Գնաճային ռիսկ

Գնաճային ռիսկ, ակտիվի արժեքի կորստի կամ իրական մակարդակում եկամտի չափի նվազման ֆինանսական ռիսկն է գնաճի պատճառով^[1]։

Գնաճը կապված է ընդհանուր մակարդակի բարձրացման հետ, ուստի հանգեցնում է փողի գնման արժեքի նվազման։ Եթե ակտիվի անվանական արժեքը կամ եկամտի անվանական չափը ֆիքսված է, ապա դրանք կկորցնեն իրական արժեքի մի մասը՝ գնաճի տեմպին համամասնորեն։

Տնտեսագիտության մեջ ընդունված է տարբերակել անվանական և իրական արժեքները։ Անվանական արժեքն արտահայտվում է ընթացիկ գներով։ Իրական արժեքն արտահայտվում է ցանկացած ժամանակահատվածի հաստատուն գներով։ Օրինակ՝ անվանական և իրական ՀՆԱ-ն։

Եթե ի սկզբանե երկու արժեքներն էլ նույնն են, ապա գնի ընդհանուր մակարդակի փոփոխությունը կհանգեցնի անվանական արժեքի իրականից շեղման։ Գնաճը կբարձրացնի այն, իսկ գնանկումը՝ կնվազեցնի։ Դա տեղի կունենա պայմանով, որ իրական արժեքը հաստատուն լինի։ Եթե ինչ-որ պատճառներով անվանական արժեքը ամրագրվում է պայմանագրով, ապա գնաճը կհանգեցնի ակտիվի իրական արժեքի իջեցմանը, իսկ գնանկումը՝ դրա աճին։ Առաջին դեպքում սեփականատերը կկորցնի, իսկ երկրորդում՝ իրական հաշվով կհաղթի։ Օրինակ բանկային վարկի, պարտատոմսի կամ պարտքի այլ երաշխիքի պարտքի չափը։ Նման իրավիճակ կստեղծվի, երբ խոսքը վերաբերում է եկամտին, այլ ոչ թե ակտիվին՝ անվանական արժեքը ֆիքսված լինելու դեպքում։ Օրինակ, վարկի ֆիքսված տոկոսադրույքը նշանակում է, որ անվանական եկամուտը չի փոխվում։ Այդ դեպքում գնաճը կհանգեցնի տոկոսադրույքների եկամտի նվազեցմանը։

Գնաճի էֆեկտը նկարագրված է Ֆիշերի հավասարմամբ^[2]։

${\displaystyle i=r+\pi }$,

որտեղ ${\displaystyle i}$՝ անվանական տոկոսադրույքն է, ${\displaystyle r}$՝ իրական տոկոսադրույքը; ${\displaystyle \pi }$՝ գնաճի տեմպը։ Տոկոսադրույքի փոխարեն կարող եք հաշվի առնել ակտիվի արժեքի փոփոխությունը։ Եթե ${\displaystyle i}$ հաստատուն է, իսկ ${\displaystyle \pi }$ դրական, ապա իրական տոկոսադրույքը կլինի ավելի մեծ, քան անվանականը, ինչը նշանակում է եկամտի մի մասի կորուստ գնաճի պատճառով։

Կողմերը պայմանագիրը փոփոխելու դեպքում կարող են հաշվի առնել գնաճը։ Օրինակ՝ տոկոսադրույքը կարող է ներառել ապագա գնաճի փոխհատուցում։ Կենսաթոշակային ֆոնդի հետ աշխատանքային պայմանագիրը կամ պայմանագիրը կարող է նախատեսել աշխատավարձի ինդեքսավորում կամ ապագա կենսաթոշակ։ Ֆիշերի հավասարումը կարող է վերաշարադրվել հետևյալ կերպ.

