Դիտել Աֆրիկայի աշխարհագրություն էջի աղբյուրը

Ձեզ չի թույլատրվում խմբագրել այս էջը հետևյալ պատճառով.
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪EPIC‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected.
Start of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2024
Expiry of block: 08:48, 2 Հուլիսի 2025
Your current IP address is 206.189.44.186. The blocked range is 206.189.32.0/20.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Դուք կարող եք դիտել և պատճենել այս էջի ելատեքստը.
{{Տեղեկաքարտ մայրցամաք
|անուն =Աֆրիկա
|պատկեր = [[Պատկեր:Africa (orthographic projection).svg|մինի]]
|տարածք =30 221 532
|բնակչություն =1 200 000 000 մարդ
|խտություն = 
|երկրացու անուն =
|երկրներ = 55
|ցանկ_երկրներ =
|կախյալ երկրներ = 
|չճանաչված երկրներ = 
|լեզուներ =
|ժամային գոտի =UTC-1 դեպի UTC + 4
|ինտերնետ = 
|քաղաքներ =
}}
{{Հիմնական|Աֆրիկա}}
'''Աֆրիկա''', տարածքի մեծությամբ երկրորդ [[մայրցամաք]]ը [[Եվրասիա]]յից հետո և երրորդ [[աշխարհամաս]]ն [[Ասիա]]յից և [[Ամերիկա]]յից հետո։ Նրա ափերը հյուսիսից ողողում է [[Միջերկրական ծով]]ը, հյուսիս-արևելքից՝ [[Կարմիր ծով]]ը, արևմուտքից՝ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ը, արևելքից և հարավից՝ [[Հնդկական օվկիանոս]]ի ջրերը։ Աֆրիկան կոչվում է նաև աշխարհամաս, որը կազմված է Աֆրիկա մայրցամաքից և հարակից կղզիներից։ Աֆրիկայի տարածքը 29,2 միլիոն կմ² է, կղզիներով՝ մոտ 30,3 միլիոն կմ²<ref name="БСЭ Африка">{{БСЭ3|Африка}}</ref>, դրանով իսկ զբաղեցնելով Երկրի ընդհանուր մակերեսի 6%-ը և ցամաքային մակերեսի 20.4%-ը։

Աֆրիկա [[մայրցամաք]]ը հատում է [[հասարակած]]ը և մի քանի [[կլիմայական գոտիներ]]. այն միակ մայրցամաքն է, որը ձգվում է հյուսիսային մերձարևադարձային կլիմայական գոտուց մինչև հարավային մերձարևադարձային կլիմայական գոտին։

Աֆրիկայի ամենահյուսիսային ծայրակետը [[Բեն Սեկա]]ն է, իսկ հարավայինը՝ [[Ասեղի հրվանդան]]ը։ Այս կետերի միջև հեռավորությունը կազմում է մոտ 8000 կմ։ Աֆրիկայի արևմտյան ծայրակետը [[Ալմադին]] է, արևելքում՝ [[Ռաս Հաֆուն]]ը։ Նրանք հեռու են իրարից մոտ 7500 կմ-ով։ Աֆրիկայի հարավային մասը լայնակի ուղղությամբ ավելի նեղ է. լայնությունը կազմում է մոտ 3100 կմ<ref name="af12">{{Книга:Африка-ЭС | статья= Общие сведения |страницы= 12 |том=1 }}</ref>։ Որպես աշխարհամաս՝ Աֆրիկան ներառում է նաև Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների մեծ թվով կղզիներ։ Աֆրիկայի ամենահեռավոր կղզիներն են՝ [[Համբարձման կղզի]]ն և [[Սուրբ Հեղինե կղզի]]ն (Ատլանտյան օվկիանոսում) և [[Ռոդրիգես (կղզի)|Ռոդրիգես]] կղզին՝ [[Մասկարենյան կղզիներ|Մասկարենյան կղզեխմբում]] (Հնդկական օվկիանոսում)<ref name="af12" />։

Աֆրիկան Ասիայի հետ կապված է [[Սուեզի պարանոց]]ով, որի վրա գտնվում է [[Սուեզի ջրանցք]]ը։ [[Ջիբրալթար]]ի նեղուցով Աֆրիկան միանում կամ բաժանվում է  [[Եվրոպա]]յից։ Այս մայրցամաքների միջև ամենափոքր հեռավորությունը 14 կմ է<ref name="af12" />։

