Նոր քննադատություն
Նոր քննադատություն, գրականության տեսության մեջ ֆորմալիստական շարժում, որը գերիշխում էր ամերիկյան գրական քննադատության մեջ 20-րդ դարի կեսերին: Այն շեշտադրում էր մանրակրկիտ ընթերցանությունը, հատկապես պոեզիայի համար, որպեսզի բացահայտեր, թե ինչպես է գրական ստեղծագործությունը գործում որպես ինքնաբավ գեղագիտական օբյեկտ: Շարժումն իր անվանումը ստացել է Ջոն Քրոու Ռենսոմի 1941 թվականի «Նոր քննադատություն» գրքից:
Քեմբրիջի գիտնական Ա. Ռիչարդսի աշխատությունները, հատկապես նրա «Գործնական քննադատությունը», «Գրական քննադատության սկզբունքները» և «Իմաստի իմաստը», որոնք առաջարկում էին այն, ինչը հավակնում էր լինել էմպիրիկ գիտական մոտեցում, կարևոր էին Նոր քննադատական մեթոդաբանության զարգացման համար[1]: Քլինթ Բրուքսը, Ջոն Քրոու Ռենսոմը և Վ. Վիմսաթը նույնպես նշանակալի ներդրում ունեցան Նոր քննադատության մեջ: Հենց Վիմսաթն էր, որ առաջ քաշեց դիտավորության և զգացմունքային սխալի գաղափարը:
Նույնպես շատ ազդեցիկ էին Թ. Էլիոթի քննադատական էսսեները, ինչպիսիք են «Ավանդույթն ու անհատական տաղանդը» և «Համլետն ու նրա խնդիրները», որոնցում Էլիոթը զարգացրեց «անանձնավորության տեսության» և համապատասխանաբար «օբյեկտիվ հարաբերակցի» իր հասկացությունները: Էլիոթի գնահատողական դատողությունները, ինչպիսիք են Միլթոնի և Դրայդենի դատապարտումը, այսպես կոչված մետաֆիզիկական բանաստեղծների նկատմամբ նրա համակրանքը և պոեզիայի անանձնական լինելու վրա նրա պնդումը, մեծապես ազդեցին Նոր քննադատական կանոնի ձևավորման վրա:
Ֆորմալիստական տեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նոր քննադատությունը զարգացել է որպես հակազդեցություն ԱՄՆ-ի հյուսիսում գործող ավելի հին բանասիրական և գրական պատմության դպրոցների նկատմամբ: Այդ դպրոցները կենտրոնանում էին առանձին բառերի պատմության և իմաստի, դրանց՝ օտար և հին լեզուների հետ կապի, համեմատական աղբյուրների և հեղինակների կենս��գրական հանգամանքների վրա՝ այս մոտեցումն ընդունելով 19-րդ դարի գերմանական գիտության ազդեցության ներքո: Նոր քննադատները կարծում էին, որ այս մոտեցումը շեղում է ուշադրությունը բանաստեղծության տեքստից և իմաստից և լիովին անտեսում է դրա գեղագիտական հատկանիշները՝ արտաքին գործոնների մասին ուսուցանելու օգտին: Մյուս կողմից, Նոր քննադատները քննադատում էին գրական գնահատման դպրոցը, որը սահմանափակվում էր տեքստի «գեղեցկությունների» և բարոյապես վեհացնող հատկանիշների մատնանշմամբ՝ որակելով այն որպես չափազանց սուբյեկտիվ և հուզական: Դատապարտելով սա որպես ռոմանտիզմի տարբերակ՝ նրանք ձգտում էին ավելի նոր, համակարգված և օբյեկտիվ մեթոդի[2]:
