Պոգրոմ
Պոգրոմ (պոգրորմ՝ «ոչնչացնել, կոտրել, ջարդել»)՝ զանգվածային բռնի գործողություններ, որոնք ուղղված են բնակչության որևէ խմբի դեմ՝ կրոնական, ազգային, դասակար��ային կամ ռասայական հիմունքներով պայմանավորված, որպես կանոն, ծայրահեղական կազմակերպությունների կամ ոստիկանության կողմից։ Բնութագրվում է ֆիզիկական հարձակումներով և տների, ձեռնարկությունների և կրոնական շենքերի ոչնչացմամբ։ Հաճախ ուղեկցվում են խոշտանգումներով և սպանություններով, խեղումներով, գույքի ոչնչացմամբ և կողոպուտով, բռնաբարություններով։
Յուրաքանչյուր պոգրորմ, ըստ սահմանման, զանգվածային անկարգությունների ձև է, չնայած կան զանգվածային անկարգություններ, որոնք պոգրորմ չեն համարվում։ Բռնի գործողությունները, որոնք ունեն իրենց նպատակը և զանգվածային սպանությունների արդյունքը, սահմանվում են որպես կոտորած (սպանդ, արյունահեղություն)։ «Ջարդ/պոգրորմ» տերմինը, որպես կանոն, օգտագործվում է նույն բռնի գործողությունները վերագրելու նպատակով, երբ դրանք ուղեկցվում են ոչ միայն սպանություններով, որքան այլ հանցագործություններով։
.jpg)
Ըստ կազմակերպվածության աստիճանի՝ պոգրորմները կարող են լինել մինչև մանրակրկիտ պլանավորված։ Մասնավորապես, ՈՒԺՀ-ի տարածքում հայտնի են դեպքեր, երբ մինչև պոգրորմի գործնական սկիզբը դրա կազմակերպիչները նախապատրաստում էին եղբայրական գերեզմաններ զոհերի թաղման համար[1]։
Հրեական ջարդեր (պոգրոմներ)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հրեական ջարդերը հակասեմականության բնորոշ դրսևորումներից են (հրեաների նկատմամբ թշնամական վերաբերմունքի գաղափարախոսության)[2]։ Պատմաբանների կողմից հիշատակված առաջին հրեական կոտորածը գրանցվել է մ.թ. 38 թվականին Ալեքսանդրիայում[3][4]։ Միջնադարում խոշոր ջարդեր են տեղի ունեցել Անգլիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Չեխիայում, Շվեյցարիայում և եվրոպական մի շարք այլ երկրներում։
XIX-XX դարերում հրեական բակավայրերի ջարդերը առավել հաճախ նկատվել են արևմտյան իսլամադավան երկրներում, Բալկաններում և Ռուսաստանի կայսրության հարավ-արևմուտքում։ Սովորաբար առանձնացնում են ջարդերի չորս ժամանակահատված Ռուսական կայսրությունում՝ 1821-1871 թվականների սպորադիկ ջարդերը, 1881-1884 թվականների «ալիք»-ը (1881 թվականի ցեղասպանությունից հետո), սրացումները 1905-1907 թվականների հեղափոխության և քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ։
Հայկական ջարդեր (պոգրոմներ)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]19-րդ և 20-րդ դարերի վերջին Թուրքիայում և հարակից թյուրքալեզու երկրներում տեղի ունեցած ջարդերի զոհերը հաճախ դառնում էին հայերը։ Ինչ վերաբերում է 1894-1896 թվականների իրադարձություններին, որոնք հանգեցրին հազարավոր զոհերի, ընդունված է խոսել ոչ թե պոգրոմների, այլ կոտորածների (օրինակ՝ Համիդյան կոտորած, Էրզրումի կոտորած), իսկ 1915 թվականի իրադարձությունների առնչությամբ՝ Հայոց ցեղասպանության մասին։
Պոգրոմներ Ռուսաստանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բացի 20-րդ դարասկզբի հրեական ջարդերից, նախահեղափոխական Ռուսաստանում հայտնի է 1900 թվականի ամռանը Բլագովեշչենսկում չինական ջարդը։ Ռուս-գերմանական պատերազմի ժամանակ՝ 1915 թվականի մայիսին, Մոսկվայում տեղի ունեցավ գերմանական ջարդ. ամբոխը ավերեց խանութները, որոնք պատկանում էին գերմանացի ձեռներեցներին։ Մասնավորապես, Կուզնեցկի կամրջի վրա գտնվող Զիմերմանի երաժշտական խանութի 4-րդ հարկի պատուհաններից դուրս էին շպրտվում դաշնամուրները[5]։