== Ֆիզիկաաշխարհագրական ակնարկ ==
Աֆրիկա մայրցամաքն իր ձևով հավաք է, նրա մակերեսը քիչ է կտրտված։ Ծովի մակարդակից միջին բարձրությունը 750 մ է։ Այս չափանիշով Աֆրիկան երկրորդ տեղում է մայրցամաքների շարքում ([[Ասիա]]յից հետո)։ Աֆրիկայի ամենաբարձր կետը [[Կիլիմանջարո]]ն է՝ 5895մ բարձրությամբ<ref name="af12" />։

Աֆրիկայի մայրցամաքի ափամերձ հատվածը 30.500 կմ է<ref name="af12" />։ Ափերը հիմնականում կտրտված չեն, փոքր քանակությամբ [[ծոց]]երով և [[ծովածոց]]երով, հարմար են նավերի կայանման համար։ Ամենամեծ ծոցը [[Գվինեական ծոց|Գվինեական]]ն է։ [[Կորալային խութեր|Կորալային]] խութերը ձգվում են ափերի երկայնքով արևադարձային լայնություններում, իսկ [[Մանգրեր|մանգրային]] [[ճահիճ]]ները տեղակայված են գետաբերաններում<ref name="af13">{{Книга:Африка-ЭС | статья= Общие сведения |страницы= 13 |том=1 }}</ref>։

Որպես աշխարհամաս՝ կղզիները ներառվել են Աֆրիկայի տարածքում<ref name="af13" />.
 
* արևելքում՝ [[Մադագասկար (կղզի)|Մադագասկար]], [[Կոմորոս]], [[Մասկարենյան կղզիներ]], [[Ամիրանտյան կղզիներ]], [[Սեյշելյան կղզիներ]], [[Ալդաբրա]], [[Մաֆիա (կղզի)|Մաֆիա]], [[Զանզիբար (կղզի)|Զանզիբար]], [[Սոքոթրա]],
* արևմուտքում՝ [[Մադեյրա]], [[Կանարյան կղզիներ|Կանարյան]], [[Կաբո-Վերդե]], Աննոբոն, [[Սան Տոմե և Պրինսիպի|Սան Տոմե,]] [[Բիոկո]], [[Համբարձման կղզի]], [[Սուրբ Հեղինեի կղզի|Սուրբ Հեղինե կղզի]], [[Տրիստան դա Կունյա]]։

Կղզիների ընդհանուր տարածքը 1.1 միլիոն կմ² է<ref name="af13" />։

[[Ռելիեֆ]]ի առանձնահատկությունների հիման վրա առանձնանում են Ցածր Աֆրիկան (մայրցամաքի հյուսիսարևմտյան մասը) և Բարձր Աֆրիկան (մայրցամաքի հարավարևելյան մասը)։ Ցածր Աֆրիկան ընդգրկում է մայրցամաքի 2/3-ը։ Այն բնութագրվում է 1000 մետրից ցածր բարձրություններով։ Ընդհակառակը, Բարձր Աֆրիկան հիմնականում բնութագրվում է ավելի քան 1000 մետր բարձրություններով։ Նրանց միջև պայմանական սահմանը անցնում է [[Բենգելա]]յի ([[Անգոլա]]) և [[Մասաուա]]յի ([[Եթովպիա]]) միջև<ref name="af13" />։

Ռելիեֆի գերակշռող ձևերն են` աստիճանակերպ [[հարթավայր]]եր, [[սարավանդ]]ներ, [[սարահարթ]]եր և բարձրավանդակներ, որոնց վրա գտնվում են մնացորդային գագաթներ և հրաբխային կոներ։ Ռելիեֆի ձևերը մայրցամաքի մակերևույթի երկայնքով տարածված են հետևյալ կերպ. սարավանդներն ու հարթավայրերը հիմնականում հանդիպում են մայրցամաքի ներքին մասում, տեկտոնական իջվածքներում (օրինակ՝ [[Չադ]] և [[Սպիտակ Նեղոս]], [[Կոնգո (գետ)|Կոնգո]], [[Կալահարի]]), իսկ բարձրություններն ու լեռնաշղթաները տեղակայված են մայրցամաքի ափերի մոտակայքում։

