Xenxis Khan

Xenxis Khan

Nome orixinal	(mis) ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ (mis) ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ (mis) Чингис хаан
Nome de templo	太祖
Nome póstumo	法天啟運聖武皇帝
Biografía
Nacemento	(mis) ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ c. 31 de maio de 1162 Delüün Boldog (Camague Mongol)
Morte	18 de agosto de 1227 (65 anos) Yinchuan (Imperio Tangut)
Causa da morte	caída de cabalo
Lugar de sepultura	valor descoñecido
1º Khan do Imperio mongol
1206 – 18 de agosto de 1227 ← sen valor – Tolui, Ögödei →
Datos persoais
Relixión	Tengrismo
Actividade
Ocupación	líder militar, Xefe tribal, monarca
Carreira militar
Rama militar	Exército Mongol (pt)
Conflito	Conquista mongol do Império Corásmio (pt) Mongol conquest of the Jin dynasty (en) Battle of Dalan Baljut (en) Battle of Yehuling (en) Battle of Indus (en) Mongol conquest of Western Xia (en)
Outro
Título	Khan (título)
Familia	Borjigin (pt)
Cónxuxe	Börte Chahe Qiguo Hedaan Yesugen Gunibiesu Yesui Khulan Ibaqa beki
Fillos	Shuerche  () Chawuer  () Yesugen Huochenbieji  () Börte Wuluchi  () Yeli'andun  () Börte Alahaibieji  () Börte Chechiyegen  () Börte Aletalun  () Kuoliejian  () Khulan Tümelün  () Börte Jochi  () Börte Djaghatai Khan  () Börte Ögödei  () Börte Tolui  () Börte
Pais	Yesugei   e Hoelun
Irmáns	Qasar Behter Belgutei Hachiun Temugue Temulin
Parentes	Tekina Khatun, descendente (incerteza)
Sinatura
Descrito pola fonte	Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron Hitler and Genghis Khan (en)

Este artigo amosa letras cirílicas. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Este artigo amosa escritos mongois. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Este artigo amosa escritos chineses. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Este artigo amosa letras árabes. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Xenxis Khan^[1] ou Xenxis Can^[2] (en mongol: Чингис Хаан /ʧiŋgɪs χaːŋ/), O Señor de Toda a Terra, nado en 1155, 1162 ou 1167 e finado o 18 de agosto de 1227, foi un guerreiro e conquistador mongol que unificou ás tribos nómades desta etnia do norte de Asia, fundador e primeiro Gran Khan do Imperio Mongol, considerado o imperio máis grande da historia. Baixo o seu liderado como Gran Khan, os mongois comezaron unha serie de conquistas que estendeu o seu dominio a un vasto territorio, desde Europa Oriental ata o océano Pacífico, e desde Siberia ata Mesopotamia, a India e Indochina. Na primeira fase desta expansión, as hordas mongolas conquistaron importantes reinos de Asia, como o Imperio Jin do norte da China (1211-1216), o Imperio tangut, o khanato de Kara-Khitai, o Imperio corasmio ou a dinastía Song no sur da China.

Os seus excepcionais éxitos militares converteron a Xenxis Khan nun dos conquistadores máis importantes de todos os tempos e, ao final da vida do gran khan, o Imperio Mongol ocupaba unha parte substancial da Asia Central e a China.^[3] Xenxis Khan e a súa historia de conquista teñen unha temible reputación nas historias locais.^[4] Moitos cronistas medievais e historiadores modernos describen as conquistas de Xenxis Khan como unha destrución total a unha escala sen precedentes que conduciu a unha diminución drástica da poboación nalgunhas rexións como resultado tanto dos exterminios masivos como da fame negra. As estimacións do número de persoas que morreron como consecuencia das campañas militares de Xenxis Khan van desde uns catro millóns nas estimacións máis conservadoras ata sesenta millóns nos relatos históricos máis liberais.^[5][6][7] Doutra banda, o reino budista uigur de Qocho, por exemplo, víao como un liberador e abandonou voluntariamente o imperio Qara Khitai para converterse en vasalos mongois. Xenxis Khan tamén foi retratado benéficamente por fontes do Renacemento temperán por respecto á gran difusión da cultura, a tecnoloxía e as ideas ao longo da ruta da seda baixo o Imperio Mongol.

