Ամո Խարազյան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Խարազյան (այլ կիրառումներ)

Ամո Խարազյան
Ամո Խարազյանի դիմանկարը, հեղինակ Մարտիրոս Սարյան
Ծնվել է	ապրիլի 8 (20), 1880[1][2]
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն[1][2]
Մահացել է	օգոստոսի 6, 1957(1957-08-06)[1][2] (77 տարեկան)
Մահվան վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[1][2]
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտացում	թատերական գործիչ, ռեժիսոր և դերասան
Պարգևներ	[1] [3] և [1]

Ամո Ղևոնդի Խարազյան (Համազասպ, ապրիլի 8 (20), 1880^[1][2], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն^[1][2] - օգոստոսի 6, 1957(1957-08-06)^[1][2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1][2]), հայ ռեժիսոր, բեմադրիչ, դերասան, թատերական գործիչ, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1933)։

Ամո Խարազյանը սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում և վաղ հասակից հրապուրվել թատրոնով։ 1896 թվականին մեկնում է Մոսկվա, որտեղ հոր կամքին հակառակ, ընդունվում է Վլադիմիր Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի ֆիլհարմոնիան, որտեղ և սովորում է 2 տարի (1896-1898 թթ.)։ Այստեղ Խարազյանը ծանոթանում է Գեղարվեստական թատրոնի ապագա ռեժիսոր Գևորգ Բուրջալովի հետ, ով ցանկանում էր ժողովրդական թատրոն ստեղծել։

1899 թվականին վերադառնում է Թիֆլիս և սկսում է ներկայացումներ բեմադրել Ավճալայի բանվորական աուդիտորիայում՝ դնելով հայ ժողովրդական թատրոնի հիմքը։ Այնուհետև ներկայացումներ է բեմադրում Հավլաբարի լսարանում�� քաղաքի այն հատվածում, որտեղ շատ հայեր էին ապրում։

Գնալով Բաքու՝ Խարազյանը, Ստեփան Շահումյանի խորհրդով, ներկայացումներ է բեմադրում նավթարդյունաբերության բանվորների համար։

1906 թվականին մեկնել է Փարիզ, հետևել Ժ. Մունե Սյուլիի, Ս. Բեռնարի, Ա. Անտուանի և Գ. Ռեժանի արվեստին, աշակերտել Պ. Մունեին։

Ամո Խարազյանը կյանքի ընթացքում բազմաթիվ թատրոններ ու թատերախմբեր է ստեղծել և 1909 թվականին հիմնադրում է «Նոր դրամա» թատրոնը, որտեղ իբրև ռեժիսոր մեծ ուշադրություն է դարձնում ներկայացումների գեղարվեստական կատարելությանը։ Այս թատրոնում բեմադրությունները ձևավորում էր նկարիչը, իսկ երաժշտական ձևավորման համար երաժիշտներ էին հրավիրվում։ Այս ամենը նորություն էր հայ թատրոնում։ Թատրոնը գոյատևում է 6 տարի և 1914 թվականին փակվում։ «Նոր դրամայի» փակվելուց հետո Խարազյանը տեղափոխվում է Զուբալովի ժողովրդական տան թատերական սեկցիա, որտեղ ներկայացումներ է բեմադրում աշխատավոր հանդիսականի համար։ 1915-1918 թվականներին ղեկավարել է «Աշակերտա-ուսանողական դրամատիկ ընկերության» թատերախումբը, 1918 թվականին՝ Կաշեգործների միության բոլշևիկյան թևի հիմնած՝ «Պրոլետկուլտ» գրական-գեղարվեստական խմբակի (նախագահ՝ Ա. Վարդանյան) բանվորական թատերախումբը։

Հայաստանում քաղաքացիական կռվի տարիներին Ամո-Խարազյանը դառնում է հեղափոխական թատրոնի ղեկավարը, 1921 թվականի փետրվարին կազմակերպում է Երևանի Գավգործկոմի, 1922-ին՝ ՀԽՄՀ Քաղլուսվարի, 1925 թվականին՝ «Ազատ կոլեկտիվ» շրջիկ թատերախմբերը Ղարաքիլիսայում (Վանաձոր) և շրջագայում Հայաստանի ամբողջ տարածքով։ Վերջինս 1926 թվականից կոչվել է Գյուղշրջիկ թատրոն, 1928 թվականին վերանվանվել Պետական շրջիկ թատրոն (1933 թվականից Խարազյանի անվան, տե՛ս Ամո Խարազյանի անվան պետական շրջիկ թատրոն)։ 1949 թվականից աշխատել է Էջմիածնում (թատրոնը փակվել է 1952 թվականին)^[4][5][6]։

