शीख पंथ

शीख पंथ भक्ती आनी क्षात्रतेज हांचो सुयोग जमिल्लो पंजाबांतलो एक पंथ. शीक्ष(सीख) म्हणजे शिश्य. शीखाच्या गुरूंचें शिश्यत्व पत्करपी तो शीख.^[1]

ह्या पंथाचो आद्य गुरू नानक मूळ हिंदू आशिल्लो. गुरू नानक हाणें त्या काळांत इस्लामी लोकांच्या आक्रमणांपसून पंजाबी हिंदुंची राखण करपाच्या उद्देशान आनी तांचें इस्लामी धर्मांतर रोखपाच्या हेतून, हिंदू आनी मुसलमान धर्म तत्त्वाचो समन्वय सादपी शीखपंथ सुरू केलो. गुरू नानक हाच्या उपरांत गुरू परंपरेंतले णव गुरू अशे आसात-

1. गुरू अंगद
2. गुरू अमरदास
3. गुरू रामदास
4. गुरू अर्जुनदेव
5. गुरू हर गोविंद
6. गुरू हरिराय
7. गुरू हरिकिशन
8. गुरू तेगबहादु
9. गुरू गोविंदसिंग

10 वो गुरू गोविंदसिंग हाणें गुरू ग्रंथाकच गुरू मानून हाच्या फुडें गुरू जावचो ना अशें सांगून गुरू परंपरा खंडीत केली.

आत्मीक मुक्तीचो पुरस्कार करपी आनी निवृत्ती मार्गाक विरोध करपी शीख धर्म हो प्रवृती मार्गी आसा. पयलो गुरू नानक ते 10 वो गुरू गोविंदसिंग हाणें शीख लोकांक क्षात्र धर्माची दीक्षा दिवन जागृती सतत चालू दवरली. इ.स. 1500 ते 1800 मेरेन शीख पंथीयांनी शीख गुरूच्या मुखेलपणाखाला मुस्लीम आक्रमणांक प्रतिकार करपी एक स्वतंत्र आनी सशक्त अशी संघटना पंजाबांत निर्माण केली आनी दक्षिणेंत जशें मराठ्यांनी मुस्लीम आक्रमणांक दिलें, तशेंच शीखांनी पंजाब पेशावर, काश्मीर ह्या प्रदेशांतलीं मुस्लीम आक्रमणां आडावन दवरलीं. ह्या कामाक शीख गुरूक आनी तांच्या शिश्यांक देश रक्षणा खातीर बलीदान दिवचें पडलें. गुरू ग्रंथ (ग्रंथ साहित्य) हो शीख लोकांचो पवित्र ग्रंथ आसून ताका सगळ्या गुरूंच्या ज्योती स्वरूप मानतात. शीखांच्या गुरूद्वारांत देवाची मूर्ती ना जाल्यार ग्रंथसाहेबाकच पूजतात. ह्या ग्रंथाचें कार्य गुरू अंगद, गुरू अमरदास हांचे कारकीर्दींत सुरू जावन गुरू अर्जुनदेव हांचे कारकीर्दींत 1604 त पूर्ण जालें. हो ग्रंथ अमृतसर हांगाच्या सुवर्ण मंदीरांत दवरला. हो ग्रंथ पंजाबी भाशेंत आसून, गुरूमुखी लिपींत तातूंत गुरूचीं 4839 पदां आसात. त्याभायर संत आनी भक्त हांच्या पदांचो तातूंत आस्पाव जाता. शीखांच्या उपासना मंदिराक गुरूद्व���र म्हणटात. अशीं गुरूद्वारां देशभर आसात. ह्या गुरूद्वारांनी चौरंगार सजयल्लो गुरूग्रंथ आसता. दर दिसा थंय गुरूग्रंथाचें वाचन जाता. उदेंतेक पाटणा, अस्तंतेक अमृतकर, उत्तरेक आनंदपूर, दक्षिणेक नांदेड हांगाच्या गुरूद्वारांच्या तक्तांक (न्यायज्ञानी धर्मपीठ) दर्जो आसा. ह्या तक्तावरवीं शीखांचें धर्मीक नियंत्रण जाता. गुरू गोविंदसिंगाच्या काळांत निर्मलपंथ आनी ग्यानी पंथ अशे दोन शीख पंथ निर्माण जाले.