Máis aló dos seus éxitos militares, os logros civís de Xenxis Khan incluíron o establecemento da lei mongol e a adopción do alfabeto uigur como sistema de escritura nos seus vastos territorios. Tamén practicou a meritocracia e a tolerancia relixiosa. Os mongois actuais considérano o pai fundador de Mongolia por unificar as tribos nómades do nordés de Asia.^[8] Ao poñer a ruta da seda baixo unha contorna política cohesiva, tamén facilitou considerablemente a comunicación e o comercio entre o nordés de Asia, o suroeste asiático musulmán e a Europa cristiá, impulsando o comercio global e expandindo os horizontes culturais de todas as civilizacións euroasiáticas da época.^[9]

O seu nacemento está rodeado de lendas xamánicas sobre a chegada dun lobo cincento que devoraría toda a terra. Aínda novo, enfrontouse á repulsa da súa familia polo seu propio clan, mais volvería para conquistar o seu liderado, vencer os seus rivais de clans distintos e unificar os pobos mongois baixo o seu mando. Estratego brillante, con hábiles arqueiros montados á súa disposición, vencería a Gran Muralla da China e conquistaría o norte daquel país e estendería o seu imperio cara ao oeste. Xenxis morrería antes de ver o seu imperio alcanzar a súa extensión máxima, mais comezaría unha dinastía de conquistadores que chegou a construír un imperio de trinta e tres millóns de quilómetros cadrados, do océano Pacífico ao mediterráneo ou Índico.

Segundo A historia secreta dos mongoles, o nome de nacemento de Xenxis Khan era Temüjin ᠲᠡᠮᠦᠵᠢᠨ (en mogol) 鐵木真 (en chinés); que procedía do xefe tatar Temüjin-üge, a quen o seu pai acababa de capturar.

O nome Temüjin tamén se equipara co turco-mongol temürči(n), "ferreiro", e existía unha tradición que consideraba a Xenxis Khan como un ferreiro, segundo Paul Pelliot, que, aínda que infundada, estaba ben establecida a mediados do século XIII.^[10][11]

Xenxis Khan é un título honorífico que significa "gobernante universal" e que representa unha ampliación do título preexistente de Khan, utilizado para designar a un xefe de clan en mongol. Crese que o apelativo de "Xenxis" ao termo deriva da palabra túrquicas "tengiz", que significa mar, o que fai que o título honorífico sexa literalmente "gobernante oceánico", pero entendido de forma máis ampla como unha metáfora da universalidade ou totalidade do goberno de Temüjin desde unha perspectiva mongol.^[12][13]

Non existe un sistema normalizado de transliteración dos nomes orixinais en mongol ao galego; hoxe en día séguense utilizando moitos sistemas diferentes, o que dá lugar a grafías modernas que a miúdo difiren considerablemente da pronuncia orixinal.^[14] En última instancia, o honorífico máis comunmente deletreado Xenxis Khan deriva do mongol autóctono ᠴᠢᠩᠭᠢᠰ ᠬᠠᠭᠠᠨ (t͡ʃʰiŋɡɪs xaːŋ). Desta orixe derivou o chinese 成吉思汗 e o persa: چنگیز خان; Čəngīz H̱ān. Como o árabe carece dun son similar a "Č", os escritores que utilizan este idioma transliteran o nome a Şıñğıs xan ou Cənġīz H̱ān.^[15] En inglés moderno, as grafías máis comúns son Chinggis, Chingis, Jinghis, e Jengiz, ademais da dominante Genghis.^[10][16]

Cando o neto de Xenxis, Khublai Khan, estableceu a dinastía Yuan en 1271, outorgou ao seu avó o nome de templo^[a] Taizu (太祖, que significa "Proxenitor Supremo") e o nome póstumo Shengwu huangdi (chinés: 聖武皇帝, que significa "Emperador Sacro-Marcial"). Máis tarde, Külüg Khan ampliou este título a Fatian Qiyun Shengwu Huangdi (法天啟運聖武皇帝, que significa "Intérprete da Lei Celestial, Iniciador da Boa Fortuna, Emperador Sacro-Marcial").^[17][18]

