Խտաչափ

Խտաչափ, հեղուկների կամ գազերի խտությունը չափելու սարք։ Տարբերում են կշռային (պիկնոմետր), ստատիկ (արեոմետր) և դինամիկ խտաչափեր։ Կշռային խտաչափի գործողության սկզբունքը հիմնված է որոշակի ծավալի հեղուկի անմիջական կշռման վրա։ Ստատիկ խտաչափում միջավայրի խտությունը որոշվում է նրա մեջ ընկղմված լողանը դուրս մղող արքիմեդյան ուժով։ Դինամիկ խտաչափի աշխատանքը հիմնված է արտահոսման օրենքի վրա (գազերի խտությունները հակադարձ համեմատական են միևնույն ճնշման և ջերմաստիճանի դեպքում բարակ պատի նեղ անցքերից արտահոսող գազերի արագությունների քառակուսուն)։ Հեղուկների խտությունը չափելու համար կիրառվում են նաև ռադիոիզոտոպային, վիբրացիոն և ուլտրաձայնային խտաչափեր։

Արեոմետր, հեղուկների և պինդ մարմինների խտության չափման սարք, որի աշխատանքի սկզբունքը հիմնված է Արքիմեդի օրենքի վրա^[1]։ Կարծիք կա, որ արեոմետրը հայտնագործել Հիպատիան։

Արեոմետրը ապակե խողովակ է, որի ստորին մասը, տրամաչափման ժամանակ, լցվում է սնդիկով՝ անհրաժեշտ զանգված ունենալու համար։ Վերին՝ նեղ մասում գտնվում է սանդղակը, որը նշագրված է լուծույթի խտության արժեքով կամ լուծված նյութի խտության արժեքով։ Լուծույթի խտությունը հավասար է արեոմետրի զանգածի և նրա ծավալի հարաբերությանը, ինչ չափով որ այն իջեցվում է հեղուկի մեջ։ Համապատասխանաբար՝ կան հաստատուն ծավալի և հաստատուն զանգվածի արեոմետրեր^[1]։

• Հաստատուն զանգվածի արեոմետրով հեղուկի խտությունը չափելու համար չոր և մաքուր արեոմետրը իջեցնում են այդ հեղուկի մեջ այնպես, որ այն ազատ լողա նրանում։ Խտության արժեքը կարդում են արեոմետրի սանդղակից՝ մենիսկի ստորին ծայրից։
• Հաստատուն ծավալով արեոմետրով չափելու համար փոխում են նրա զանգվածը նրա սուզումը հասցնելով որոշակի չափի։ Խտությունը որոշվում է բեռի զանգվածով և դուրս մղված հեղուկի ծավալով։

Գործնական կիրառության համար արեոմետրը աստիճանավորում են ըստ լուծվող նյութի խտության, օրինակ՝

• Սպիրտաչափ ֊ աստիճանավորում են ալկոհոլի տոկոսներով խմիչքի թնդությունը չափելու ամար,
• Լատոմետր ֊ աստիճանավորում են յուղի տոկոսներով՝ կաթի որակը որոշելու համար,
• Աղաչափ ֊ Լուծույթի աղիությունը չափելու համար,
• Շաքարաչափ ֊ լուծված շաքարի խտությունը որոշելու համար։

Քանի որ հեղուկների խտությունը կախված է ջերմաստիճանից, խտության չափումները պետք է կատարվեն որոշակի ջերմաստիճանում, որի համար արեոմետրին օժտում են նաև ջերմաչափով։

Գոյություն ունեն արեոմետրերի հետևյալ տեսակները՝

• Ընդհանուր նշանակության արեոմետր,
• արեոմետր կաթի համար,
• արեոմետր նավթամթերքների համար,
• արեոմետր մեզի համար,
• սպիրտի արեոմետր,
• էլեկտրոլիտի արեոմետր,
• գրունտի արեոմետր,
• շաքարի արեոմետր,
• արեոմետր-ջրաչափ ջերմաչափով։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 93)։