Jump to content

Զարթի՛ր, լաօ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
«Զարթի՛ր, լաո»
Զարթի՛ր, լաօ/լաո
ի երգը
Թողարկված1890-ականներ
Ժանրժողովրդական երաժշտություն
Լեզուհայերեն
ՀեղինակՖահրատ

«Զարթի՛ր, լաօ», հայկական ժողովրդական երգ, ստեղծվել է 1890-ական թթ. Արևմտյան Հայաստանի Տարոնի շրջանում։

Երգի բնօրինակի հեղինակն է Ֆահրատը (իսկական անուն ազգանունը՝ Խաչատուր Գևորգյան)։

Երգի հերոսը՝ Արաբոն, որը հայտնի հայդուկ էր ու ազդեցիկ խումբ ուներ, չի գիտակցվում այլևս իբրև իրական պատմական անհատ, այլ հանդես է գալիս որպես ազատամարտիկի խորհրդանիշ։ Արաբոյի խմբի գործունեության ասպարեզը Մշո դաշտն էր, Սասունը։ 1893 թվականին Արաբոն Կովկասին վերադառնալիս հանկարծակի իր խմբով շրջապատվում է Բուլնըխի Գյալեռաշ ձորում. անհավասար կռվի մեջ բոլորը զոհվում են[1][2]։

Հետագա գործածության ժամանակ այս պատմական երևույթի հետ կապ ունենալը մոռացության է մատնվել։

Երգի կրած փոփոխությունները դրսևորվել են նաև վերնագրում՝ «Արաբոյի երգ»[3], «Քաջ Արաբոյի երգ»[4], «Մշեցու երգ»[5], «Զարթիր լաո»[6] և այլն։

Խուժան ասկեար զօրք է ժողուեր
Եկեր Մշոյ դաշտն է պատեր։
Սուլթան կ՚ուզէ ջնջել մզի.
Զարթի՛ր, լաօ, մռնիմ քզի։

Խեղճ մշեցին մեռաւ լալով,
Օտար երկիրներ ման գալով
Մեռաւ թուրքի հարկը տալով.
Զարթի՛ր, լաօ, մռնիմ քզի։

Ի՞նչ անիծեմ թուրք ասկեարին,
Որ սպաննեց ջոջ Աբոյին։
Մեր յոյս թողեց օրօրոցին.
Զարթի՛ր, լաօ, մռնիմ քզի։

«Արաբոյի երգը» հորինված է ավանդական օրորների նմանակությամբ, միայն հակառակ նպատակադրմամբ՝ արթնացնել, ոտքի հանել լաոյին, զենքի կոչել։ Օրորում կենտրոնական դեմքը մայրն է։ Նա որդուն պատմում է հայության թշվառ վիճակի մասին և առաջարկում զենքի դիմել, կշտամբում նրան սին հույսերով պատեհ առիթը բաց թողնելու համար.

Սասունա սար փչե ուր հով,
Զուր ե՞ք քնիս երազներով...

Մայրը մատնացույց է անում Արաբոյի, հորդորում որդուն՝ հետևելու Արաբոյի օրինակին՝ զինվորագրվել հայրենիքի ազատագրության գործին.

Դեն իրիշկե՛, գալող ո՞րն է
Քաջ Ատաբո բազդավորն է
Կարմիր իրիցանց զինվորն է...

Երգի հիմնական տրամադրությունը բացահայտված է «զարթիր լաո, մեռնիմ քեզի» կրկնակի միջոցով, որը պայքարի ելնելու կոչ է՝ ուղղված ողջ հայությանը։ Խնդրո առարկա երգը առավել տարածված, բազմաթիվ տարբերակներով գոյատևած ստեղծագործություններից է, որը կենդանի է նաև մեր օրերում։

«Քաջ Արաբոյի երգը»

Գրող տանի քուրդ Աբոյին,
Սպաներ է ջոջ ափոյին,
Իլլաջ մացեր Արաբոյին,
Զարթի՛ր լաո, մըռմիմ քըզի։

Չուր ե՞բ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գտնեմ զիմ խեղճ գառներ,
Ջրեմ զիմ բոսընի ծառներ,
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի։

Դեն իրիշկե գալող ո՞րն է,
Քաջ Արաբո բաղդավորն է,
Կարմիր իրցանց զինվոր է,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի։

Խեղճ մշեցին մեռավ լալով,
Հեռու երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքեր տալով.
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի։

Ելեք կայնե՛ք, կտրիճ Խերան,
Ոտով գացե՛ք առաջ ուրան,
Սալլաթ Մեհրու բաժին խուրբան,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի։

Սեֆի՛լ, շիվար մացած ձագեր,
Էղած անտեր, բնավեր խավքեր,
Տե՛ր դու փրկե, պահե ճըժէր,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի։

«Մշեցու երգը»

Չուր ե՞րբ մնանք զէլու դռներ,
Երթամ գտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Սււքեմ զիմ պախչայիս ծառներ,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի։

Խըղք մշեցին մեռավ լալով,
Օտար երկրներ մանգալով,
Մեռավ թուրքի պարտքը տալով,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի։

Գրող տանի քուրդ Հատոյին,
Որ չսպաններ ջոջ Ափոյին,
Իլաճ մացեր Արաբոին,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի։

Դեն իրիշկե՝ գալող ո՞րն ա,
Քաջ Արաբո բաղդավորն ա,
Կարմիր իրիցանց զինվորն ա,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի։

«Մշեցու մոր օրորոցային երգը»

Խուժան ասկեր զգեզ պաշարե,
Մոր ու մանգան ծեռվին կապե,
Մըգա գիկա սըրե մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քեզի։

Էլի վերունք թվանք, զոռվել,
Հըդ թուրքերուն գուզիմ կռվել,
Սուլթան գուզե ջնջը մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի։

Ի՞նչ անիծեմ թուրք ըսկարին,
Որ ըսպանեց մեծ ապոյին,
Զմըր հուս թողեց վըր օրորոցին,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի։

Խեղճ մշեցին մեռավ լալով։
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ խըլխի պարտքը տալով,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի։

Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գըտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Զուքիմ զոիմ բախչան ու ծառներ,
Զաթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի։

«Մշեցու երգը»

Խեղճ մշեցիք մնացին լալով,
Երկրե-երկիր ման գալով,
Մեռան թուրքին հարկ տալով,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի։

Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն։

Բոբիկ ոտքով չուր Ախթամար,
Ելնեմ երթամ հայու համար,
Ձեր օգնական սուրբ տիրամայր,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի։

Գրողը տանի քուրդ Հասոյին,
Որ սպանել է ջոջ Ափոյին,
Էլ ճար չմնաց Արաբոյին,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի,
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «Մուրճ», 1895, համար 7, 1017-1018
  2. «Հայ ժողովրդի պատմություն», հատոր 6-րդ, էջ 238-240
  3. Ա. Բրուտյան, 1898, էջ 95-96
  4. Ա. Մխիթարյան, էջ 39-40
  5. «Վազգեն» երգարան, էջ 316
  6. «Ծաղկեփունջ» երգարան, Թիֆլիս, 1907, էջ 141