Aos historiadores resultoulles difícil recompilar e comprender completamente as primeiras fontes que describen a vida de Xenxis Khan, debido á súa gran dispersión xeográfica e lingüística.^[19] Todos os relatos sobre a súa adolescencia e subida ao poder co nome de Temüjin proceden de dúas fontes mongolas: A historia secreta dos mongois e o Altan Debter ("Libro de ouro"). Este último, hoxe perdido, serviu de inspiración para dúas crónicas chinesas: a Yuán Shǐ (元史) (en chinés) e a Shengwu qinzheng lu 聖武親征錄) ((en chinés).^[20] O Yuán Shǐ aínda que mal editado proporciona unha gran cantidade de detalles extra sobre campañas e biografías individuais; o Shengwu é máis disciplinado en termos de cronoloxía pero non critica a Xenxis Khan polo que ocasionalmente deteriora a súa calidade.^[21]

Esquerda: unha edición de 1908 de A historia secreta dos mongois.
Dereita: unha copia do século XV de Rashid-al-Din Hamadani Jami' al-tawarikh.

A Historia secreta sobreviviu grazas á tradución á escritura chinesa nos séculos XIV e XV.^[22] A fiabilidade da Historia secreta como fonte histórica foi discutida: mentres que o sinólogo Arthur Waley a consideraba case inútil dende o punto de vista histórico e a valorou só como unha obra literaria, historiadores recentes usárona cada vez máis para explorar os primeiros anos de vida de Xenxhis Khan.^[23][24] Aínda que está claro que a cronoloxía da obra é sospeitosa e que algunhas pasaxes foron eliminadas ou modificadas para unha mellor narración, a Historia secreta é máis valorada porque o autor adoita ser crítico con Genghis Khan. Ademais de presentalo como indeciso e cinofóbico, a Historia secreta tamén relata acontecementos como o asasinato do seu medio irmán Behter e o secuestro. da súa muller Börte.^[25]

Tamén se conservan numerosas crónicas en persa que mostran unha mestura de actitudes positivas e negativas cara a Xenxis Khan e os mongois. Tanto o Tabaqat-i Nasiri de Minhaj-i Siraj Juzjani como o Tarikh-i Jahangushay] de Ata-Malik Juvayni completáronse en 1260. ^[26] Juzjani foi testemuña presencial da brutalidade das conquistas mongolas, e a hostilidade da súa crónica reflicte as súas experiencias.^[27] O seu contemporáneo Juvayni, que viaxara dúas veces a Mongolia e acadara un alto posto na administración do Ilkanato, mostrouse máis comprensivo; o seu relato é o máis fiable para as campañas occidentais de Xenxis Khan.^[28][29] A fonte persa máis importante foi o Jami' al-tawarikh, compilado por Rashid al-Din pola orde do ilkhan Ghazan a principios do século XIV. A al-Din permitíuselle acceso privilexiado tanto a fontes confidenciais mongois como o Altan Debter como a expertos na tradición oral mongol, incluíndo o embaixador de Kublai Khan Bolad Chingsang e o propio Ghazan. Mentres escribía unha crónica oficial, omitiu detalles inconvenientes ou tabús.^[30][31][32]

Hai moitas outras historias contemporáneas que inclúen máis información sobre os mongois, aínda que a súa neutralidade e fiabilidade son moitas veces sospeitosas. Fontes chinesas adicionais inclúen a Jin Shi e a Song shi, crónicas das dúas principais dinastías chinesas conquistadas polos mongois. . As fontes persas inclúen o Al-Kamil fi al-Tarikh de Ibn al-Athir, e unha biografía de Jalal al-Din do seu compañeiro al-Nasawi. Tamén hai varias crónicas cristiáns, incluíndo as Crónicas xeorxianas, a Crónica de Nikon, unha compilación do século XVI de textos anteriores, e obras de europeos como Carpini.^[33][34]