Աֆրիկայում երիտասարդ է միայն մեկ լեռնային համակարգ՝ [[Ատլասի լեռներ]]ը։ Աֆրիկայի մնացած մասը պատկանում է լեռների մինչքեմբրի ժամանակաշր��ան հնագույն պլատֆորմին, որը կոչվում է [[Աֆրիկյան պլատֆորմ|Աֆրիկյան]]։ Մայրցամաքի արևելյան մասում գտնվում է Արևելյան Աֆրիկայի ռիֆտային հովիտը, որը միջօրեականի ուղղությամբ ձգվում է ավելի քան 6000 կմ։ Այս հովտի խորը իջվածքները լցված են ջրով և ձևավորում են մեծ լճեր։ Բեկվածքներում տեղակայված են հանգած և ակտիվ հրաբուխներ՝ ներառյալ Աֆրիկայի ամենաբարձր գագաթները՝ [[Կիլիմանջարո]]ն (5895 մ) և [[Քենիա (լեռ)|Քենիան]] (5199 մ)<ref name="af13" />։

Աֆրիկան մոլորակի ամենատաք մայրցամաքն է, դրա պատճառը մայրցամաքի [[աշխարհագրական դիրք]]ն է. ամբողջ [[Աֆրիկա]]ն գտնվում է [[արևադարձային գոտի|արևադարձային գոտում]]։ Միևնույն ժամանակ, Աֆրիկայի [[Կլիմայական գոտիներ|կլիմայական գոտի]]ները ծայրաստիճան բազմազան են՝ չոր անապատներից մինչև արևադարձային խոնավ անտառներ։ Այս բազմազանությունը հիմնական գործոնը տեղումների քանակն է և դրանց ժամանակաշրջանը<ref name="af13" />։

Աֆրիկայի ներքին ջրերը բավականին տարածական և ընդլայնված են։ Աֆրիկայի և ամբողջ արևելյան կիսագնդի ամենաջրառատ գետը [[Կոնգո (գետ)|Կոնգոն]] է, ամենաերկարը՝ [[Նեղոս]]ը։ Ամենամեծ լիճը [[Վիկտորիա (լիճ)|Վիկտորիան]] է ([[Կասպից ծով]]ից և [[Վերին լիճ|Վերին լճից]] հետո տարածքով երրորդ տեղում է)։ Ամենախորը լիճը [[Տանգանիկա]]ն է (Բայկալից հետո երկրորդ խորը լիճը)։ Աֆրիկայի ռելիեֆի աստիճանաձև բնույթը հանգեցրել է մեծ քանակությամբ ջրվեժների (ամենամեծը՝ [[Վիկտորիա (ջրվեժ)|Վիկտորիա]]) ձևավորմանը։ Ջրաէներգետիկան զարգացման մեծ ներուժ ունի<ref name="af13" />։ Ամեն դեպքում, մայրցամաքի մեկ երրորդն զբաղեցնում են անապատները, ջրահոսքները, որոնք ունեն ժամանակավոր կամ սեզոնային բնույթ։ Այս տարածքներում (օրինակ՝ [[Ալժիր]]ում և լիբիական Սահարայում) սովորաբար արտեզյան ջրավազաններում կան ստորգետնյա ջրի պաշարներ<ref name="af13" />։

