Կոշտ կենցաղային թափոններ

Կոշտ կենցաղային թափոններ, (ԿԿԹ, կենցաղային աղբ) առարկաներ կամ ապրանքներ, որոնք կորցրել են իրենց սպառողական հատկությունները, սպառման թափոնների մեծ մասը։ ԿԿԹ-ը բաժանվում են նաև թափոնների (բիոլոգիական ԿԹ) և բուն կենցաղային աղբը (արհեստական կամ բնական ծագման ոչ բիոլոգիական ԿԹ)^[1], իսկ վերջինս հաճախ կենցաղային մակարդակում անվանվում է պարզապես աղբ։

Աղբի ուսումնասիրությամբ, «աղբային հնեաբանությամբ», դրա ուտիլիզացման եղանակ��երով զբաղվում է գարբոլոգիա գիտությունը.

Կոշտ կենցաղային թափոնները իրենցից ներկայացնում են բարդ տարրակազմ խարնուրդ։

Ըստ կազմաբանական հատկանիշի ԿԿԹ ներկայումս կազմված է հետևյալ բաղադրիչներից^[2] :

• Բիոլոգիական թափոններ.
  • Ոսկորներ
  • Սննդային և բուսական թափոններ (կեղտաջրեր, մնացուկներ)
• Սինթետիկ թափոններ.
  • Ցելյուլյոզայի վերամշակման
    • Թուղթ — թերթեր, ամսագրեր, փաթեթավորման նյութեր
    • Բնափայտ
  • Նավթամթերքներ
    • Պլաստմասսաներ
    • Տեքստիլային գործվածքներ
    • Կաշի, ռետին
  • Տարբեր մետաղներ (գունավոր և սև)
  • Ապակի
  • Ձրաբերուկ, փոշի, ընկած տերևներ

ԿԿԹ ֆրակցիոն կազմը (բաղադրիչների ծավալային կազմությունը, որն անցնում է տարբեր չափերի բջիջներով մաղի միջով) ազդում է ինչպես թափոնները հավաքելու և տեղափոխելու, այնպես էլ դրանց հետագա տեսակավորման, վերամշակման վրա։

ԿԿԹ քիմիական կազմն անհրաժեշտ է ԿԿԹ վերամշակման ընթացքում ստացվող կոմպոստի և բիոգազի որակը որոշելու համար։

ԿԿԹ կազմությունը տարբերվում է տարբեր է տարբեր երկրներում, քաղաքներում։ Այն կախված է տարբեր գործոններից, ներառյալ բնակչության բարեկեցությունը, կլիմա, համայնքի բարեկարգությունը։ Աղբի կազմի վրա էականորեն ազդում է ապակետարրաների, մակուլատուրայի և այլնի հավաքման համակարգը քաղաքում։ Այն կարող է փոխվել կախված սեզոնից, եղանակային պայմաններից։ Այսպես՝ աշնանն ավելանում են սննդային թափոնների քանակը, ինչը պայմանավորված է սննդակարգում բանջարաղեների և մրգերի ավելի մեծ օգտագործմամբ։ Իսկ ձմռանը և գարնանը կրճատվում է փողոցային աղբը (թափված տերևներ և այլն)։

Ժամանակի ընթացքում ԿԿԹ կազմը որոշակիորեն փոխվում է։ Ավելանում է թղթի և պոլիմերային նյութերի բաժինը։ Իսկ կենտրոնական ջերմամատակարարման անցմամբ՝ ածուխը և խարամը ԿԿԹ-ում գործնականորեն վերանում է։

Կենցաղային թափոնների աղբավայրերը ծառայում են սննդի աղբյուր սինատրոպ տեսակների՝ վարակներ տարածողների, առաջին հերթին՝ առնետների համար։ Օրգանիկայի մնացուկներով ամանեղենը, շշերը և այլ տարողությունները կարող են թակարդի դեր խաղալ վայրի կենդանիների, միջատների համար^[3]։

Կիրառվում է թափոնների առանձնացված հավաքում, թաղում և այրում։

Տարբեր տեսակի թափոնների առանձնացված հավաքումը որոշում է առանձին բաղադրիչների ուտիլիզացման արդյունավետությունը և արժեքը։ Ուտիլիզացիայի համար առավել անհարմար են խառը թափոնները, որոնք պարունակում են բիոքայքայվող խոնավ սննդային թափոններ, պլաստմասսա, մետաղներ, ապակի, և այլ բաղադրիչներ։

Զարգացած երկրներում XX դարում և ավելի ուշ թափոնների թաղումը հաճախ իրականացվում է ոչ թե տարերային աղբավայրերում, այլ հատուկ նախագծված ճարտարագիտական օբյեկտներում, կենցաղային թափոնների թաղման պոլիգոններում Պոլիգոնների նախագծերը պետք է նախատեսեն շրջակա միջավայրի վնասի նվազեցում, սանիտարա-տեխնիկական պահանջների պահպանում և այլն։

Մի շարք զարգացած երկրներում տարածված է ԿԿԹ ուտիլիզացումը այրման մեթոդով՝ հատուկ պոլիգոններում մոխրի հետագա թաղմամբ։ Ճիշտ իրականացման համար մեթոդը պահանջում է շատ բարձր ջերմաստիճանների հասնել որոշակի ժամանակով («վերջնաայրում», օրինակ՝ ելքային գազերի տաքացում 850 աստիճանից բարձր ջերմաստիճանի երկու և ավելի վայրկյանով)։

Կենցաղային թափոնների դեմ պայքարի համար կիրառում են ԿԿԹ կանխատեսման և ձևավորման մոդելավորման մեթոդներ. Առանձնացնում են ԿԿԹ ձևավորման բալանսային, գործոնային և վիճակագրական մոդելներ։ Բալանսային մոդելներում թափոնների ձևավորումը գնահատվում է արտադրանքի օգտագործման, վաճառքի, ապրանքների սպառման տվյալներով։ Գործոնային մոդելերը հիմնված են փաստերի վերլուծության վրա, որոնք նկարագրում են թափոնների ձևավորման գործընթացները։ Վիճակագրական մոդելները բացահայտում են ԿԿԹ ձևավորման փոփոխությունների վիճակագրական օրինաչափությունները^[4]:.