O ano de nacemento de Temüjin é controvertido, xa que os historiadores inclínanse por datas diferentes: 1155, 1162 ou 1167. Algunhas tradicións sitúan o seu nacemento no ano do porco, que foi 1155 ou 1167.^[35] Aínda que os escritos de Rashid al-Din e do diplomático chinés Zhao Hong apoian a datación en 1155, outras fontes importantes, como o Yuán Shǐ e o Shengwu, inclínanse polo ano 1162.^[36][b] A datación de 1167, recomendada por Paul Pelliot, deríva dunha fonte menor -un texto do artista yuan Yang Weizhen-, pero é moito máis compatible cos acontecementos da vida de Xenxis Khan. Por exemplo, unha localización de 1155 implica que non tivo fillos ata despois dos trinta anos e que continuou facendo campaña activamente ata a súa sétima década.^[36][37] Con todo, Pelliot non estaba seguro da exactitude da súa teoría, que segue sendo controvertida; o historiador Paul Ratchnevsky sinala que é posible que o propio Temüjin non soubese a verdade.^[38][39] O lugar de nacemento de Temüjin tamén é obxecto de debate: a Historia Secreta rexistra o seu lugar de nacemento no val Delüün Boldog do río Onon, pero tamén se situou en Dadal na provincia de Khentii ou no sur de Agin-Buryat Okrug, Rusia.^[40]

Temüjin era fillo de Yesügei, un xefe do clan borjigin descendente do venerado caudillo Bodonchar Munkhag, e da súa esposa principal Hoelun, orixinaria do clan olkhonud, a quen Yesügei raptara do seu noivo Chiledu da tribo merkit.^[41][42] A orixe do seu nome de nacemento é controvertido: as primeiras tradicións sosteñen que o seu pai acababa de regresar dunha exitosa expedición contra os tártaros cun preso chamado Temüchin-uge, en honra ao cal bautizou ao recentemente nado para celebrar a súa vitoria, mentres que as tradicións posteriores destacan a raíz temür (que significa ferro), tamén presente nos nomes de dous dos seus irmáns, e conectan coas teorías de que Temüjin significa "ferreiro".^[43][44][45] Varias lendas rodean o nacemento de Temüjin. A máis destacada é a dun coágulo de sangue que apertou na súa man ao nacer, un motivo do folclore asiático que indicaba que o neno sería un guerreiro.^[46][47] Outros afirmaban que Hoelun foi impregnado por un raio de luz que anunciaba o destino do neno, unha lenda que se facía eco da do antepasado mítico Alan Gua.^[45] Yesügei e Hoelun tiveron tres fillos menores despois de Temüjin: Qasar, Hachiun e Temüge, así como unha filla, Temülen. Temüjin tamén tivo dous medio irmáns, Behter e Belgutei, da segunda esposa de Yesügei, Sochigel, cuxa identidade é incerta. Os irmáns creceron no campamento principal de Yesugei, a beiras do Onon, onde aprenderon a montar dacabalo e a disparar cun arco.^[48]

Mentres, na época do nacemento de Temüjin, os mongois estaban divididos en diversas tribos e clans, cada unha gobernada por un Khan, ou "Señor", que se impuña máis pola forza que pola descendencia nobre. Con Temüjin non sería diferente.

. Cando Temüjin tiña oito anos, Yesügei decidiu desposalo cunha rapariga adecuada; levou ao seu herdeiro aos pastos da prestixiosa tribo onggirat, na que había nado Hoelun, e acordou un matrimonio entre Temüjin e Börte, a filla dun cacique onggirat chamado Dei Sechen (Дэй-Сечен). Como o compromiso significaba que Yesügei gañaría un aliado poderoso, e como Börte tiña un alto prezo de noiva, Dei Sechen mantivo a posición de negociación máis forte e esixiu que Temüjin permanecese na súa casa para pagar o dote da súa futura noiva.

^[49] Aceptando esta condición, Yesügei pediu unha comida a un grupo de tártaros que atopou mentres cabalgaba só de regreso a casa, confiando na tradición esteparia de hospitalidade cos estraños. Con todo, os tártaros recoñeceron ao seu antigo inimigo e introduciron veleno na súa comida. Yesügei enfermou gradualmente, pero conseguiu regresar a casa; a piques de morrer, pediu a un criado de confianza chamado Münglig que rescatase a Temüjin dos onggirat. Yesügei morreu pouco despois.^[50]