हिंदुंच्या संस्कारां सारखे शिखांमदीं सोळा संस्कार नासतात. कांय मोजकेच संस्कार ते गुरूग्रंथाच्या आदारान करतात.

भुरगें जल्मल्या उपरांत चडशे लोक कसलोच संस्कार करीनात. पूण कांय शीख लोक जपजींतले पयले पांच श्र्लोक भुरग्याच्या कानांत फुतफुतात. ते नामकरण संस्कार करतात. त्यावेळार गुरू ग्रंथाचें खंयचेंय एक पान उगडून ताचे वयल्या पयल्या अक्षरान सुरू जावपी नांव भुरग्याक दवरतात. त्या उपरांतचो संस्कार म्हळ्यार केसांची गांठ मारप ह्या संस्कारा वेळार भुरग्याक गुरू ग्रंथ पयलेच खेप वाचपाक शिकयतात आनी सगळ्या लोकांक जेवण दितात.

चलो आनी चली जेन्ना वयांत येतात तेन्नाच तांकां शीख धर्माची दीक्षा दितात. ह्या वेळार सोयऱ्या-धायऱ्यांक आपयतात. समाजांतले पंच (ज्येश्ठ आनी श्रेश्ठ अशे पुरूश) दीक्षा दिवपाचें काम करतात. हे दीक्षेक अमृतदीक्षा वा पोल अशेंय म्हणटात. लोखणाच्या आयदनांत उदक घेवन तातूंत बत्ताशे घालून उदक खंडान (दोनूय वटेन धार आशिल्लो चाकू) धवळ्ळ्या उपरांत अमृत तयार जाता. तें करताना गुरू ग्रंथाच्या नित्योपासनेंतले पांच मंत्र म्हणटात आनी दीक्षार्थ्याक खालसा पंथाचो सपूत घेवंक लायतात. सपूत घेतल्या उपरांत दीक्षार्थी गुरू ग्रंथाक पांयां पडटा आनी अमृत पियेता. दीक्षा दिवपी पंच दीक्षार्थ्याच्या मस्तकार पांच फावटी तें उदक शिंपडायतात आनी पांच दोळ्यांक लायतात. तशें करताना ’वाह गुरूजीका खालसा’, ’वाह गुरूजी की फतेह’ (म्हळ्यार परमेश्र्वराचो खरो शिश्य आसा. गुरूजीचो विजय जांव) अशी घोशणा करतात. ही दीक्षा जाल्या उपरांत शीख व्यक्तीक नवो जल्म मेळ्ळा, अशें मानतात. कांय फावटी दीक्षित व्यक्तीक दुसरें नांवय दवरतात. त्या वेळार ताका पांच ककार कुडीचेर धारण करपाक दितात ते अशे-

1. केश
2. कंगा (ल्हान फणी)
3. कच्छ(मोटवी विजार)
4. कडा(लोखणाचें ल्हान कडें)
5. कृपाण(ल्हान तलवारी सारकें शस्त्र)

दीक्षे उपरांत दर एका शिखाक पंथाच्या तत्त्वाप्रमाण वागचें पडटा. चलो वा चलयेक दीक्षा घेतल्या उपरांत लग्न जावपाचो अधिकार मेळटा.

