Սուրբծննդյան հաշտության հուշարձան

Սուրբծննդյան զինադադարի հուշարձան^[1] (անգլ.՝ Monument Christmas Truce, Christmas Truce Memorial), ՈՒԵՖԱ-ի նախաձեռնությամբ 2014 թվականի դեկտեմբերին Բելգիայի Կոմին-Վառնետոն քաղաքում (Էնո նահանգ) տեղադրված հուշարձանը: Այն ստեղծվել է ի պատիվ 1914 թվականի ոչ պաշտոնական Սուրբծննդյան զինադադարի 100-ամյակի, որը տեղի է ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Այն ժամանակ, եվրոպական ֆուտբոլային ասոցիացիայի տվյալներով, մոտակայքում ֆուտբոլային հանդիպում է տեղի ունեցել բրիտանացի և գերմանացի զինվորների միջև։

Իրադարձությունները, որոնք հայտնի դարձան որպես Սուրբ ծննդյան զինադադար, տեղի ունեցան Արևմտյան ճակատում Սուրբ ծննդյան նախօրեին և Սուրբ ծննդյան օրը՝ պատերազմի առաջին տարում: Տոնական օրերի կապակցությամբ երկու պատերազմող կողմերի զինվորները ինքնուրույն դուրս էին գալիս չեզոք գոտի, որտեղ խառնվում էին իրար, շփվում՝ փոխանակելով սնունդ և հուշանվերներ: Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ երբեմն նրանք այնքան ընկերասեր են եղել միմյանց հետ, որ նույնիսկ ֆուտբոլ են խաղացել չեզոք գոտում։ Ըստ որոշ աղբյուրների, այդ ինքնաբուխ Հանդիպումները տեղի են ունեցել այն ժամանակ ռազմաճակատի մի քանի վայրերում՝ Բելգիայում և Ֆրանսիայում: Չնայած տարածվածության մասին գաղափարների նման խաղեր, շատ պատմաբաններ հերքում են, որ նրանք տեղի են ունեցել, թեև որոշ հետազոտողների կան համոզված է, որ հուսալիության նման փաստերի։ Այս իրադարձություններին նվիրված են մի քանի հուշարձաններ, ինչպես նաև ժողովրդական մշակույթի գործեր:

Կոմին-Վարնետոնում տեղադրված քանդակը պատրաստված է չժանգոտվող պողպատից, բայց ժանգը նմանակող գույնով։ Այն գտնվում է քարե պատվանդանի վրա և իրենից ներկայացնում է ուղղահայաց տեղադրված ութ մատնաչափ պայթած հրետանային արկի կրկնօրինակը, որը հասցվել է մեկ մետր բարձրության։ Վերևում տեղադրված է ռետրո ֆուտբոլային գնդակ՝ ՈՒԵՖԱ-ի խորհրդանիշի պատկերով։ Հուշարձանից սալիկներով և հողի մակերևույթով ճաքեր են տարածվում դեպի խրամատներ։ Բացման արարողությանը ներկա էին ՈՒԵՖԱ-ի ներկայացուցիչները՝ նախագահ Միշել Պլատինիի գլխավորությամբ, ինչպես նաև ֆուտբոլային ազգային ասոցիացիաների պաշտոնյաներ և նախագահներ, ֆուտբոլիստներ, դիվանագետներ, տեղական իշխանությունների ռազմական ներկայացուցիչներ և բելգիացի դպրոցականներ:

Սուրբ ծննդյան զինադադարի տակ (ֆր.՝ Trêve de Noël, անգլ.՝ Christmas truce, գերմ.՝ Weihnachtsfrieden) հասկանում են ռազմական գործողությունների դադարեցման ոչ պաշտոնական տարածված դեպքերը, որոնք տեղի են ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի Արևմտյան ճակատում 1914 թվականի Սուրբ ծննդյան նախօրեին և Սուրբ ծննդյան օրը։ Սուրբ ծննդյան տոներից մեկ շաբաթ առաջ (1914 թվականի դեկտեմբերի 25-ին), անգլիացի և գերմանացի որոշ զինվորներ սկսեցին խրամատների միջոցով փոխանակել Սուրբ ծննդյան ողջույններն ու երգերը: Դիրքային պատերազմի պայմաններում խրամատները գտնվում էին միմյանց դիմաց, հաճախ մի քանի տասնյակ մետր հեռավորության վրա, ինչի կապակցությամբ Անտանտի և Քառյակ միության հասարակ զինվորները հնարավորություն ունեին ծանոթանալու և բանակցելու միմյանց հետ։ Առանձին դեպքերում լարվածությունը նվազեցվել է այն աստիճանի, որ զինվորները հատել են առաջնագիծը՝ հակառակորդների հետ խոսելու և նրանց հետ նվերներ փոխանակելու համար: 1914 թվականի Սուրբ ծննդյան նախօրեին և Սուրբ ծննդյան տոներին երկու կողմերի զինվորները ինքնուրույն դուրս եկան չեզոք գոտի, որտեղ նրանք խառնվեցին՝ փոխանակելով սնունդ և հուշանվերներ: Անցկացվել են նաև նահատակների թաղման համատեղ արարողություններ, որոշ հանդիպումներ ավարտվել են Սուրբ ծննդյան միասնական երգերով:

Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ Սուրբ ծննդյան զինադադարի ժամանակ հակամարտող կողմերի զինվորներն այնքան բարյացակամ են եղել միմյանց հետ, որ նույնիսկ ֆուտբոլ են խաղացել չեզոք գոտում^[2]։ Այսպիսով, 1915 թվականին բրիտանական մամուլում սկսեցին հայտնվել նման հանպատրաստից ֆուտբոլային մարտեր անցկացնելու մասին հաղորդագրություններ: Այդ ժամանակ ամենամեծ համբավը ստացավ մի բրիտանացի զինվորի նամակում շարադրված պատմությունը․ «Մեր սպան պատահաբար հանդիպեց բավարացուն, ով ծխախոտ էր ծխում: Նա գերմանացու հետ հանդիպել է չեզոք տարածքում։ Հետո մի քանի տղաներ դուրս եկան խրամատներից, և առաջացավ խաղաղության նմանություն։ Թշնամու բանակներից մարդիկ սկսեցին շփվել միմյանց հետ։ Նույնիսկ ֆուտբոլային հանդիպում էր. խաղում էին տավարի մսով պահածոյով»^[3]։ Որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ օգտագործվել են նաեւ այլ հարմար իրեր՝ ծղոտի կապոցներ, տուփեր, արկղեր և այլն^[4]։ Որոշ ժամանակ անց նման հաղորդագրություններում իսկական ֆուտբոլային գնդակ սկսեց հայտնվել պահածոյի փոխարեն, նկարագրություններում հայտնվեցին թիմեր, իսկ խաղն ինքնին սկսեց անցկացվել ըստ կանոնների և մրցավարի մասնակցությամբ^[5]։ Որոշ աղբյուրների համաձայն, այդ հանդիպումներն այն ժամանակ տեղի են ունեցել արևմտյան ճակատի գծի մի քանի վայրերում՝ Բելգիայում և Ֆրանսիայում: Հակառակորդ մարտիկների միջև նման խաղերի մասին կան տարբեր, հաճախ հակասական տեղեկություններ, ոմանք նույնիսկ հայտնում են ճշգրիտ հաշիվը, նշվում են, թե որ ստորաբաժանումների միջև են անցել, այլ մանրամասներ են ներկայացվում^[6]։ Չնայած տարածվածության մասին գաղափարների նման խաղերի պատերազմի ժամանակ, շատ պատմաբաններ հերքում են, որ նրանք, իրոք, տեղի է ունեցել, թեև թվում հետազոտողների և համոզված են, որ արժանահավատության նման փաստերի^[4][5][3][6]։

Ռազմաճակատի նամակների հիման վրա պատմաբան Ռոբերտ Բեյքերը հանգել է այն եզրակացության, որ նման հանդիպումների անցկացման ամենահավանական վայրը Մեսեն գյուղն է, որը գտնվում է ժամանակակից Ֆրանսիայի և Բելգիայի սահմանին․ «Այդ վայրում, Բեյքերի կարծիքով, կարող էր տեղի ունենալ հանդիպումը, եթե այն լիներ: Սակայն, ըստ Բեյքերի, հանդիպումը կարող էր տեղի ունենալ միայն այն դեպքում, եթե այն տեղի ունենար», - ասել է Բեյքերը: Բայց փաստն այն է, որ խաղի մասին բոլոր կանոններով հիշատակումներ կան միայն բրիտանացիների ուղերձներում, գերմանացի զինվորների շրջանում ոչ ոք նույնիսկ չի հիշատակել այդ մասին»^[5]։ Ռուս պատմաբան Բորիս Լապինը նշել է, որ նման լեգենդների տարածվածությունն ու կայունությունը ազդել են այն փաստի վրա, որ այն ժամանակ նրանք իսկապես ֆուտբոլ էին խաղում, բայց թիկունքում: «Վերադառնալով խրամատներ՝ զինվորները կարող էին գնդակը վերցնել իրենց հետ, պարզապես այն պատճառով, որ նրանք չէին վստահում նրանց, ովքեր գալիս էին իրենց տեղը թիկունքում: Նրանք չէին վստահում նրանց, ովքեր եկել էին իրենց տեղը թիկունքում: Որպեսզի երկու շաբաթ անց, եթե ողջ մնան, նորից խաղան»^[5]։