A morte de Yesügei rompeu a unidade do seu pobo. Como Temüjin só tiña uns dez anos, e Behter uns dous anos máis, ningún dos dous foi considerado o suficientemente maior como para gobernar. Liderada polas viúvas de Ambaghai, un khan mongol anterior, unha facción tayichiud excluíu a Hoelun das cerimonias do culto aos antepasados que seguían á morte dun gobernante e pronto abandonou o campamento. A Historia secreta conta que todo o clan borjigin seguiulles, a pesar dos intentos de Hoelun de avergoñalos para que quedasen coa súa familia^[51] Con todo, Rashid al-Din e o Shengwu qinzheng lu dan a entender que os irmáns de Yesügei apoiaron á viúva. É posible que Hoelun negásese a unirse en levirato cun deles, polo que o autor da Historia secreta dramatizara a situación.^[52] Todas as fontes coinciden en que a maioría do pobo de Yesügei renunciou á súa familia en favor dos tayichiud e que a familia de Hoelun viuse reducida a unha vida moito máis dura.^[53] Adoptando un estilo de vida tradicional de cazadores-recolectores, colleitaban raíces e noces, cazaban pequenos animais e pescaban.^[54]

As tensións xurdiron a medida que os nenos crecían. Tanto Temüjin como Behter pretendían ser os herdeiros do seu pai: aínda que Temüjin era fillo da esposa principal de Yesügei, Behter era polo menos dous anos maior que el. Mesmo existía a posibilidade de que, tal e como permitía a lei do levirato, Behter casase con Hö'elün ao alcanzar a maioría de idade e convertésese en padrasto de Temüjin.^[55] Ao intensificarse as friccións, exacerbadas polas frecuentes disputas sobre a repartición do botín de caza, Temüjin e o seu irmán menor Qasar tenderon unha emboscada e mataron a Behter. Este acto tabú foi omitido das crónicas oficiais pero non da Historia Secreta, que relata que Hö'elün reprendeu iradamente aos seus fillos. O irmán menor de Behter, Belgutei, non buscou vinganza e converteuse nun dos seguidores de maior rango de Temüjin xunto a Qasar.^[56] Ao redor desta época, Temüjin estableceu unha estreita amizade con Jamukha, outro raparigo de ascendencia aristocrática; a Historia secreta sinala que intercambiaron metatarsos e frechas como agasallos e xuraron o pacto anda -o tradicional xuramento dos irmáns de sangue mongois- á idade de once anos.^[57]

Aparentemente, a familia de Temüjin recuperou a súa fortuna a través de doazóns de clans solidarios.

Como a familia carecía de aliados, Temüjin foi feito prisioneiro en múltiples ocasións.^[58] Capturado polos tayichiuds, escapou durante unha festa e escondeuse primeiro no Onon e logo na tenda de Sorkan-Shira, un home que o viu no río e non dera a alarma. Sorkan-Shira deu acubillo a Temüjin durante tres días con gran risco persoal antes de permitirlle escapar.^[59] Temüjin contou noutra ocasión coa axuda dun adolescente chamado Bo'orchu que lle axudou a recuperar cabalos roubados. Pouco despois, Bo'orchu uniuse ao campamento de Temüjin como o seu primeiro nökor ('compañeiro persoal'; pl. nökod ).^[60] Estes incidentes, relatados pola Historia Secreta, son indicativos da énfase que o seu autor puxo no carisma persoal de Gengis.^[61]

Temüjin regresou a Dei Sechen para casar con Börte cando alcanzou a maioría de idade aos quince anos. Encantado de ver ao xenro que temía perdido, Dei Sechen consentiu o matrimonio e acompañou aos recentemente casados de volta ao campamento de Temüjin; a súa esposa Čotan obsequiou a Hö'elün cunha custosa capa de marta.^[62] En busca dun mecenas, Temüjin optou entón por achegarse a Toghrul, khan (gobernante) da tribo Kerait, que loitara xunto a Yesügei e xurou o pacto anda con el. Toghrul gobernaba un vasto territorio en Mongolia central, pero desconfiaba da lealdade dos seus principais seguidores e, tras recibir a capa de marta como agasallo, acolleu a Temüjin baixo a súa protección. Ambos estreitaron lazos e Temüjin empezou a gañarse seguidores, xa que xenerais como Jelme entraron ao seu servizo.^[63] Temüjin e Börte tiveron o seu primeiro fillo, unha nena chamada Qojin, nesta época.^[64]

