Մզիմթա
| Մզիմթա | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 89 կմ |
| Ավազանի մակերես | 885 կմ² |
| Ջրի ծախս | 45,6 մ³/վ |
| Ջրահոսք | |
| Ակունքի տեղակայում | Kardyvach? և Արևմտյան Կովկաս |
| Գետաբերանի տեղակայում | Սև ծով |
| Կոորդինատներ | |
| Հոսող հոսքեր | Achipse?, Chvizhepse?, Beshenka?, Kepsha?, Monashka? և Pslukh? |
| Երկրամաս | Կրասնոդարի երկրամաս, Սոչիի քաղաքային օկրուգ և Ադլերի քաղաքային շրջան |
Մզիմթա (աբխ.՝ Мӡымҭа), գետ Կրասնոդարի երկրամասում։ Գետի երկարությունը 89 կմ է[1], ջրհավաք ավազանը 885 կմ²[1]։ Ռուսաստանի ամենաերկար և ամենախոր գետը, որը հոսում է անմիջապես Սև ծով։ Ջրի միջին սպառումը` Կեփշա գյուղի մոտ` 45,6 մ³/վ[2]։ Մզիմթայի միջին տարեկան հոսքը դեպի Սև ծով հասնում է 1,4 կմ³-ի[3]։
Անվան ծագումնաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ տարածված վարկածի, գետի անունը թարգմանվում է որպես «կատաղի», որին նպաստել է Սոչիի ուղեցույցների «Սևծովյան լեռնային շրջանի ուղիների վրա» տեղեկագիրքը (Յու. Կ. Եֆրեմով)։
Մզիմթա անվան ամենահավանական տարբերակը նրա ծագումն է Մեդոզյուև ցեղի անունից, որոնք մինչև Կովկասյան պատերազմի ավարտն ապրելով Մզիմթա գետի վերին հոսանքում։ Նրանց անունից առաջացել է նաև Մեդովեևկա գյուղի անունը[4]։ «Մեդոզյուին», իր հերթին, կարելի է թարգմանել որպես «ձյան մեջ ծնված մարդիկ»։
Հիմնական բնութագրեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մզիմթա գետը սկիզբ է առնում Գլխավոր Կովկասյան լեռնաշղթայի հարավային լանջից 1837,9 մ բարձրության վրա, վերին հոսանքից դուրս է հոսում Վերին Կարդիվաչ և Կարդիվաչ բարձր լեռնային լճերից, գետի ներքևում գտնվում է Զմրուխտ ջրվեժը։ Միջին հունով ճեղքում է Այբգա-Աչիշխո լեռնաշղթան՝ առաջացնելով Հունական կիրճը, ներքևում անցնում է Ախցու կիրճով՝ Ախշտիրսկայա կիրճով։
Գետը գրեթե ողջ երկարությամբ ունի փոթորկոտ լեռնային բնույթ. կիրճերում ձնհալքի սեզոնին ջրային հորիզոնը երբեմն բարձրանում է մինչև 5 մետր։ Այն Ադլերի մոտով թափվում է Սև ծով՝ ձևավորելով ընդարձակ հեռացման կոն։ Ամենամեծ վտակներն են՝ Փսլուխ, Չվիժեփսե, Լաուրա, Տիխա[5]։
Գետի սնուցումը խառն է. բնութագրվում է գարնանային և ամառային հեղեղումներով և անձրևային հեղեղումներով։ Քեփշա գյուղի մոտ ջրի տարեկան միջին հոսքը կազմում է մոտ 50 մ³/վ (ամենաբարձրը՝ 764 մ³/վ)։
Մզիմթայի ավազանում կան բազմաթիվ հանքային աղբյուրներ։ Միջին հոսանքում, Ախշտիրսկայա քարանձավում, գետի աջ ափին, բաց ժայռերի մեջ, կա հնագույն մարդկային վայր։
Տնտեսական օգտագործում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գետի վրա գտնվում է Կրասնայա Պոլյանա, Էստոսադոկ, Կազաչի Բրոդ գյուղերը և այլն։
Կրասնայա Պոլյանա գյուղի մոտ գետի վրա կանգնած է Կրասնայա Պոլյանա հիդրոէլեկտրակայանը։
Գետի վրա գոյություն ունի կարմրախայտ բուծելու մեծ տնտեսություն։ Ձկնաբուծությունը սկսվել է դեռևս 1917 թվականից առաջ[6]։
Մզիմթան հայտնի է ջրային սպորտի, հատկապես ռաֆթինգի սիրահարների շրջանում։ Գետի վերին հոսանքի լեռների լանջերը հայտնի են լեռնադահուկային սպորտի և սնոուբորդի սիրահարների շրջանում։ 2000-ական թվականներին գետի հունում և գետափում իրականացվել է համատեղ ճանապարհի և երկաթուղու շինարարություն՝ մասնակիցներին Ադլերից Կրասնայա Պոլյանա տեղափոխելու համար, որը կապում էր 2014 թվականի ձմեռային օլիմպիական խաղերի անցկացման վայրերը։ Մի շարք բնապահպանական և հասարակական այլ կազմակերպությունների տվյալներով՝ շինարարության ընթացքում գետը լրջորեն աղտոտվել է, շրջակա լանջերին բուսականությունը զանգվածաբար ոչնչացվել է։ Գետի զգալի աղտոտվածության փաստն ընդունել է ՌԴ բնական պաշարների նախարար Յուրի Տրուտնևը։ Նշվել է, որ շինարարության ընթացքում հաշվի չի առնվել գետի փոթորկալից բնույթը, ինչպես նաև Մզիմթայի հովտում տարածված սողանքային և կարստային երևույթները։ Բնապահպաններն ուշադրություն են հրավիրել առանց թույլտվությունների իրականացվող աշխատանքներին, ինչպես նաև շինարարների կողմից գետի հունից խճաքարերի ապօրինի հեռացմանը։ Նշվել է նաև, որ մի շարք հյուրանոցներ և հյուրատներ, որոնք կառուցվել են Մզիմթայի վերին հոսանքում հանգստացողներին ընդունելու համար, առանց մաքրման կեղտաջրերը գետ են թափում[7][8][9][10]։