[[Պատկեր:Sahara.jpg|thumb|right|[[Ալժիր]]ի [[Սահարա անապատ]]ը՝ գերաճած խոտերով]]
Աֆրիկան բնութագրվում է [[բուսական աշխարհ]]ի հարուստ բազմազանությամբ։ Հասարակածային գոտում ([[Կոնգո գետ|Կոնգո]]յի ավազան, Գվինեական ծոցի ափեր) տարածվում են խոնավ արևադարձային անտառներ։ [[Սուդան]]ի հարթավայրերում, ինչպես նաև հարավային և արևելյան Աֆրիկայում դրանց փոխարինում են [[սավաննա]]ները և անտառները։ Արևադարձային անապատները կենտրոնացած են հիմնականում Աֆրիկայի հյուսիսային մասում. [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ից մինչեւ [[Կարմիր ծով]] ձգվում է աշխարհի ամենամեծ անապատը` [[Սահարա]]ն՝ իր քարքարոտ ու կավային հարթավայրերով ու սարավանդերով։ Աֆրիկայի հարավ-արևմուտքում գտնվում է [[Նամիբ անապատ]]ը, որը ձգվում է օվկիանոսի ափին՝ [[Կունենե (գետ)|Կունենե]] գետից մինչև [[Օրանժ (գետ)|Օրանժ գետը]]։ Սաղարթավոր անտառներն ու թփերը, ինչպես նաև [[խառը անտառներ]]ն աճում են միայն [[մերձարևադարձային կլիմա|մերձարևադարձային գոտում]]. հյուսիսում` [[Ատլասի լեռներ]]ում, հարավում և հարավ-արևելքում՝ [[Կապի լեռնաշղթա]]յում և (մասամբ) [[Դրակոնյան լեռներ]]ում<ref name="af13" />։

[[Կենդանական աշխարհ]]ը ծայրաստիճան բազմազան է. չնայած [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում հանդիպող տեսակների շատ տեսակներ տարածված են նաև հարավային Եվրոպայում, պատկերը փոխվում է [[Սահարա]]յի հարավում. կենդանիների մեծ մասը պատկանում է [[Եթովպիա]]յի շրջանի հնագույն կենդանական աշխարհին<ref name="af13" />։

Աֆրիկայում [[աբիոտիկ գործոններ]]ը բնության վրա բավականին նկատելի են։ Էկոլոգիական հավասարակշռության պահպանմանը խոչընդոտող ամենակարևոր գործոններն են հողագործության անտառահատական-այրման համակարգը, անասունների չվերահսկողվող արածեցումը և վայրի կենդանիների զանգվածային բնաջնջումը<ref name="af13" />։

== Ափագիծ ==
[[Պատկեր:Mediterranean rocky coast of Libya.jpg|thumb|справа|[[Միջերկրական ծով]]ի ափը [[Լիբիա]]յում]]
[[Պատկեր:07 khor ambado.jpg|thumb|справа|Ափ և լողափ [[Ջիբութի]]ում]]
[[Պատկեր:Carabane-Mangrove.JPG|thumb|справа|Մանգրովյան թուփ [[Սենեգալ]]ում]]
[[Պատկեր:Cape of Good Hope (Zaian 2008).JPG|thumb|[[Բարեհուսո հրվանդան]]]]
Աֆրիկայի ափագիծը հիմնականում ուղիղ է, բնութագրվում է փոքր կտրտվածությամբ։ Ըստ էության, դրանք ձևավորվել են երկրի կեղևի սալերի՝ մյուսների համեմատությամբ իջեցնելու հետևանքով, կամ դրանք խոռոչներ են։ Առափնյա գծի ուղղությունը համընկնում է [[աֆրիկյան պլատֆորմ]]ի [[խզումային խախտումներ]]ի ուղղության հետ։ Հատկապես սուր է համապատասխանությունը հյուսիսարևելյան Աֆրիկայում ([[Կարմիր ծով]]ի ափ և [[Սոմալի (թերակղզի)|Սոմալի թերակղզի]])։ Աֆրիկայի ափերի ժամանակակից ուրվագծերը ձևավորվել են [[պալեոզոյան դարաշրջան]]ի վերջում և [[մեզոզոյան դարաշրջան]]ում<ref name="af13" />։

Մինչև 1000 մ խորություններ գրեթե հայտնաբերված են բոլոր ափերում։ Մայրցամաքային խութերը (խորությունը մինչև 200 մ) փոքր տարածականություն ունեն։ Միայն [[Հարավային Աֆրիկա]]յում (Ասեղի հրվանդանի առափնյա ծանծաղուտ) ունեն մինչև 250 կմ լայնություն<ref name="af13" />։