Հատկապես ստեղծագործող գրողները և ակադեմիական շրջանակներից դուրս գտնվող գրական քննադատները կարծում էին, որ պոեզիայի և գրական լեզվի յուրահատուկ գեղագիտական փորձառությունը կորչում է ավելորդ գիտական տեղեկությունների և հուզական արտահայտությունների մեջ: Հեդեր Դուբրոուն նշում է, որ գրական ուսումնասիրությունների գերակշռող ուշադրությունը կենտրոնացած էր «գրականության միջոցով էթիկական արժեքների և փիլիսոփայական հարցերի ուսումնասիրության, գրական պատմության հետևման և ... քաղաքական քննադատության վրա»: Գրականությունը ներկայացվում էր իր բարոյական, պատմական և սոցիալական համատեքստի միջոցով, և գրական ուսումնասիրությունները չէին կենտրոնանում տեքստերի վերլուծության վրա[3]:
Նոր քննադատները հավատում էին, որ տեքստի կառուցվածքը և իմաստը սերտորեն կապված են և չպետք է առանձին վերլուծվեն: Գրական ուսումնասիրությունների ուշադրությունը կրկին տեքստերի վերլուծության վրա կենտրոնացնելու համար նրանք նպատակ ունեին իրենց վերլուծությունից բացառել ընթերցողի արձագանքը, հեղինակի մտադրությունը, պատմական և մշակութային համատեքստերը և բարոյախոսական կողմնակալությունը: Այս նպատակները ձևակերպվեցին Ռենսոմի «Քննադատություն, ներառված»-ում և Ալեն Թեյթի «Միս Էմիլին և մատենագետը» աշխատություններում:
Մանրակրկիտ ընթերցումը (կամ explication de texte) ֆրանսիական գրական ուսումնասիրությունների հիմնական մասն էր կազմում, սակայն Միացյալ Նահանգներում գեղագիտական մտահոգությունները և ժամանակակից բանաստեղծների ուսումնասիրությունը ոչ ակադեմիական էսսեիստների և գրքերի ռեցենզենտների, այլ ոչ թե լուրջ գիտնականների ոլորտն էին: Նոր քննադատությունը փոխեց այս իրավիճակը: Չնայած տեքստային ուսումնասիրության նկատմամբ նրանց հետաքրքրությունը սկզբնապես դիմադրության հանդիպեց ավագ սերնդի գիտնականների կողմից, Նոր քննադատների մեթոդները արագորեն գերակշռող դարձան ամերիկյան համալսարաններում, մինչև որ 1970-ականներին դրանց մարտահրավեր նետեցին ֆեմինիստական գրական քննադատությունը և կառուցվածքաբանությունը: Հետևեցին քննադատական տեսության այլ դպրոցներ, այդ թվում՝ հետկառուցվածքաբանությունը և ապակառուցողական տեսությունը, Նոր պատմականությունը և Ընկալման ուսումնասիրությունները:
Չնայած Նոր քննադատները երբեք պաշտոնական խումբ չեն եղել, կարևոր ոգեշնչման աղբյուր էր Քենյոն քոլեջի Ջոն Քրոու Ռենսոմի դասավանդումը, որի ուսանողները (բոլորը հարավցիներ)՝ Ալեն Թեյթը, Քլինթ Բրուքսը և Ռոբերտ Փեն Ուորենը, հետագայում զարգացրին այն գեղագիտությունը, որը հայտնի դարձավ որպես Նոր քննադատություն: Իրականում, Փոլ Լաուտերի՝ Թրինիթի քոլեջի ամերիկագիտության պրոֆեսորի համար, Նոր քննադատությունը հարավային ագրարայինների վերածնունդ է[4]: Իր «Նոր քննադատություն» էսսեում Քլինթ Բրուքսը նշում է, որ «Նոր քննադատը, ինչպես Սնարկը, շատ զգուշավոր գազան է», նկատի ունենալով, որ չկար հստակ սահմանված «Նոր քննադատական» մանիֆեստ, դպրոց կամ դիրքորոշում[5]: Այնուամենայնիվ, մի շարք գրվածքներ ուրվագծում են փոխկապակցված Նոր քննադատական գաղափարներ:
1946 թվականին Ուիլյամ Կ. Վիմսաթը և Մոնրո Բերդսլին հրապարակեցին դասական և հակասական Նոր քննադատական էսսե՝ «Դիտավորության սխալը» վերնագրով, որում նրանք ուժեղ փաստարկներ բերեցին գրական ստեղծագործության վերլուծության մեջ հեղինակի մտադրության կամ «նախատեսված իմաստի» կարևորության դեմ: Վիմսաթի և Բերդսլիի համար էջի վրայի բառերն էին միայն կարևոր. տեքստից դուրս իմաստների ներմուծումը համարվում էր անտեղին և հնարավոր է՝ շեղող:
Մեկ այլ էսսեում՝ «Զգացմունքային սխալը», որը ծառայում էր որպես «Դիտավորության սխալի» քույր էսսե, Վիմսաթը և Բերդսլին նաև անտեսեցին գրական ստեղծագործության նկատմամբ ընթերցողի անձնական/հուզական արձագանքը՝ որպես տեքստը վերլուծելու վավեր միջոց: Այս սխալը հետագայում կմերժվեր ընթերցողի արձագանքի գրական տեսության դպրոցի տեսաբանների կողմից: Այս դպրոցի առաջատար տեսաբաններից մեկը՝ Սթենլի Ֆիշը, ինքը կրթվել էր Նոր քննադատների կողմից: Ֆիշը քննադատում է Վիմսաթին և Բերդսլիին իր «Գրականությունն ընթերցողի մեջ» (1970) էսսեում[6]:
Նոր քննադատության ծաղկման շրջանն ամերիկյան միջնակարգ դպրոցներում և քոլեջներում Սառը պատերազմի տասնամյակներն էին՝ 1950-ից մինչև յոթանասունականների կեսերը: Բրուքսի և Ուորենի «Պոեզիայի ըմբռնումը» և «Արձակի ըմբռնումը» երկուսն էլ այս դարաշրջանի հիմնական գրքերը դարձան:
Արձակի կամ պոեզիայի հատվածի ուսումնասիրությունը Նոր քննադատական ոճով պահանջում էր հենց այդ հատվածի ուշադիր, մանրակրկիտ քննություն: Ֆորմալ տարրերը, ինչպիսիք են հանգը, չափը, միջավայրը, կերպարների բնութագրումը և սյուժեն, օգտագործվում էին տեքստի թեման բացահայտելու համար: Թեմայից բացի, Նոր քննադատները նաև փնտրում էին պարադոքս, երկիմաստություն, հեգնանք և լարվածություն՝ տեքստի միակ լավագույն և ամենամիասնական մեկնաբանությունը հաստատելուն օգնելու համար:
Թեև Նոր քննադատությունն այլևս գերիշխող տեսական մոդել չէ ամերիկյան համալսարաններում, դրա որոշ մեթոդներ (ինչպես մանրակրկիտ ընթերցումը) դեռևս գրական քննադատության հիմնարար գործիքներ են՝ հիմք հանդիսանալով գրականության նկատմամբ հետագա մի շարք տեսական մոտեցումների համար, ներառյալ հետկառուցվածքաբանությունը, ապակառուցման տեսությունը, Նոր Կտակարանի պատումի քննադատությունը և ընթերցողի արձագանքի տեսությունը: Այն արժանացել է գնահատանքի լեզվաբանական շրջադարձի գաղափարները կանխատեսելու և տրամաբանական պոզիտիվիզմի հետ նշանակալի գաղափարախոսական և պատմական զուգահեռներ ցույց տալու համար[7]:
Քննադատություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հաճախ պնդում էին, որ Նոր քննադատությունը գրական տեքստերը դիտարկում էր որպես ինքնավար և պատմական համատեքստից կտրված, և որ դրա կիրառողները «հետաքրքրված չէին գրականության մարդկային իմաստով, սոցիալական գործառույթով և ազդեցությամբ»[8][9]:
Ընթերցողի արձագանքի տեսության դպրոցի ներկայացուցիչ Թերենս Հոքսը գրում է, որ հիմնարար մանրակրկիտ ընթերցման տեխնիկան հիմնված է այն ենթադրության վրա, որ «ուսումնասիրության սուբյեկտը և օբյեկտը՝ ընթերցողը և տեքստը, կայուն և անկախ ձևեր են, այլ ոչ թե նշանակության անգիտակցական գործընթացի արդյունք»: Այս ենթադրությունը նա նույնացնում է «լիբերալ հումանիզմի գաղափարախոսության» հետ, որը վերագրվում է Նոր քննադատներին, որոնք «մեղադրվում են իրենց քննադատական գործընթացներում գործող շահերը քողարկելու փորձի մեջ»[9]: Հոքսի համար իդեալական է, որ քննադատը համարվի «ստեղծագործությունը վերջնականացնող՝ իր ընթերցման միջոցով, և չմնա պարզապես «պատրաստի» արտադրանքի պասիվ սպառող»[9]:
Ի պատասխան Հոքսի նման քննադատների, Քլինթ Բրուքսը իր «Նոր քննադատություն» (1979) էսսեում պնդում էր, որ Նոր քննադատությունը ուղղակիորեն հակադիր չէր ընթերցողի արձագանքի տեսության ընդհանուր սկզբունքներին, և որ երկուսը կարող էին լրացնել միմյանց: Օրինակ, նա նշում էր. «Եթե Նոր քննադատներից ոմանք նախընտրել են շեշտադրել գրվածքը, այլ ոչ թե գրողին, ապա նրանք նաև ավելի քիչ շեշտ են դրել ընթերցողի վրա՝ ստեղծագործության նկատմամբ ընթերցողի արձագանքի վրա: Սակայն ոչ ոք գործնականում չի կարող մոռանալ ընթերցողին: Նա էական է ցանկացած բանաստեղծություն կամ վեպ «իրականացնելու» համար: ... Ընթերցողի արձագանքն անշուշտ արժե ուսումնասիրել»: Այնուամենայնիվ, Բրուքսը մեղմում է իր գովասանքը ընթերցողի արձագանքի տեսության հանդեպ՝ նշելով դրա սահմանափակումները. «գրական ստեղծագործության իմաստը և գնահատումը ցանկացած առանձին [ընթերցողի] ողորմածությանը թողնելը գրականության ուսումնասիրությունը կհանգեցնի ընթերցողի հոգեբանության և ճաշակի պատմության»[10]:
Նոր քննադատության դեմ մեկ այլ առարկություն է այն, որ այն սխալմամբ փորձում է գրական քննադատությունը վերածել օբյեկտիվ գիտության, կամ առնվազն նպատակ ունի «գրական ուսումնասիրությունը հասցնել գիտության հետ մրցակցող վիճակի»: Սրա օրինակ է Ռենսոմի «Քննադատություն, ինկ.» էսսեն, որում նա պաշտպանում էր այն գաղափարը, որ «քննադատությունը պետք է դառնա ավելի գիտական, կամ ճշգրիտ և համակարգված»[8][11]: Սակայն Ռենե Վելեկը հանդես էր գալիս դրա դեմ՝ նշելով, որ Նոր քննադատներից մի քանիսը ուրվագծել են իրենց տեսական գեղագիտությունը՝ ի հակադրություն գիտությունների «օբյեկտիվության»:
Վելեկը պաշտպանել է Նոր քննադատներին իր «Նոր քննադատություն. կողմ և դեմ» (1978) էսսեում:
Կարևոր տեքստեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ռիչարդսի «Գրական քննադատության սկզբունքներ» և «Գործնական քննադատություն» գրքերը
- Ուիլյամ Էմփսոնի «Երկիմաստության յոթ տեսակ» գիրքը
- Թ.Ս. Էլիոթի «Ավանդույթը և անհատական տաղանդը» և «Համլետը և նրա խնդիրները» էսսեները
- Ռենսոմի «Քննադատություն, ինկ.» և «Օնտոլոգիական քննադատը» էսսեները
- Թեյթի «Միս Էմիլին և մատենագետը» էսսեն
- Վիմսաթի և Բերդսլիի «Դիտավորության սխալը» և «Զգացմունքային սխալը» էսսեները
- Բրուքսի «Լավ ծեփած սափորը. Ուսումնասիրություններ պոեզիայի կառուցվածքի մասին» գիրքը
- Ուորենի «Մաքուր և անմաքուր պոեզիա» էսսեն
- Վելեկի և Ուորենի «Գրականության տեսություն» գիրքը
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Lynn, Steven. Texts and Contexts: Writing about Literature with Critical Theory. Addison-Wesley, 2001.