Հետագայում նախատեսվում է գետի վրա կառուցել Կրասնոպոլյանսկայա ՀԷԿ-2[11]։
Ջրային ռեգիստրի տվյալներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պետական ջրային ռեգիստրում օբյեկտի կոդը՝ 06030000312109100000790[1]։
Վտակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը](նշված է գետաբերանից հեռավորությունը)
- 27 կմ՝ Կեփշա գետ
- 31 կմ՝ Չվիժեփսե գետ
- 40 կմ՝ Մոնաշկա գետ
- 42 կմ՝ Բեշենկա գետ
- 50 կմ՝ Լաուրա գետ
- 57 կմ՝ Փսլուխ գետ
Մզիմթան արվեստի մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կինեմատոգրաֆիայի մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մզիմթայի ջրերում 1996 թվականին նկարահանվել է «Կովկասի գերուհին կամ Շուրիկի նոր արկածները» ֆիլմի մի դրվագ, որի ռեժիսորն է Լեոնիդ Գայդայը, որտեղ Նինան փրկում է Շուրիկին լեռնային գետի փոթորկալից հեղեղից[12]։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Մզիմթան թափվում է Սև ծով -
Մզիմթայի տեսարանը Ախշտիրսկայա քարանձավից -
Մզիմթա ավազան
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Государственный водный реестр (2009-03-29). «Мзымта». textual.ru (ռուսերեն). Минприроды России. Արխիվացված օրիգինալից 2009-03-29-ին. Վերցված է 2018-12-20-ին.
- ↑ Мзымта // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ «Черноморские реки. Реки Кубани». psekups.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ wkavkaz.narod.ru «Тропами горного Причерноморья».
- ↑ «Кавказский государственный биосферный заповедник» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ «Рыбоводство» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ «Экологи утверждают, что незаконные работы на реке Мзымта продолжаются». ria.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - ↑ «Лина Зернова. Спецоперация SOCHI-2014». novayagazeta.spb.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 4-ին.
- ↑ «Светлана Кравченко. После Олимпиады 2014 учёные предрекают гибель Красной Поляны: Красная Поляна задыхается от зловоний «горного воздуха»». kprf.ru (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ Немцов Б. (2013 թ․ փետրվարի 18). «Сочи-2014: дорога в список Forbes». The New Times, № 5. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ Новой ГЭС в Сочи ищут участок земли // Деловая Газета.Юг. — 06:40 13 марта 2008 года. Архивировано из первоисточника 18 Մայիսի 2019.
- ↑ «Кавказская пленница. Рождение легенды». www.youtube.com (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 6-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Борчхадзе В. К. Физико-географическая характеристика бассейнов рек Мзымта и Сочи: Автореферат дис. на соискание учёной степени кандидата географических наук / Ленингр. гос. пед. институт. Кафедра физ. географии. — Ленинград, 1955. — 18 с.
- Морозова-Попова Е. Верховья реки Мзымты на Кавказе: (Озеро Кардывач) / Е. Морозова-Попова. — Одесса: «Коммерч. тип.» Б. И. Сапожникова, 1913. — 11 с.
- Каракаш Н. И. Геологический очерк долины р. Мзымты Черноморской губернии. Санкт-Петербург, 1914. 180 с.
- Собисевич А. В. «Минеральные источники в долине реки Мзымты». www.academia.edu (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) // Вестник Академии наук Чеченской Республики. 2017. Т. 35, № 2. Стр. 99-103. - Чирикба. В. А. К этимологии гидронимов Бзып и «Мдзымта». www.academia.edu (ռուսերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) // Абхазоведение. Труды АбИГИ. Язык. Фольклор. Литература. Вып. 3. Сухум, 2009, стр. 21-38.