Աֆրիկայի ափերի մեծ մասը ձևավորվել է [[աբրազիա]]յի գործընթացի արդյունքում և զառիթափավոր են։ Այս տեսակի ափերի առավել ցայտուն դրսևորումներն այն վայրերում են, որտեղ լեռնաշղթաները գտնվում են ափի մերձակայքում. հյուսիսարևմտյան Աֆրիկայում՝ [[Ատլասի լեռներ]]ի հարևանությամբ, հյուսիս-արևելքում՝ Էթբեյի լեռնաշղթաներում և հարավում՝ [[Կապի լեռնաշղթա]]յում։ Ցածրադիր ափերը տեղակայված են ամենամեծ ափամերձ ցածրավայրերում։ Ափամերձ [[ռելիեֆ]]ի այս ձևը բնորոշ է արևելյան [[Եգիպտոս]]ին ([[Նեղոսի դելտա]]), [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի ափին՝ Աֆրիկայի արևմուտքում ([[Սենեգալ]] և [[Գամբիա]]), ինչպես նաև [[Գվինեական ծոց]]ի ափերի համար, [[Հնդկական օվկիանոս]]ի ափերին` [[Մոզամբիկ]]ի ցածրավայրի հարևանությամբ, ինչպես նաև [[Սոմալի (թերակղզի)|Սոմալի]] թերակղզու առանձին մասերին։ [[Հնդկական օվկիանոս]]ի և [[Կարմիր ծով]]ի աֆրիկյան ափին ձևավորվում են [[կորալյան պոլիպներ]]ի գաղութներ, որոնք միասին կազմում են ափամերձ կորալային խութեր։ Մանգրային թփուտներ հանդիպում են [[Արևելյան Աֆրիկա]]յում (որտեղով անցնում է [[Մոզամբիկի հոսանք|Մոզամբիկի տաք հոսանքը]]) 25° և 3° հարավային լայնությունների միջև, [[Արևմտյան Աֆրիկա]]յում, որը ողողվում է [[Կանարյան հոսանք|Կանարյան]] և [[Բենգելական հոսանք|Բենգելական]] սառը հոսանքներով՝ 5° հարավային լայնության և 12° հյուսիսային լայնության միջև։ Մանգրային թփուտների շնորհիվ Աֆրիկայի կտրուկ և ոչ կտրտված ափերը դառնում են էլ ավելի անհասանելի։ [[Միջերկրական ծով]]ի ափը բնութագրվում է արևմուտքից արևելք իջեցմամբ։ Այս ափի արևմուտքում Աֆրիկայի ափերը կտրուկ և լեռնային են, կան բազմաթիվ աբրազիային սանդղավանդներ։ Մասնատվածությունը քիչ է, հիմնականում [[խորշ]]երով։ Այս ռելիեֆը տարածվում [[Էսպարտել]]ի հրվանդանից մինչև [[Էտ Տիբ]]։ Դեպի արևելք (Գաբեսի և Սիդրայի ծոցեր) ափերը հիմնականում ցածր և հարթ են։ Ավելի արևելյան ափերը նման են փոքր խորշերի։ Նման ափամերձ գիծը շարունակվում է մինչև [[Նեղոսի դելտա]]<ref name="af13" />։

[[Կարմիր ծով]]ի ափը լեռնային է, կտրուկ սահմանված ափերով կան փոքր խորությամբ շատ ծայրեր։ Շատ մակերեսային ծովախորշներ բախվում են [[Սոմալի (թերակղզի)|Սոմալի թերակղզում]] [[Ադենի ծոց]]ի ողողող ափին։ Այս թերակղզու հարավ-արևելքում ափամերձ հատվածն ուղղվում է։ [[Գվարդաֆույ]]ից մինչև հյուսիսային լայնության 5°, ափերը հիմնականում ցածր և ժայռոտ են։ Հարավային ափը հարթ ավազոտ է։ Բազմաթիվ [[դյուներ]] և [[ցամաքալեզվակ]]ներ առանձնացնում են [[գետաբերան]]ները օվկիանոսի ջրերից։ Արևելյան Աֆրիկայի ափերը 3°-ից 15° հարավ լայնության վրա, որը ձևավորվել է շերտանկման արդյունքում։ Ափամերձ այս հատվածում կան շատ խորշեր։ Կանկորալային խութեր, որոնք պաշտպանում են նավահանգիստը ալիքներից, բայց բարդացնում են նավարկումը։ 15°-ից 30° հարավային լայնության վրա, ափերը կազմված են ողողատներից (կուտակիչ), հարթ [[ծովալճակ]]ներից։ 30° հարավային լայնությունից՝ ափը կազմված է ժայռերից՝ կտրուկ լանջերով։ Մայրցամաքի ծայրահեղ հարավում կան բազմաթիվ ծայրամասեր և խորքային ծոցեր<ref name="af14">{{Книга:Африка-ЭС |статья = Общие сведения|страницы = 14|том = 1}}</ref>։

