փոխգնդապետ Ս. Ֆ. Ռեզնիչենկոյի և այլոց գերեզմանները։

Հուշահամալիրում թաղված են ընդհատակյա խմբավորումների անդամները, որոնք զոհվել են ֆաշիստական ​​օկուպանտների դեմ պայքարում, ինչպես նաև ոստիկանության սպաներ (փոխգնդապետ Ա. Մ. Բաժենով, սերժանտ-մայոր Լ. Ի. Սպեկտոր և այլն), ովքեր զոհվել են խաղաղ ժամանակ ծառայության ընթացքում։ Որոշ զանգվածային գերեզմաններ ունեն կոթողներ և մարմարե տապանաքարեր՝ զոհվածների անուններով։ Գերեզմանատան կենտրոնում տեղադրված է սև մարմարից խորհրդանշական տապանաքար։ Ճերմակ մարմարե տախտակի վրա փորագրված է հնգաթև աստղ և «Հավերժ հիշատակ հերոսներին»։ Կողային մասում տեղադրված են երկու մարմարե սալիկներ հետևյալ գրությամբ․ «Զանգվածային գերեզմանում թաղված են Խորհրդային բանակի զինվորները, որոնք զոհվել են 1944 թվականի օգոստոսին՝ Քիշնևի ազատագրման մարտերում»։

• Գրիգորե Պետրու Գրիգորիու- խորհրդային և մոլդովացի դերասան, Մոլդովական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ,
• Իոն Ալդյա-Տեոդորովիչ - մոլդովացի խորհրդային կոմպոզիտոր և երգիչ (և նրա կինը՝ Դոյնան),
• Իոսիֆ Լվովիչ Բալցան - մոլդովացի խորհրդային բանաստեղծ,
• Միխայիլ Անդրեևիչ - մոլդավա-ռումինացի կոմպոզիտոր,
• Վլադիմիր Բոյարինցև - Խորհրդային Միության հերոս,
• Գրիգորե Պավլովիչ Վիերու - մոլդովացի բանաստեղծ,
• Միհայ Երմոլաևիչ Վոլոնտիր- ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ, դերասան, Բելցի քաղաքի թատրոնի ռեժիսոր,
• Ալեքսանդր Օսիպովիչ Գավրոնսկի - խորհրդային կինոռեժիսոր,
• Տիմոֆեյ Իվանովիչ Գուրտովոյ - դիրիժոր, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ,
• Յակիմ Սերգեևիչ Գրոսուլ- խորհրդային պատմաբան, ակադեմիկոս և ՄԽՍՀ ԳԱ առաջին նախագահ (1961-1976), ՄԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, ԽՍՀՄ ԳԱ թղթակից անդամ,
• Միհայ Վասիլևիչ Դոլգան - մոլդովացի կոմպոզիտոր և երաժիշտ,
• Լազար Իսաակովիչ Դուբինովսկի - մոլդովացի խորհրդային դիմանկարիչ,
• Պորֆիրի Իվանովիչ Դյակով - խորհրդային գեներալ, Կուրիլյան դեսանտային գործողության հրամանատար, Հեռավոր Արևելյան ճակատի 101-րդ հետևակային դիվիզիայի հրամանատար,
• Իվան Միխայլովիչ Զաիկին - ռուս ըմբիշ, օդաչու, կրկեսի դերասան,
• Կիրիլ Ֆեդորովիչ Իլյաշենկո - պետական ​​գործիչ,
• Անտոն Կրիխան - Բեսարաբիայի քաղաքական և հասարակական գործիչ,
• Կրուպենսկիների ընտանիքի ներկայացուցիչներ Ռուսական կայսրության Բեսարաբյան նահանգի նշանավոր դեմքեր,
• Սերգեյ Պանտելեյմոնովիչ Կուլժինսկի- խորհրդային ուկրաինացի գյուղատնտես, գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Նոսովսկի գյուղատնտեսական փորձարարական կայանի կազմակերպիչ և առաջին տնօրեն,
• Լիտվինով Եվգենի Ալեքսանդրովիչ - ականավոր պետական ​​գործիչ-տնտեսագետ, տնտեսական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, Մոլդովայի պետական ​​համալսարանի դասախոս, Մոլդովայի ժողովրդական արտիստ Նադեժդա Չեպրագայի ամուսինը,
• Սերգեյ Ալեքսանդրովիչ Լունկևիչ - մոլդովացի խորհրդային դիրիժոր, ջութակահար և կոմպոզիտոր։ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ,
• Ալեքսեյ Միխայլովիչ Մատեևիչ - մոլդովացի բանաստեղծ և թար��մանիչ, «Մեր լեզուն» բանաստեղծության հեղինակը, որը դարձավ Մոլդովայի օրհներգը,
• Տիմոֆեյ Վասիլևիչ Մոշնյագա - մոլդովացի բժիշկ և հասարակական գործիչ, ԽՍՀՄ ժողովրդական բժիշկ, Մոլդովայի առողջապահության նախարար,
• Սերգեյ Ֆեդորովիչ Նիցա - մոլդովացի և ռումինացի քաղաքական գործիչ, Բեսարաբիայի նախարար (1920-1921, 1926-1927),
• Պավել Ալեքսեևիչ Պիսկարև- ռուս որմնանկարիչ,
• Ալեքսանդր Միխայլովիչ Պլամեդյալե - բեսարաբյան քանդակագործ,
• Անժելա Պեդուրարու - մոլդովացի երգչուհի, Մոլդովական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ,
• Վալենտինա Սավելևնա Սավիցկայա - մոլդովացի օպերային երգչուհի, մոլդովական առաջին «Գրոզովան» օպերայի արիայի կատարող, Մոլդովական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1964),
• Բորիս Ալեքսեևիչ Տրուբեցկոյ - ռուս գրականության պատմաբան, պուշկինագետ, քննադատ, գրականագետ, գիտությունների դոկտոր,
• Կոնստանցա Գեորգիևնա Տիրցեու - դերասանուհի, մոլդովական հեռուստատեսության առաջին հաղորդավար,
• Վլադիմիր Կոնստանտինովիչ Հերց (Վլադիմիր դե Հերցա) - իրավաբան, քաղաքական գործիչ,
• Ալեքսեյ Կարագեորգիևիչ - սերբ արքայազն,
• Գուլակ-Արտեմովսկի - արքայորդի Գեորգի Ալեքսանդրովիչի ընկերը,
• Թամարա Սավելևնա Չեբան - մոլդովական ժողովրդական երգերի կատարող է և մանկավարժ։ ՄԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1960)։ Ստալինյան մրցանակի երրորդ աստիճանի դափնեկիր (1950),
• Թոմա Ֆեոդոսևիչ Չորբա - մոլդովացի բժիշկ, առողջապահության կազմակերպիչ և հասարակական գործիչ,
• Կառլ Ալեքսանդրովիչ Շմիդտ - Քիշնևի քաղաքապետ (1877-1903),
• Դադիանիների տոհմի ներկայացուցիչներ,
• Այստեղ են հանգչում նաև Ալեքսանդր Նևսկու շքանշանի ասպետ մոտ քսան ռուս գեներալների աճյուններ։