1955 թվականի դեկտեմբերի 26-ից Խարազյանի անունով է կոչվել Արտաշատի պետական թատրոնը։ Խարազյանն իր ղեկավարած տարբեր թատրոններում բեմադրել է ավելի քան 100 պիես, խաղացել շուրջ 300 դեր։ Բեմականացումների («Փոստակայանի վերակացուն», ըստ Պուշկինի, «Հացի խնդիր», ըստ Պ. Պռոշյանի, «Փոթորկածիններ», ըստ Ն. Օստրովսկու), պիեսների թարգմանությունների հեղինակ է։ Պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի երեք շքանշաններով^[7]։

• «Փոստակայանի վերակացուն»
• «Ցասում»
• «Հացի խնդիր»
• «Թշնամիներ»
• «Գայլեր և ոչխարներ»
• «Վաշխառու»
• «Ավազակներ»
• «Զոհի փոխարեն զոհ»
• «Խաթաբալա»՝ 1902
• «Էսթեր, դուստր Իսրայելի»՝ 1902
• «Եղբայր և քույր»՝ 1902
• «Ուրիել Ակոստա»՝ 1902
• «Երվանդ Բ»՝1902
• «Կյանքի խնջույքում»՝ 1903
• «Սամել»՝ 1903
• «Օսկան Պետրովիչն էն կինքումը»՝ 1903
• «Ոճրագործի ընտանիքը»՝ 1903
• «Մարի-Ժան կամ Մայրական սեր»՝ 1903
• «Բարեգործության դիմակի տակ»՝ 1903
• «Խանում»՝ 1903
• «Դոն Գրիգորիո»՝ 1903
• «Էս էլ մի մոցիքլութին»՝ 1903
• «Արշակ երկրորդ»՝ 1903

• «էլիզբարով»
• «Ուրիել Ակոստա»
• «Ցագոր»
• Կարլ Մոոր՝ «Ավազակներ»
• Սեմյոն Բոչարով՝ «Զոհի փոխարեն զոհ»
• Դագոբեր՝ «Էսթեր, դուստր Իսրայելի»
• Գայող Փաղավա՝ «Եղբայր և քույր»
• Սանտո՝ «Կրեմոնի վնագործը»
• Լաերտ՝ «Համլետ»
• Վիտալի՝ «Երկրորդ երիտասարդություն»
• Բեգլար՝ «Ղարաբաղի աստղագետը»
• Վլադիմիր Խոտնև՝ «Կյանքի խնջույքում»
• Սամել՝ «Սամել»
• Զամբախով՝ «Օսկան Պետրովիչն էն կինքումը»
• Կորրադո՝ «Ոճրագործի ընտանիքը»
• Բերտրան՝ «Մարի-Ժան կամ Մայրական սեր»
• Վանո Փանդիև՝ «Խանում»
• Պեռնիե՝ «Փարիզի աղքատները»
• Ալբերտ Մորիել՝ «Կույր»
• Արշակ՝ «Արշակ երկրորդ»
• Բանաստեղծ՝ «Մեծապատիվ մուրացկաններ»
• Յազոն՝ «Մեդեա»՝ 1903

• Ամո Խարազյանի անվան պետական շրջիկ թատրոն
• Արտաշատի Ամո Խարազյանի անվան պետական թատրոն

• Ս. Սարգսյան, Ամո Խարազյան, Երևան, 1959 թ.
• Խորհրդային Հայաստան, 1921 թ., N201
• Театральная энциклопедия. Том 5/Глав. ред. П. А. Марков - М.։ Советская энциклопедия, 1967. - 1136 стб. с илл., 8 л. илл.
• Օ. Գուլազյան, Հուշեր, Երևան, 1957 թ.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամո Խարազյան» հոդվածին։

Չափորոշչային վերահսկողություն ՀԳՀԳ: 18258

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 35)։