Մայրցամաքի հյուսիսարևմտյան եզրին՝ [[Մարոկկո]]յում, ափերը ցածրադիր են։ Նրա հյուսիսում և հարավում գտնվում են [[Ատլասի լեռներ]]ի լեռնաճյուղավորումները։ [[Մարոկկո]]յի հարավում՝ [[Սահարա]]յում, ափերը ցածրադիր են, ամայի և ժայռոտ։ Կան սակավաթիվ բաց ծովախորշեր։ Այս բնույթի ափերը տարածվում են մինչև Նուադիբու թերակղզին (հյուսիսային լայնություն 19°): Ավելի հարավում՝ մինչև [[Կանաչ հրվանդան]], ափերը բուստալճակային են, կան ավազի ցամաքալեզվակներ, ինչպես Բերբերյան ցամաքալեզվակը, որը գտնվում է Սենեգալի գետաբերանում։ Առավել հարավում ափի բարձրությունն ավելանում է։ [[Կաբո-Վերդե|Կաբո Վերդե]] հրվանդանի և հարավային լայնության 8°-ի միջև ափերը [[Աբրազիա|աբրազիոն]] են, բաժանվում են բազմաթիվ գետերի ջրածածկ գետաբերանների, որոնք սկիզբ են առնում Ֆուտա Ջալոնի սարահարթից։ Ջրածածկ վտակների միջև կան ալիքային ուժեղ աբրազիայի ենթարկվող հրվանդաններ։ Ափամերձ գծի երկայնքով գտնվում են բազմաթիվ փոքր կղզիներ ([[Բիժագոշ]]ի [[կղզեխումբ]] և այլն)։ Գվինեական և Բիաֆրա ծոցերում գերակշռում են ցածրադիր ծովափնյա ափերը։ Առանձնանում են նաև հիմնական հանքաշերտերից կազմված հրվանդանները, ինչպես` Պալմ, Մեսուրադո, Մաունտ և այլն։ Ավազի բազմաթիվ ցամաքալեզվակներ ստեղծում են ծովալճակների շղթաներ, որոնք հարմար են ափամերձ նավարկության համար<ref name="af14" />։

[[Ակրա]]յից մինչև Թրի Փոինթս հրվանդան ափը ցածրադիր քարքարոտ է, կազմված է հիմնական հանքաշերտերից։ Սկսած Բիաֆրա ծոցից և Կվանզա գետի ակունքից՝ ափերը հարթ են, մինչև 50 մ բարձրության, աստիճանաբար իջնում են ջրի մեջ։ Այս ափերի բնութագրող կարևոր գործոն են բազմաթիվ գետերը, որոնցից գլխավորը [[Կոնգո (գետ)|Կոնգո]]ն և [[Կվանզաս]]ն են, որոնք օվկիանոս են բերում ավազային առատ զանգվածներ, որոնք Բենգալյան հոսանքը տարածում է ափի երկայնքով։ Այդ իսկ պատճառով Լոպես հրվանդանից մինչև Կվանզայի գետաբերան ձգվող հատվածում ափերը հարթ ավազոտ են։ Բնական նավահանգիստները քիչ են։ Շատ ծովածոցային լճեր հաճախ կապված չեն օվկիանոսի հետ։ Հյուսիսային մասում՝ Լոպես հրվանդանից մինչև [[Բիաֆրա (ծոց)|Բիաֆրա]] ծոց, կան բազմաթիվ ելուստներ, որոնք ստեղծում են ծովախորշ��ր (օրինակ՝ Կամերունի, Գաբոնի, Կորիսկոյի ծովախորշերը և այլն)։ Քվանզա գետից հարավ՝ [[Անգոլա]]յի ափերը, քարքարոտ են, բազմաթիվ փոքր ծովախորշերով։ [[Նամիբ անապատ]]ի շրջանում ափերը հարթ, ավազոտ են և միայն նրա հարավային մասում են քարքարոտ<ref name="af14" />։