Մի քանի հուշարձաններ, ինչպես նաև ժողովրդական մշակույթի գործեր նվիրված են Սուրբ ծննդյան զինադադարին և դրա ընթացքում իբր տեղի ունեցած ֆուտբոլային խաղերի թեմային: Այդ առիթով Փոլ ՄաքՔարթնին ստեղծել է «Pipes ոֆ Peace» երգը, որը ներառվել է նրա համանուն չորրորդ սոլո ստուդիական ալբոմում, որը թողարկվել է 1983 թվականին։ Նույն թվականին այս երգի հիման վրա ստեղծվել է տեսահոլովակ, որում երաժիշտը ներկայացել է միանգամից երկու կերպարով՝ և բրիտանացի, և գերմանացի զինվոր։ Սյուժեի համաձայն՝ Ֆրանսիայում 1914 թվականի դեկտեմբերյան զինադադարի նախօրեին նրա հերոսները հանդիպում են չեզոք գոտում, ձեռքսեղմումներ փոխանակում, խմում, հիշում իրենց սիրելիներին և մասնակցում զանգվածային ֆուտբոլային խաղի անցկացմանը^[7]։ Սակայն հրադադարը երկար չի եղել. տեսահոլովակի վերջում հրետանային արկը հարվածում է գետնին խաղացողների կողքին, և երկու բանակների զինվորները փախչում են իրենց խրամատներով^[3]։ 1990 թվականին նման ինքնաբուխ խաղի պատմության հիման վրա բրիտանական «The Farm» խումբը ներկայացրեց «All Together Now» երգը, որը դարձավ Անգլիայի հավաքականի պաշտոնական օրհներգը 2004 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունում^[3]։ 2008 թվականի նոյեմբերի 1-ին Ֆրանսիայի Ֆրելինգեն քաղաքում բացվել է հուշարձան՝ նվիրված 1914 թվականի դեկտեմբերին այդ տարածքում կայացած ֆուտբոլային խաղի հերոսներին մեծարելուն^[7]։

2014 թվականի ապրիլին հայտնի դարձավ, որ ՈՒԵՖԱ-ն որոշել է տարեվերջին նշել Սուրբ ծննդյան զինադադարի և դրա ընթացքում տեղի ունեցած ֆուտբոլային հանդիպումների հարյուրամյակը: Միջոցառումներին նախատեսվում էր եվրոպական մի շարք երկրների ներկայացուցիչների մասնակցություն, իսկ այն պետք է տեղի ունենար Բրյուսելում դեկտեմբերին կայանալիք Եվրոպական խորհրդի հանդիպումից առաջ^[8]: Բելգիայի Կոմին-Վառնետոն (Էնո նահանգ) քաղաքի ընտրությունը հուշահամալիրի տեղադրման համար պայմանավորված էր նրանով, որ, ըստ ՈւԵՖԱ-ի տեղեկությունների, դրա մեջ մտնող Պլյուքսթերտեի (ֆր.՝ Ploegsteert), Ֆրանսիայի սահմանից ոչ հեռու, 1914 թվականին տեղի է ունեցել ֆուտբոլային հանդիպում բրիտանական և գերմանական բանակների մարտիկների միջև^[9]։ Հուշարձանի ստեղծումը, որը պետք է բացվեր այս իրադարձությունները հարգելու համար, Հանձնարարվել է լոնդոնյան Designwerk գործակալությանը, որը մշակել է դրա հայեցակարգը: Դրանից հետո բրիտանական MDM ընկերության քանդակների պատրաստման մասնագետներն ՈՒԵՖԱ-ից հուշարձանի ստեղծման պատվեր են ստացել^[10]։ Նախագծի ղեկավար է նշանակվել Ջորջ Բարդենը, Հարիեթ Հիլը ստեղծել է քանդակը, իսկ Ջոն Դելլերը պատասխանատու է եղել մետաղական կառուցվածքի վրա աշխատելու համար^[11]։