शिखांचो लग्नविधी हिंदू लोकांसारखोच आसता. पूण लग्ना वेळार वैदिक वा पौराणिक मंत्रां बदला ते गुरू ग्रंथांतलो आनंद नांवांचो मंत्र म्हणटात आनी लग्नाकय ते आनंदकारज अशें म्हणटात. लग्न थारल्या उपरांत तिळो लावपाचो सुवाळो जाता. गुरू द्वारांतलो एकाद्रो धर्मोपदेशक पयलीं जपजीसाहेबांतले पांच मंत्र म्हणटा. चल्याक चलयेच्या बापायकडल्यान आयिल्लो खारीक चाखपाक लायतात आनी तांच्या कपलाक केशरीचो तिबो लावन ताचेर अक्षता दसयतात. तांच्या कपड्यांचेर केशरी उदक शिंपडटात. उपरांत न्हवऱ्याचो बापूय व्हंकलेखातीर म्हाल्याकडेन साखर नाल्ल, तांदूळ, खारको, पैशे, भांगर कपडे ह्यो वस्तू धाडटा. मागीर शुभदिसा चलयेच्या घरा साखरपुडो जाता. तेन्ना म्हाल्याची बायल न्हवऱ्याच्या बापायकडल्यान आयिल्ली साखर आनी खारीक खावंक दिता. उपरांत मिठाय वांटून लग्नाचें आमंत्रण दितात. लग्नाच्या पयलीं कांय दीस आदीं बायलो व्हंकलेच्या घरा येवन लग्नाचीं पदां गायतात. लग्ना आदल्या दिसा न्हवऱ्या-व्हंकलेक मेथी लायतात. लग्ना दिसा न्हवरो आपल्या सोयऱ्या-धायऱ्यांसयत वाजत गाजत घोड्यार बसून व्हंकलेगेर वता. थंय तांचो येवकार सुवाळो जाता. ताका मिलनी अशें म्हणटात. उपरांत जेवणाचो सुवाळो जाता. न्हवऱ्याक घरांत व्हरून थंय व्हंकलेच्यो भयणी आनी इश्टीणी न्हवऱ्याचे पांय ओडटात.

लग्नाचो म्हर्त सूर्य उदेंवच्या पयलीं आसता. फांतोडेर रागी (गायक) उपासनेच्या वेळार म्हणपाची स्त्रतोत्रां गायतात. उपरांत न्हवऱ्या-व्हंकलेक गुरू ग्रंथा मुखार बसयतात आनी पुरोयत तांकां लग्नाच्या जीणेंतलीं कर्तव्यां सांगता. गुरू ग्रंथांतलो लग्नाविशींचो मंत्र म्हणटा. उपरांत न्हवरो-व्हंकल गुरू ग्रंथा भोंवतणी चार प्रदक्षिणा घालतात. ही विधी जाल्या उपरांत लग्नाचो विधी सोंपता.

शेतकार शिखांत लग्नां भुरगेपणांत जातात. अशा वेळार लग्ना उपरांत चली आपल्या कुळाराच रावता आनी वयांत आयल्या उपरांत घोवागेर वता.

मनीस मेल्या उपरांत ताच्या म्हऱ्यांत बसून गुरू ग्रंथांतले कांय मंत्र म्हणटात. मेल्ल्या खातीर रडप वा शोक करप हाका बंदी आसा. हे लोक मडीं जाळटात. पयलीं मड्याक न्हाणोवन ते सरणाचेर दवरतात. मेल्ल्या मनशाचो पूत वा उत्तरधिकारी सरण पेटयता. मेल्ल्याचो गोबोर कीरतपूरच्या बियास न्हंयेंत विसर्जीत करतात. मेल्ल्याच्या पिराये प्रमाण चार ते स दीस सुतक पाळटात. सुतकाच्या निमाण्या दिसा सोयरीं-धायरीं मेल्ल्याच्या घरा वचून प्रार्थना म्हणटात आनी गुरू ग्रंथांचें वाचन करतात. घरच्या मुखेल्याक मरण आयल्यार ताच्या व्हडल्या पुताक फेटो बांदतात आनी घरचो मुखेली म्हूण ताका मान्यताय दितात.