== Ռելիեֆ ==
Հիմնականում ռելիեֆը հարթ է, հյուսիս-արևմուտքում տեղակայված են [[Ատլասի լեռներ]]ը, [[Սահարա]]յում՝ [[Ահագգար]]ի և [[Տիբեստի բարձրավանդակ|Տիբեստի]] բարձրավանդակները։ Արևելքում գտնվում է [[Եթովպական բարձրավանդակ]]ը, դրանից հարավ գտնվում է [[Արևելաֆրիկյան սարահարթ]]ը, որտեղ գտնվում է [[Կիլիմանջարո]] հրաբուխը (5895 մ)` մայրցամաքի ամենաբարձր կետը։ Հարավում գտնվում են [[Կապի լեռնաշղթա]]ն և [[Դրակոնյան լեռներ]]ը։ Ամենացածր կետը (ծովի մակարդակից՝ 157 մետր) գտնվում է [[Ջիբութի]]ում, դա [[Ասսալ լիճ|Ասսալ]] աղի լիճն է։ Ամենախորը քարանձավը Անու Իֆլիսն է, որը գտնվում է [[Ալժիր]]ի հյուսիսում՝ Թել Ատլաս լեռներում։

== Օգտակար հանածոներ ==
Աֆրիկան ամենից առաջ հայտնի է ադամանդի հարուստ հանքերով ([[Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն]], [[Զիմբաբվե]]) և ոսկով ([[Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն]], [[Գանա]], [[Մալի]], [[Կոնգոյի Հանրապետություն]])։ Նավթի խոշոր հանքավայրեր են գտնվում [[Նիգերիա]]յում և [[Ալժիր]]ում։ [[Բոքսիտ]]ները արդյունահանում են [[Գվինեա]]յում և [[Գանա]]յում։ [[Ֆոսֆորիտ]]ների, ինչպես նաև [[մանգան]]ի, [[երկաթ]]ի և [[կապար]]-[[ցինկ]]ի հանքաքարերի պաշարները կենտրոնացած են Աֆրիկայի հյուսիսային ծովափնյա գոտում։

== Ներքին ջրեր ==
[[Պատկեր:Island in the Zambezi River at Mana Pools National Park.jpg|thumb|[[Զամբեզի]] գետը Մանա Պուլս ազգային պարկում]]
Աֆրիկայում է գտնվում [[Գետերի ցանկն ըստ երկարության|աշխարհի ամենաերկար գետերից]] մեկը՝ [[Նեղոս]]ը (6852 կմ)<ref name="izv">[http://izvestia.ru/news/428917 Амазонка оказалась самой длинной рекой в мире.]</ref>, որը հոսում է հարավից հյուսիս։ Մյուս խոշոր գետերն են արևմուտքում [[Նիգեր (գետ)|Նիգեր]], [[Կենտրոնական Աֆրիկա]]յում [[Կոնգո (գետ)|Կոնգոն]] և [[Զամբեզի]]ն, որտեղ գտնվում է [[Վիկտորիա (ջրվեժ)|Վիկտորիա]] ջրվեժը։ [[Լիմպոպո]]ն և [[Օրանժ (գետ)|Օրանժը]] գտնվում են հարավում։

Ամենամեծ լիճը [[Վիկտորիա (լիճ)|Վիկտորիա]]ն է (միջին խորությունը 40 մ, ամենամեծը՝ 80 մ)։ Մյուս խոշոր լճերը [[Նյասա լիճ|Նյասան]] և [[Տանգանիկա]]ն են, որոնք տեղակայված են լիտոսֆերային բեկվածքներում։ Խոշորագույն աղի լճերից մեկը [[Չադ լիճ|Չադն]] է, որը գտնվում է նույնանուն պետության տարածքում։