Pouco despois, buscando vinganza polo secuestro de Hö'elün por parte de Yesügei, uns 300 merkits asaltaron o campamento de Temüjin. Mentres Temüjin e os seus irmáns puideron esconderse na montaña Burkhan Khaldun, Börte e Sochigel foron secuestrados. De acordo coa lei do levirato, Börte foi dada en matrimonio ao irmán menor do xa falecido Chiledu.^[65] Temüjin pediu axuda a Toghrul e o seu anda (amigo) da infancia. Jamukha, que ascendera a xefe da tribo Jadaran. Ambos os xefes estaban dispostos a despregar exércitos de 20.000 guerreiros, e con Jamukha ao mando, a campaña gañouse pronto. Börte, agora embarazada, recuperouse con éxito e pronto deu a luz a un fillo, Jochi; aínda que Temüjin criouno como propio, as dúbidas sobre a súa verdadeira paternidade perseguiron a Jochi durante toda a súa vida.^[66] Isto nárrase na Historia secreta e contrasta co relato de Rashid al-Din, que protexe a reputación da familia eliminando calquera indicio de ilexitimidade.^[67] Durante a seguinte década e media, Temüjin e Börte terían tres fillos máis (Chagatai, Ögedei, e Tolui) e catro fillas máis (Checheyigen, Alaqa, Tümelün, e Al Altan). ^[68]

Os seguidores de Temüjin e Jamukha acamparon xuntos durante un ano e medio, durante o cal os seus líderes reforzaron o seu pacto anda e durmiron xuntos baixo unha mesma manta, segundo a Historia Secreta. A fonte presenta este período como unha unión de amigos íntimos, pero Ratchnevsky cuestionou si Temüjin realmente entrou ao servizo de Jamukha a cambio da axuda cos Merkits.^[69] As tensións xurdiron e os dous líderes separáronse, aparentemente por mor dun comentario críptico feito por Jamukha sobre o tema de acampar.^[c] En calquera caso, Temüjin seguiu o consello de Hö'elün e Börte e comezou a crear un grupo de seguidores independentes. Os principais xefes tribais permaneceron con Jamukha, pero corenta e un líderes deron o seu apoio a Temüjin xunto con moitos plebeos: entre eles Subutai e outros dos Uriankhai, os Barulas, os Olkhonuds, e moitos máis.^[71] Moitos sentironse atraídos pola reputación de Temüjin como un señor xusto e xeneroso que podía ofrecer mellores vidas, mentres que os seus xamáns profetizaban que o ceo lle asignara un gran destino.^[72]

Temüjin pronto foi aclamado polos seus seguidores próximos como khan dos mongois.^[73] Toghrul alegrouse do ascenso do seu vasalo, pero Jamukha estaba resentido. As tensións intensificáronse até converterse en hostilidade aberta, e ao redor de 1187 os dous líderes enfrontáronse nunha batalla en Dalan Baljut: as dúas forzas estaban igualadas, pero Temüjin sufriu unha clara derrota. Cronistas posteriores, como Rashid al-Din, afirman en cambio que saíu vitorioso, pero os seus relatos contradinse entre si.^[74]

Historiadores modernos como Ratchnevsky e Timothy May consideran moi probable que Temüjin pasase gran parte da década posterior ao enfrontamento de Dalan Baljut como servo dos jurchen durante a dinastía Jin no norte da China.^[75] Zhao Hong deixou constancia de que o futuro Xenxis Khan pasou varios anos como escravo dos Jin. Antes considerábase unha expresión de arrogancia nacionalista, pero agora crese que a afirmación se basea en feitos reais, sobre todo porque ningunha outra fonte explica de forma convincente as actividades de Temüjin entre Dalan Baljut e c. 1195.^[76] Refuxiarse alén da fronteira era unha práctica común tanto para os líderes esteparios descontentos como para os funcionarios chineses caídos en desgraza. A reaparición de Temüjin conservando un poder significativo indica que probablemente se beneficiou ao servizo dos Jin. Como máis tarde derrocou a ese estado, tal episodio, prexudicial para o prestixio mongol, foi omitido de todas as súas fontes. Zhao Hong non estaba suxeito a tales tabús.^[77]

Neste intre, Temüjin xa era coñecido e respectado, e, como de praxe entre os nómades mongois, foi nomeado caudel de diversas tribos distintas polo seu valor coma guerreiro. Cun exército respectable á disposición, Temüjin consolidou o seu dominio sobre tribos rivais conquistándoas e eliminando os seus inimigos, moitas veces con crueldade. No 1206, unha asemblea entre os xefes de todas as tribos das estepas proclamou a Temüjin, con 45 anos, como Xenxis Khan, o Khan dos Khans.