Իսկ պատմական թեմաներով որոշ հրապարակումներում 1569-1570 թվականներին Նովգորոդի Օպրիչնոյե ավերումը, 1717 թվականի օգոստոսին Կուբանում սահմանային հակամարտությունը և Բատուրինում ռուսական բանակի պատժիչ գործողությունը (1708 թվականի նոյեմբեր)․ նշված իրադարձություններից ոչ մեկը չի համապատասխանում կոտորածի համընդհանուր ընդունված սահմանմանը։
Նեգրոիդների ջարդեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]20-րդ դարի առաջին կեսի ԱՄՆ-ում ջարդերի զոհ դարձան աֆրոամերիկացիները։ Ռասիստական ելույթների գագաթնակետը եղավ 1919 թվականի «Կարմիր ամռանը», երբ սևամորթների բնակարաններն ու ձեռնարկությունները ջախջախվեցին Չիկագո, Դեթրոյթ, Նոքսվիլ, Տուլսա, Օմահա և այլ քաղաքներում։
1919 թվականի Չիկագոյի պոգրոմների ժամանակ վիրավորվել է 537 մարդ և մահացել 38-ը (որոնցից 23 նեգրոիդ)։ Հետաքննությունից հետո «ապստամբության մեղադրանքով 11 աֆրոամերիկացիներ մահապատժի ենթարկվեցին Էլեկտրական աթոռով և մոտ 70-ը ուղարկվեցին բանտ»[6]։
Ջարդերից բացի, ռասայական տարանջատման շրջանում ԱՄՆ-ին բնորոշ էին նեգրերի վրա տեղային հարձակումները, որոնք կոչվում էին Լինչի դատաստան։ Այսպիսով, 1920 թվականին ամերիկյան իշխանությունների կողմից գրանցվել է 63, 1921 թվականին՝ 59, 1922 թվականին՝ նեգրերի Լինչի 51 դեպք[6]։
Պոգրոմներ Ֆրանսիայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փարիզի պոգրոմներն անվանում են 1961 թվականին ալժիրցի էմիգրանտների հակապատերազմական ցույցը ցրելու ֆրանսիական ոստիկանության չարդարացված դաժան գործողությունները։ Այս իրադարձությունների հետևանքով զոհվել է 40-200 ցուցարար։
Զանգվածային լրատվության որոշ միջոցներում 2005 թվականին Փարիզի արվարձաններում բռնկված զանգվածային անկարգությունները ճիշտ չեն կոչվել ջարդեր։ Անկարգություններին մասնակցել են ներգաղթյալներ հիմնականում Հյուսիսային Աֆրիկայի և Մերձավոր Արևելքի երկրներից։ Հարյուրավոր մեքենաներ են այրվել, տասնյակ մարդիկ տուժել են, այդ թվում՝ ոստիկանության շրջանում[7]։ Ի տարբերություն իրական ջարդերի, այդ անկարգություններն ուղղված չէին էթնիկ կամ դավանաբանական հիմքով ընտրված խմբի դեմ։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Суд над Соломоном Шварцбурдом по обвинению в убийстве Симона Петлюры. Франция, 1927 год — Алексей Кузнецов — Не так — Эхо Москвы, 07.01.2018». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 11-ին.
- ↑ Антисемитизм Արխիվացված 2010-12-01 Wayback Machine
- ↑ Александрия՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
- ↑ Ковельман А. Б. Александрийский погром Արխիվացված 2010-05-22 Wayback Machine
- ↑ Мокроусов Алексей (2017 թ․ փետրվարի 8). «Сухой закон по-царски». Совершенно секретно (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 5-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Э. Нитобург. Первая мировая война — важная веха в истории негритянской Америки // Новая и новейшая история. 1986. No 6. С. 50—63.
- ↑ «Война в пригородах Парижа: нападения на россиян. Глава МВД требует ввести комендантский час». Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 16-ին.