== Կլիմա ==
Աֆրիկան մոլորակի ամենատաք մայրցամաքն է։ Դրա պատճառը մայրցամաքի [[աշխարհագրական դիրք]]ն է. Աֆրիկայի ամբողջ տարածքը գտնվում է տաք կլիմայական գոտիներում, իսկ մայրցամաքը հատվում է [[հասարակած]]ի գծով։ Երկիր մոլորակի վրա ամենատաք տեղը Դալոլն է, իսկ Երկրի վրա ամենաբարձր ջերմաստիճանը գրանցվել է [[Տրիպոլի]]ում՝ +58,4&nbsp;°C:

[[Կենտրոնական Աֆրիկա]]ն և [[Գվինեական ծոց]]ի ծովափնյա շրջանները պատկանում ��ն [[հասարակածային գոտի|հասարակածային գոտուն]], որտեղ ամբողջ տարվա ընթացքում հորդառատ անձրևներ են, եղանակաների փոփոխություն չկա։ Հասարակածային գոտու հյուսիսից հարավ տեղակայված են մերձհասարակածային գոտիները։ Այստեղ ամռանը գերակշռում են օդի խոնավ հասարակածային զանգվածները (անձրևային եղանակը), իսկ ձմռանը՝ արևադարձային պասսատների քամիների չոր օդը (չոր եղանակ)։ Մերձհասարակածային գոտիներից դեպի հյուսիս և հարավ գտնվում են [[Հյուսիսային արևադարձ|հյուսիսային]] և [[հարավային արևադարձ]]ային գոտիները։ Դրանք բնութագրվում են բարձր ջերմաստիճանով, փոքր քանակությամբ տեղումներով, ինչը հանգեցնում է անապատների ձևավորմանը։

Հյուսիսում գտնվում է երկրի վրա ամենամեծ [[Սահարա անապատ]]ը, հարավում՝ [[Կալահարի]] անապատը, հարավ-արևմուտքում՝ [[Նամիբ անապատ]]ը։ Մայրցամաքի հյուսիսային և հարավային ծայրամասները մտնում են համապատասխան մերձարևադարձային գոտիներում։
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Աֆրիկայի աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Աշխարհագրություն ըստ մայրցամաքի]]
Այս էջում օգտագործված կաղապարները.
Կաղապար:Infobox (խմբագրել)
Կաղապար:Main other (խմբագրել)
Կաղապար:Nobr (խմբագրել)
Կաղապար:Nowrap (խմբագրել)
Կաղապար:Replace (խմբագրել)
Կաղապար:±. (խմբագրել)
Կաղապար:БСЭ3 (խմբագրել)
Կաղապար:Книга:Африка-ЭС (խմբագրել)
Կաղապար:М. (խմբագրել)
Կաղապար:Публикация (խմբագրել)
Կաղապար:Публикация/серия (խմբագրել)
Կաղապար:Публикация/стандартные номера (խմբագրել)
Կաղապար:Ծանցանկ (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Կաղապար:Ծանցանկ/styles.css (խմբագրել)
Կաղապար:Հիմնական (խմբագրել)
Կաղապար:Հիմնական հոդված (խմբագրել)
Կաղապար:Հրապարակում (խմբագրել)
Կաղապար:Հրապարակում/սերիա (խմբագրել)
Կաղապար:Հրապարակում/ստանդարտ համարներ (խմբագրել)
Կաղապար:Հրապարակում/վայր (խմբագրել)
Կաղապար:Մ. (խմբագրել)
Կաղապար:Տեղեկաքարտ (դիտել ելատեքստը) (պաշտպանված է)
Կաղապար:Տեղեկաքարտ մայրցամաք (խմբագրել)
Մոդուլ:Arguments (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Check for unknown parameters (խմբագրել)
Մոդուլ:Hatnote (խմբագրել)
Մոդուլ:Hatnote list (խմբագրել)
Մոդուլ:Infobox (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:Main (խմբագրել)
Մոդուլ:Navbar (դիտել ելատեքստը) (կիսա-պաշտպանված է)
Մոդուլ:String (խմբագրել)
Մոդուլ:Հրապարակում (խմբագրել)
Վերադարձ դեպի Աֆրիկայի աշխարհագրություն։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Աֆրիկայի_աշխարհագրություն» էջից