Xenxis estableceu un sistema de goberno e leis para impor orde aos nómades, ata entón independentes e belicosos entre si. Na práctica, a lealdade á figura de Xenxis Khan era o punto de equilibrio de toda a nación. Creouse unha xerarquía administrativa e militar, e un exército foi adestrado e organizado.

No 1207, os mongois foron forzados a expandir o seu territorio de pasto debido a problemas climáticos nas estepas, e conquistaron o reino tangut de Hsi Hsia. De seguido, atravesaron a Grande Muralla e chegaron á China, reino que estaba dividido entre as dinastías Xin, ao norte, e Song ao sur. As vastas plantacións de arroz e a riqueza da cidade atraeron a atención de Xenxis en canto á posibilidade de se tornar señor da China. Na conquista do reino Xin, Xenxis Khan recrutou un rapaz chinés chamado Yeh-lu Ch'u-ts'-ai como conselleiro persoal. A súa influencia tornou a Xenxis máis tolerante e menos agresivo na batalla, estimulándoo a evitar esforzos esaxerados na guerra e a conserva-las terras cultivadas en canto de transformalas en pastos.

Xenxis, despois do ataque inicial aos Xin, retirouse á Mongolia, namentres os seus xenerais se encargaban de establece-lo seu dominio na China Xin. No 1218, un accidente diplomático provocou a xenteira de Xenxis sobre o reino turco de Khwarizm, no norte da Persia. O Khan cabalgou á fronte de máis de 200 mil homes e preto de 10 mil máquinas de asedio adquiridas dos chineses. Houbo poucas batallas campais, e os mongois emprenderon guerras de cerco ás cidades fortificadas da Persia, que capitularon unha a unha. Algunhas, coma Bukhara e Samarkanda tornaríanse, no futuro, espellos afastados da presenza mongol no suroeste da Asia. A vella cidade de Nishapur foi arrasada, e mesmo nin os animais alí sobreviviron ao ataque mongol.

As perdas humanas en Khwarizm contábanse por milleiros. Xenxis e mailos seus xenerais impuñan castigos brutais aos inimigos. A proximidade da Persia coa Europa xerou a fama de salvaxismo dos mongois, que asolaría o continente nas décadas seguintes.

No 1227, mentres os xenerais de Xenxis conquistaban os territorios ó sur da Rusia e na Ucraína, o Gran Khan foi forzado a volver ás estepas para conter unha revolta de Hsi Hsia, que recusara a convocatoria á campaña contra Khwarizm. Despois de vencer os tangutes, Xenxis Khan morreu dunha febre alta.

Denantes da súa morte, Xenxis estableceu o seu fillo, Ogodei, coma o seu sucesor. Ogodei encargouse de expandir o territorio mongol ao máximo, da Siria á Indochina, da Persia á Siberia, da Hungría á China. Posteriormente, o grande imperio sería dividido en catro partes, entre fillos e netos de Xenxis, porén ningún destes novos reinos, ou khanatos, tería unha existencia longa.

No inicio do Século XIV, Timur, o Coxo, alegando ser descendente de Xenxis Khan, tornaríase o Khan dun breve imperio mongol que abarcaría toda a Mesopotamia, a Persia, o Afganistán, o Paquistán e o norte da India. Aínda nese século, os tártaros rexurdirían, inspirados polas conquistas de Xenxis, para toma-lo territorio do disolto Khanato da Horda Dourada, na Rusia. Varias rebelións mongois máis, de menor importancia, terían lugar nos séculos seguintes, mais o medio de vida nómade e a incapacidade de establecer unha industria de armamento axiña tornaría ós hábiles cabaleiros montados en obsoletos perante ás novas artillarías dos países veciños.