- ↑ For an overview, see Gerald Graff, Professing Literature, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1987.
- ↑ Dubrow, Heather. "Twentieth Century Shakespeare Criticism." The Riverside Shakespeare 2nd ed. Houghton Mifflin, 1997: 35.
- ↑ Lauter, Paul (June 1995). «"Versions of Nashville, Visions of American Studies": Presidential Address to the American Studies Association, October 27, 1994». American Quarterly. 47 (2): 195. doi:10.2307/2713279. JSTOR 2713279.
- ↑ Brooks, Cleanth. "The New Criticism." The Sewanee Review 87: 4 (1979): 592.
- ↑ Leitch, Vincent B. , et al., eds. The Norton Anthology of Theory and Criticism. New York: W. W. Norton & Company, 2001.
- ↑ Storm, Jason Josephson (2021). Metamodernism: The Future of Theory. Chicago: University of Chicago Press. էջեր 13–14. ISBN 978-0-226-78665-0.
- ↑ 8,0 8,1 Wellek, René. "The New Criticism: Pro and Contra." Critical Inquiry, Vol. 4, No. 4. (Summer, 1978), pp. 611–624. [1].
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Jancovich, Mark (1993). The Cultural Politics of the New Criticism. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-41652-3.
- ↑ Brooks, Cleanth. "The New Criticism." The Sewanee Review 87:4 (1979) 598.
- ↑ Ransom, John Crowe. "Criticism, Inc." The Virginia Quarterly Review, Autumn 1937.
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Searle, Leroy. "New Criticism" in The Johns Hopkins Guide to Literary Theory, 2nd edition. Edited by Michael Groden, Martin Kreiswirth, and Imre Szeman. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2005. Available online in PDF from the University of Washington [2].
- Davis, Garrick. Praising It New. Swallow, 2008. Anthology that includes some of the keys texts of the New Criticism.
Լրացուցիչ ընթերցանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Brooks, Cleanth. "Criticism and Literary History: Marvell's Horatian Ode". Sewanee Review 55 (1947): 199–222.
- Carton, Evan and Gerald Graff. The Cambridge History of American Literature volume 8: Poetry and Criticism (1940–1995). General Editor, Sacvan Bercovitch. New York; Cambridge, University Press, 1996. pp. 261–471.
- Duvall, John N. "Eliot's Modemism and Brook's New Criticism: poetic and religious thinking". The Mississippi Quarterly: 46 (1992): 23–38.
- Graff Gerald. Professing Literature. Chicago and London: The University of Chicago Press, 1987.
- Russo, John Paul. "The Tranquilized Poem: The Crisis of New Criticism in the 1950s." Texas Studies in Literature and Language 30 (1988): 198–227.
- Wellek, René. A History of Modern Criticism, 1750–1950. Volume 6: American Criticism, 1900–1950. New Haven: Yale University Press, 1988.
| ||||||