Հուշարձանը բացվել է 2014 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Բելգիայի Կոմին-Վառնետոն քաղաքում ՈՒԵՖԱ-ի ներկայացուցիչների կողմից՝ նախագահ Միշել Պլատինիի գլխավորությամբ: Արարողությունը տեղի է ունեցել 1914 թվականի «զինադադարի» հարյուրամյակին նվիրված մի շարք հանդիսավոր միջոցառումների անցկացման կապակցությամբ: Միջոցառմանը ներկա է եղել մոտ 200 մարդ՝ ֆուտբոլի ազգային ասոցիացիաների պաշտոնյաներ և նախագահներ, ժամանակակից և անցյալի ֆուտբոլիստներ, դիվանագետներ, տեղական իշխանությունների ռազմական ներկայացուցիչներ, բելգիացի դպրոցականներ, պատմական վերակառուցողներ^[9][1][12]։ Պլատինին, նշելով միջոցառման խոր սիմվոլիկան, հայտարարել է. «Մենք հավաքվել ենք նշելու եղբայրության և բարեկամության հուզիչ պահը, որը մեզ բոլորիս համոզում է բնական մարդասիրության մեջ։ Ինձ չափազանց հուզում է, երբ ես պարզապես ներկայացնում եմ այն երիտասարդներին, ովքեր հարյուր տարի առաջ ընտրել են ֆուտբոլի միասնական լեզուն՝ իրենց համերաշխության զգացումներն արտահայտելու համար»^[10]։ Ցուցադրվել է նաև ՈՒԵՖԱ-ի հովանու ներքո ստեղծված տեսահոլովակը, որին մասնակցել են նախկին պատերազմող երկրների մերօրյա հայտնի ֆուտբոլիստներ Ուեյն Ռունին, Գարեթ Բեյլը, Ուգո Լյորիսը, Բաստիան Շվայնշտայգերը և Ֆիլիպ Լամը: Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի այս ներկայացուցիչները կարճ հատվածներ կարդացին Առաջին համաշխարհային պատերազմի առաջնագծի զինվորների նամակներից։ Տեսահոլովակում նաև հայտնվել են Բոբի Չարլթոնը, Դիդիե Դեշամը և Պաուլ Բրայտները, որոնք նշել են Սուրբծննդյան զինադադարի նշանակությունը, ինչպես նաև ֆուտբոլը, որը միավորում է մարդկանց և ժողովուրդներին^[13]։ Այս թեմայով ուղերձներ են գրել Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Դևիդ Քեմերոնը^[10]։ Բացի այս արարողությունից, 2014 թվականին ֆուտբոլային գծով կազմակերպվել են նաև մի շարք այլ միջոցառումներ, որոնք տեղի են ունեցել Եվրոպայի տարբեր երկրներում^[14]։

Քանդակը պատրաստված է չժանգոտվող պողպատից, բայց ժանգը նմանակող գույնով։ Այն գտնվում է քարե պատվանդանի վրա և իրենից ներկայացնում է ուղղահայաց տեղադրված ութ մատնաչափ պայթած հրետանային արկի կրկնօրինակը, որը հասցվել է մեկ մետր բարձրության։ Դրա վերևում տեղադրված է ֆուտբոլի գնդակ, ինչպիսին խաղում էին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Այն պատկերում է ՈՒԵՖԱ-ի զինանշանը և նշում է տարիները՝ 1914 և 2014: Հետևում են անգլիացի և գերմանացի զինվորների խրամատները, որտեղ քանդակից սալիկների երկայնքով և այնուհետև երկրի մակերևույթի երկայնքով տարածվում են երկու սև «ճաքեր», որոնք խորհրդանշում են անցյալի և ներկայի միասնությունը^[11][10]։

• Оболонкова М. А. Эпизод истории великой войны как элемент исторической памяти европейцев: Рождественское перемирие 1914 года // Вестник Пермского университета. Серия: История. — 2010. — В. 1 (13). — С. 8—14.
• Кузнецова С.В. Память о первой мировой войне и европейская идентичность: пределы конструирования // Вестник Нижегородского университета им. Н. И. Лобачевского. — 2015. — № 5—6. — С. 75—80.

• «Памятник УЕФА на официальном сайте города Комин-Варнетон» (ֆրանսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-17-ին. Վերցված է 2020-11-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

• «Монумент на сайте Plugstreet 14-18 experience» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-16-ին. Վերցված է 2020-11-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)