Աղբի քանականն աճում է տարեկան մոտավորապես 3 % ծավալով. ԱՊՀ-ում ձևավորվում է մոտավորապես 100 մլն. տոննա ԿԿԹ տարեկան։ Ռուսաստանին բաժին է ընկնում այդ քանակության մոտ կեսը (մոտ 63 մլն. տոննա 2007 թ-ին^[5], մոտ 53 մլն. տոննա 2011 թ-ին^[6]).

Ռուսաստանում տարեկան արտադրվում է մոտ 3,8 մլրդ. տոննա բոլոր տեսակի թափոն։ ԿԿԹ քանակությունը կազմում է 63 մլն.տ/տարի (միջինը 445 կգ մեկ մարդու հաշվով)^[5]. ԿԿԹ կազմը. թուղթ և ստվարաթուղթ՝ 35 %, սննդային թափոններ՝ 41 %, պլաստմասսաներ՝ 3 %, ապակի՝ 8 %, մետաղներ՝ 4 %, տեքստիլային գործվածքներ և այլ՝ 9 %^[5]. Միջինը վերամշակվում է 10 % — 15 % աղբ։ Կոշտ կենցաղային թափոնները ենթարկվում են վերամշակման միայն 3 % — 4 %, արդյունաբերականները՝ 35 %. Հիմնականում աղբը տարվում է աղբավայրեր. Ռուսաստանում դրանք մոտ 11 հազարն են։ Դրանցում թաղված է մոտ 82 մլրդ. տոննա թափոն^[7]

1998 թվականին ՌԴ Պետական Դումայի կողմից ընդունվել է դաշնային օրենք № 89 «Արտադրության և սպառման թափոնների մասին». 1 հունվարի 2015 թվականին ուժի մեջ է մտել 29.12.2014 № 458-ՖԶ «Արտադրության և սպառման թափոնների մասին» դաշնային օրենքի մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին» դաշնային օրենքը։

ՌԴ տարածքում աղբի հավաքումը դրա համար հատուկ նախատեսված վայրերից դուրս համարվում է հակաիրավական արարք, դրա կատարման համար սահմանված է պատասխանատվություն։ Այդպիսի նետումը, օրինակ՝ դաշնային նշանակության քաղաք Սանկտ-Պետերբուրգում հանդիսանում է վարչական իրավախախտում և հարուցում է տուգանքի նշանակում համաձայն 31 մայիսի 2010 թվ №273-70 «Սանկտ-Պետերբուրգում վարչական իրավախախտումների մասին» Սանկտ-Պետերբուրգի օրենքի հոդված 28-ի^[8][9]։

ԱՄՆ-ում տարեկան արտադրվում է մոտ 230 մլն. տոննա ԿԿԹ (միջինը 760 կգ մեկ անձի հաշվով), մոտ 30 % վերամշակվում է, ինչպես նաև արտադրվում է կոմպոստ, 15 % այրվում է, 55 % թաղվում է^[5]. ԿԿԹ կազմը. թուղթ և ստվարաթուղթ՝ 9 %, սննդային թափոններ՝ 24 %, պլաստմասսաներ՝ 11 %, ապակի՝ 5 %, մետաղներ՝ 8 %, տեքստիլային գործվածքներ և այլ՝ 15 %^[5].

• Թափոններ

• де Сильги К. История мусора: от средних веков до наших дней = Histoire des hommes et de leurs ordures, du moyen-âge à nos jours / Пер. с фр. Васюченко, Ирина Николаевна, Г. Зингера. — М.: Текст, 2011. — 288 с.
• Эрисман, Фёдор Фёдорович (1890–1907). «Сожигание мусора». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

• Хумс, Эдвард Garbology: Our Dirty Love Affair with Trash. — нп3.|год=2012|allpages=336|isbn=978-1-101-580037-0|ref=Humes
• Пеллоу, Дэвид Нагиб, Вайнберг, Адам, нп3 Urban Recycling and the Search for Sustainable Community Development. — Princeton: Princeton University Press, 2000. — 232 p.
• Pellow D. N., Park L. S.-H. Garbage Wars: The Struggle for Environmental Justice in Chicago. — Cambridge: MIT Press, 2004. — 256 p.
• Ройт, Элизабет Garbage Land: On the Secret Trail of Trash. — NY and Boston: нп3. — 311 p. — ISBN 0-316-73826-3

• Россия сортировочная. Как сделать так, чтобы мусорить стало выгодно?Արխիվացված 2012-02-26 Wayback Machine
• Законодательство о твёрдых бытовых отходах
• Журнал -Твёрдые бытовые отходы
• Получение лицензии на сбор и утилизацию ТБО

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոշտ կենցաղային թափոններ» հոդվածին։

Բառարաններ և հանրագիտարաններ Բրիտանիկա · Բրիտանիկա · Բրիտանիկա · Մեծ սովետական (1 հրտ.) Չափորոշչային վերահսկողություն GND: 4113855-7 · Microsoft: 75779659 · NKC: ph121778