${\displaystyle i=r+\pi ^{e}}$,

որտեղ ${\displaystyle i}$՝ անվանական տոկոսադրույքն է, ${\displaystyle r}$՝ իրական տկոսադրույքը, ${\displaystyle \pi ^{e}}$՝ գնաճի սպասվող տեմպը

Ռիսկն առաջանում է այն ժամանակ, երբ կողմերը նախատեսում են պայմանագիր կնքել, որը հետագայում պետք է օգուտ բերի։ Միևնույն ժամանակ, նրանք ամբողջական տեղեկատվություն չունեն այն մասին, թե ինչպես են բարձրանալու գները։ Այս դեպքում կողմերը պետք է ձևավորեն գնաճային սպասումներ։ Եթե պարզվի, որ իրական գնաճը սպասվածից բարձր է, ապա կողմերից մեկը կստանա ավելի քիչ եկամուտ իրական հաշվով։ Եթե գնաճն ավելի ցածր է, ապա մյուս կողմն ավելի շատ կվճարի։ Այսպիսով, երկու կողմերն էլ ռիսկի են դիմում։

Գնաճի ռիսկը ստեղծում է անորոշություն և կարող է խախտել ներդրումների խթանները։ Անհնար է ճշգրիտ կանխատեսել գնաճի տեմպերը, ուստի կորուստների ռիսկը միշտ կա։ Որքան բարձր է գնաճի մակարդակը, այնքան մեծ են հավանական կորուստները։ Բացի այդ, բարձր գնաճը դժվար է կանխատեսել, քան ցածր գնաճը։ Հետևաբար, ռիսկերը մեծանում են։ Ինչքան բարձր է անորոշությունը, այնքան մեծ է ռիսկը։ Սա նշանակում է, որ բարձր գնաճի պայմաններում տեմպերը չափազանց բարձր կլինեն և ներդրումները կարող են ոչ շահավետ լինել։

Գնաճի ռիսկը կարելի է նվազեցնել հետևյալ միջոցներով.

• Եկամտի ինդեքսավորում։ Որպես կանոն, ինդեքսավորումն իրականացվում է պարբերաբար՝ հաշվի առնելով սպառողական գների ինդեքսը։
• Լողացող տոկոսադրույքի օգտագործում։ Եթե տոկոսադրույքը հաշվի է առնում գնաճը և տոկոսագումարները վճարվում են ժամանակաշրջանի վերջում իրական տոկոսադրույքով, ապա գնաճային ռիսկը նվազում է։
• Ներդրումների ժամանակահատվածի սահմանափակում։ Որքան երկար է այդ ժամանակահատվածը, այնքան մեծ է անորոշությունը հետագա իրադարձությունների վերաբերյալ։
• Ֆինանսական գործիքների գնում՝ պարտքի անվանական մեծության ինդեքսավորմամբ։ Օրինակ՝ TIPS (անգլ.՝ reasury Inflation-Protected Security), ԱՄՆ կառավարության գանձապետական պարտատոմսեր, որոնց անվանական արժեքը կապված է սպառողական գների ինդեքսի հետ։ Նման պարտատոմսի գինը կախված է սպասվող գնաճից։

• Ռիսկ
• Գնաճ

• Балдин К.В., Передеряев И.И., Голов Р.С. Управление рисками в инновационно-инвестиционной деятельности предприятия.. — М.: Дашков и К°, 2012. — 420 с. — ISBN 978-5-394-01459-8
• Ванькович И. М. Финансовые риски: теоретические и практические аспекты(ռուս.) // Российское предпринимательство. — 2014. — № 13.
• Вечканов Г. C., Вечканова Г. Р. Макроэкономика. — СПб.: Питер, 2008. — (Серия «Краткий курс»). — ISBN 978-5-91180-108-3
• Уродовских В.Н. Управление рисками предприятия. Вузовский учебник.. — М.: ИНФРА-М, 2010. — 168 с. — ISBN 978-1-292-21500-6
• Четыркин Е. М. Финансовая математика: Учеб.. — М.: Дело, 2000. — 400 с.
• Garcia J. A., Werner T. Inflation risks and inflation risk premia(անգլ.) // ECB Working Paper Series. — 2010. — № 1162.
• Mishkin F. S., Eakins S. G. Financial markets and institutions. — Pearson Education, 2018. — 756 с. — ISBN 978-1-292-21500-6