Խաբեության կղզի
| Մասն է | Հարավային Շետլանդյան կղզիներ  | |
|---|---|---|
| Մայրցամաք | Անտարկտիդա | |
| Երկիր | no value | |
| Վարչատարածքային միավոր | Անտարկտիկայի համաձայնագրի տարածք | |
| Գտնվում է ափին | Հարավային օվկիանոս | |
| Բնաշխարհագրական օբյեկտի տարածքում | • Հարավային օվկիանոս • Հարավային Շետլանդյան կղզիներ | |
| Աշխարհագրական կոորդինատներ | 62°57′0″S 60°37′59″W | |
| Ամենաբարձր կետ | Mount Pond | |
| Բնակչություն | 0 | |
| Բարձրություն ծովի մակարդակից | 602 մետր, 539 մետր | |
| Երկարություն | 14,4 կիլոմետր | |
| Լայնություն | 12,2 կիլոմետր | |
| Մակերես | 136,9 կմ² | |
| Պաշտոնական կայք | www.deceptionisland.aq | |
Խաբեության կղզի, (անգլ.՝ Deception, բառացի՝ սուտ, խաբեություն) հրաբխային ծագման կղզի` Հարավային Շեթլանդյան կղզիների արշիպելագում։ Անտարկտիդայի երկու ակտիվ հրաբուխներից մեկն է (Ռոս կղզու Էրեբուս հրաբխի հետ միասին)` ողողված կալդերան տարածաշրջանի լավագույն բնական նավահանգիստներից մեկն է:
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կղզին գտնվում է Լիվինգսթոն կղզուց 20 կիլոմետր հեռավորության վրա դեպի հարավ` Բրանսֆիլդ նեղուցում և 850 կմ հարավ-արևելք Հորն հրվանդանից։ Այն ունի գրեթե կլոր պայտի ձև՝ մոտ 14 կիլոմետր տրամագծով։ Կղզու կենտրոնը ողողված հրաբխային կալդերան է՝ մոտ 5 կիլոմետր տրամագծով։ Ենթադրվում է, որ կալդերան ձևավորվել է մոտ 10000 տարի առաջ՝ պայթյունավտանգ հրաբխի ժայթքման հետևանքով, որը դուրս է մղել ավելի քան 30 կմ³ հալած ապար[1]: Ստացված ծովածոցը կոչվում է Պորտ-Ֆոստեր և հանդիսանում է Անտարկտիդայի լավագույն բնական նավահանգիստներից մեկը: Նավահանգստի մուտքը կոչվում է Նեպտունս-Բելոուս (թարգմ. Նեպտունի մռնչյուն, ի պատիվ ծովի աստծո։ Անունը տրվել է նեղուցում առաջին նավարկության հետ կապված խնդիրների պատճառով): Կղզու մակերեսի մոտ 57%-ը ծածկված է սառցադաշտերով, որոնց մեծ մասը գտնվում է հրաբխային փոշու վրա։ Կղզու ամենաբարձր կետը Լճակ լեռն է (անգլ.՝ Mount Pond ) (539 մ)։ Կան ևս մի քանի լճեր։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կղզին հայտնաբերվել է 1820 թվականի հունվարի 29-ին Էդվարդ Բրանսֆիլդի ճանապարհորդության ժամանակ և նրա կողմից նկարագրվել է որպես «թանձր մառախուղի մեջ թաքնված երկիր»։ Կղզու անունը ենթադրաբար տվել է Նաթանիել Պալմերը 1820 թվականի նոյեմբերին Hero նավով նավարկելիս։ 1829 թվականի հունվարի 9-ից մարտի 8-ն ընկած ժամանակահատվածում կղզին դարձավ HMS Chanticleer-ում Անտարկտիկայի առաջին գիտական արշավախմբի աշխատանքային տեղակայման վայրը` Հենրի Ֆոսթերի հրամանատարության ներքո։ Վերջինիս նպատակն էր պարզաբանել բազմաթիվ հարցեր, ներառյալ ձգողականության չափումը՝ օգտագործելով Քեթերի ճոճանակը։ Լեյտենանտ Էդուարդ Քենդալը իր աշխատանքի շրջանակներում զետեղել է կղզու տեղագրական հետազոտությունը և կազմել դրա մանրամասն քարտեզը։
Դյումոն դ'Ուրվիլը կարճատև կանգառ է կատարել կղզում 1838 թվականի փետրվարին, իսկ 1842 թվականին նրան այցելել է լեյտենանտ Ռոբերտ Ջոնսոնը (անգլ.՝ Robert E. Johnson)` Չարլզ Ուիլքսի արշավախմբից:
1906 թվականին կղզի ներխուժեցին կետեր որսացողները: Տարբեր ժամանակներում կալդերայում տեղակայվել են մինչև 27 կետ որսացողների նավեր և մինչև 12 լողացող վերամշակման կայան, իսկ 1912-1931 թվականներին կղզում գործել է կետորսների ափամերձ կայան, որը հետագայում օգտագործվել է բրիտանացի հրաբխագետների կողմից[2]: 1912-1913 թվականներին կղզում մշակվել է ավելի քան 5000 կետի դիակ, ավելի շատ, քան Հարավային Գեորգիայում:
Կղզին կարևոր դեր է խաղացել Անտարկտիկայի ավիացիայի պատմության մեջ։ Դրա կիրառման առաջամարտիկը Հյուբերտ Ուիլկինսն էր, ով գնահատեց կղզու ներուժն այս ուղղությամբ 1921-1922 թվականներին իր առաջին այցելության ընթացքում` Շեքլթոնի վերջին արշավախմբի ժամանակ: 1928 թվականին Ուիլկինսը վերադարձավ կղզի՝ առաջին անդրմայրցամաքային թռիչքը կատարելու ակնկալիքով, բայց կարողացավ իրականացնել միայն առաջին Անտարկտիդայի թռիչքը (1928 թվականի նոյեմբերի 16) և իրականացնել Անտարկտիդայի թերակղզու առաջին օդային հետախուզությունը (1928 թվականի դեկտեմբերի 20), որի ժամանակ նա թռավ 1300 մղոն հարավ` մինչև 71°20', 64°15' W: Հաջորդ տարի Ուիլկինսը վերադարձավ Խաբեության կղզի, սակայն թռիչքի պայմանները հարմար չէին։ Այն 1955-1957 թվականներին ծառայել է որպես տեղակայման վայր Ֆոլկլենդյան կղզիներում որսորդության օդային հետազոտությունների համար։
.jpg)
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ արգենտինական Primero de Mayo նավը 1942 թվականին բարձրացրեց Արգենտինայի դրոշը կղզու վրա և թողեց գլանակ, որը պարունակում էր փաստաթղթեր կղզու նկատմամբ երկրի տարածքային պահանջների վերաբերյալ, ինչը մասամբ հրահրեց բրիտանական «Տաբարին» օպերացիան: 1944 թվականի փետրվարին Ուելերս-Բեյ կղզում (անգլ.՝ Whalers Bay) բրիտանացիները հիմնեցին իրենց առաջին անտարկտիկական կայանը՝ Base B-ը, որը գործեց մինչև 1967 թվականը, մինչև այն ավիրվեց հրաբխի ժայթքումից: 1947 թվականի հունվարին Արգենտինան բացեց իր կայանը կղզում, որը նաև հայտնի է որպես Խաբեություն, գտնվել է Ֆումերոլ ծովածոցում և գործել է մինչև 1969 թվականի ժայթքումը: 1986 թվականին կայանը վերսկսեց աշխատանքը սեզոնային ռեժիմով։ 1955 թվականի հունվարին Չիլին կղզում հիմնեց Պրեսիդենտե-Պեդրո-Ագուիրե-Սերդա բևեռային կայանը: Կայանը ամբողջությամբ ավերվել է 1967 թվականի ժայթքումից, սակայն, բարեբախտաբար, զոհեր չեն եղել։ Բացի այդ, 1989 թվականից կղզում գործում է իսպանական Gabriel de Castilla կայանը[2][3]։
Կլիմա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կղզու կլիման բնութագրվում է որպես «ծովային բևեռային» (անգլ.՝ polar maritime): Օդի միջին տարեկան ջերմաստիճանը մոտ -2,9 °C է։ Ծայրահեղ գրանցված ամառային և ձմռան ջերմաստիճանը համապատասխանաբար +11 °C և −28 °C է: Հունվարի միջին ջերմաստիճանը +1 °C է, հուլիսինը` −8 °C։ Տեղումները, որոնք կազմում են ամառային օրերի կեսից ավելին, տարեկան կազմում են մոտ 500 մմ։ Գերիշխող քամիները հյուսիս-արևելյան և արևմտյան են: Օդի միջին հարաբերական խոնավությունը 86% է, միջին ցերեկային ժամերը՝ 14,2 ժամ[4][5]։
Հրաբխային ակտիվություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հրաբուխը հատկապես ակտիվ է եղել 18–19-րդ դարերում։ 20-րդ դարում նշվել է հրաբխային ակտիվության երկու ժամանակաշրջան, որոնք տեղի են ունեցել 1906-1910 թվականներին և 1967-1970 թվականներին։ 1992 թվականին սեյսմիկ ակտիվությունը սահմանափակվեց երկրագնդի մակերեսի դեֆորմացմամբ և ստորերկրյա ջրերի ջերմաստիճանի բարձրացմամբ Խաբեություն կայանի տարածքում, որից հետո հրաբուխը վերադարձավ կայուն վիճակի։ Այնուամենայնիվ, Պորտ Ֆոսթերի հատակը անշեղորեն բարձրանում է տարեկան մոտավորապես 30 սմ արագությամբ[6]: 2014-2015 թվականներին կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս ապագայում Խաբեության կղզու սեյսմիկության աճի կայուն միտում[3]:
1967 թվականի ժայթքումը սկսվել է դեկտեմբերի 4-ին։ Արդյունքում կալդերայի հյուսիսային հատվածում առաջացել է 5 կմ ճեղք, իսկ ափի մոտ առաջացել է փոքրիկ կղզի։ 1969 թվականի ժայթքումը առաջացրել է սառցադաշտային հալոցքի մեծ և հանկարծակի արտանետում, ինչը մեծ վնաս է հասցրել ափին գտնվող շենքերին: 1970 թվականի ժայթքումը ամենահզորն էր, որից հետո կղզում հայտնվեցին 13 նոր խառնարաններ[7]։
Բուսական և կենդանական աշխարհ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կղզու բուսական աշխարհը եզակի է Անտարկտիդայի համար: Այն ներառում է մամուռների և քարաքոսերի առնվազն 18 տեսակ, որոնք ոչ մի տեղ չեն հայտնաբերվել: Նրանց փոքր գաղութները, որոնք ներառում են հազվագյուտ տեսակներ և տաքսոնների յուրահատուկ համակցություններ, աճում են մի շարք երկրաջերմային տարածքներում։ Բացի այդ, կղզին ունի Կոլոբանտուսա կիտոյի ամենամեծ կոնցենտրացիան (Բեյլի-Հեդ և Հարավարևելյան հրվանդանի միջև): Շատ վայրերում 1967-69 թվականների ժայթքումների արդյունքում «ստեղծված» ցամաքի մակերեսը արագորեն գաղութացվում է։
Ցամաքային և քաղցրահամ ջրերում անողնաշարավորները ներկայացված են 18 տեսակ տիզ, 1 ճանճ, 3 ջրային արջ (միջատ), 9 տեսակ կոլեմբոլա, 3 քաղցրահամ խեցգետնակերպ, 14 տեսակ նեմատոդ, մեկ տեսակ ստամոքսաղիքային որդեր և 5 պտտաձող:
Կղզու տարածքում ապրում է ութ տեսակի թռչուն։ Ամենամեծ գաղութը անտարկտիկական պինգվինն է (մոտավորապես 140,000-ից 191,000 բազմացող զույգ): Ոսկե թագով պինգվինները ժամանակ առ ժամանակ բնադրում են կղզում։ Կղզում բազմանում են նաև անտարկտիկական սկուաները, լամինարենու ճայերը, հրվանդանի աղավնիները, Վիլսոնի փոթորիկները, անտարկտիկական ցեղատեսակները և փղոսկրի ձագերը:
Խաբեության կղզին կաթնասունների բազմացման վայր չէ[8]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Deception Island – the Antarctic volcano that just doesn't make any sense». The Conversation Trust. 2015-04-07. Վերցված է 2016-08-08-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - ↑ 2,0 2,1 «Deception Island. A restless volcanic giant that still haunts the island...». Eco-Photo Explorers. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-07-01-ին. Վերցված է 2016-08-09-ին.
- ↑ 3,0 3,1 «Deception Island». Smithsonian Institution. 2015-06. Արխիվացված օրիգինալից 2016-08-17-ին. Վերցված է 2016-08-10-ին.
- ↑ «Deception Island. Management Package» (PDF). Секретариат Договора об Антарктике. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018-11-17-ին. Վերցված է 2016-08-11-ին.
- ↑ «DECEPTION ISLAND, ANTARCTICA». Weatherbase. Արխիվացված օրիգինալից 2016-08-25-ին. Վերցված է 2016-08-11-ին.
- ↑ «Deception Island. Management Package» (PDF). Секретариат Договора об Антарктике. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018-11-17-ին. Վերցված է 2016-08-11-ին.
- ↑ «Deception Island volcano eruptions». VolcanoDiscovery. Արխիվացված օրիգինալից 2016-09-21-ին. Վերցված է 2016-08-17-ին.
- ↑ «Deception Island. Management Package» (PDF). Секретариат Договора об Антарктике. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018-11-17-ին. Վերցված է 2016-08-11-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Апродов В. А. Вулканы / Рецензенты: В. Е. Хаин, Е. К. Мархинин, А. Е. Святловский. — М.: Мысль, 1982. — С. 163-164. — 368 с. — (Природа мира). — 100 000 экз.