Na Mongolia actual, Xenxis Khan é considerado o heroe máximo e o pai daquela nación, cuxo culto á imaxe xamais se deixou borrar, mesmo durante o réxime comunista.

A continuación móstrase a árbore xenealóxica cos principais membros da dinastía Timúrida

Referencias

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Xenxis Khan

A Galipedia ten un portal sobre: Historia

• Brent, Peter (1976). The Mongol Empire: Genghis Khan: His Triumph and His Legacy. London: Weidenfeld & Nicholson. ISBN 0-297-77137-X. 
• Bretschneider, Emilii (1888, repr. 2001). Mediæval Researches from Eastern Asiatic Sources; Fragments Towards the Knowledge of the Geography & History of Central & Western Asia. Trübner's Oriental Series. London: Kegan Paul, Trench, Trübner & Co (repr. Munshirm Manoharlal Pub Pvt Ltd). ISBN 81-215-1003-1. 
• Cable, Mildred; Francesca French (1943). The Gobi Desert. Londres: Landsborough Publications. 
• Chapin, David (2012). Long Lines: Ten of the World's Longest Continuous Family Lineages (en inglés). College Station, Texas: Virtualbookworm.com. ISBN 978-1602649330. 
• Charney, Israel W. (ed.) (1994). Genocide: A Critical Bibliographic Review. New York: Facts on File Publications. 
• De Hartog, Leo (1988). Genghis Khan: Conqueror of the World. London: I.B. Tauris & Co. Ltd. 
• (en francés) Farale, Dominique (2002). De Gengis Khan à Qoubilaï Khan : la grande chevauchée mongole. Campagnes & stratégies. Paris: Economica. ISBN 2-7178-4537-2. 
• (en francés) Farale, Dominique (2007). La Russie et les Turco-Mongols : 15 siècles de guerre. Paris: Economica. ISBN 978-2-7178-5429-9. 
• Juvaynī, Alā al-Dīn Atā Malik, 1226–1283 (1997). Genghis Khan: The History of the World-Conqueror [Tarīkh-i jahāngushā]. tr. John Andrew Boyle. Seattle: University of Washington Press. ISBN 0-295-97654-3. 
• Juvaini, 'ala-ad-Din 'Ata-Malik (1958). History of the World-Conqueror. tr. John Andrew Boyle. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 361. Consultado o 2012-04-16. 
• Lary, Diana (2012). Chinese Migrations: The Movement of People, Goods, and Ideas over Four Millennia (en inglés). Lanham, MA: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-6765-8. 
• Man, John (2004). Genghis Khan: Life, Death and Resurrection. Bantam Press, Londres. ISBN 978-0-553-81498-9.
• Morgan, David (1986). The Mongols. The Peoples of Europe. Oxford: Blackwell Publishing. ISBN 978-0-631-17563-6. 
• Morgan, David (1990). "ČENGĪZ KHAN". Encyclopædia Iranica V. pp. 133–135. Consultado o 22 de marzo do 2023. 
• Rashid al-Din Tabib (1995). A Compendium of Chronicles: Rashid al-Din's Illustrated History of the World Jami' al-Tawarikh. The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art, Vol. XXVII. Sheila S. Blair (ed.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-727627-X. 
• Rashid al-Din Tabib (1971). The Successors of Genghis Khan (extracts from Jami’ Al-Tawarikh). UNESCO Collection of Representative Works: Persian heritage series. tr. from the Persian by John Andrew Boyle. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-03351-6. 
• Ratchnevsky, Paul (1992, c1991). Genghis Khan: His Life and Legacy [Čingis-Khan: sein Leben und Wirken]. tr. & ed. Thomas Nivison Haining. Oxford, UK; Cambridge, Massachusetts, US: B. Blackwell. ISBN 0-631-16785-4. 
• Smitha, Frank E. "Genghis Khan and the Mongols". Macrohistory and World Report. 
• Sverdrup, Carl (2017). The Mongol Conquests: The Military Campaigns of Genghis Khan and Sübe'etei. Solihull: Helion & Company. ISBN 978-1-913336-05-9. 
• Wright, David Curtis (2017) [2016]. "Genghis Khan". Oxford Bibliographies: Military History. Oxford: Oxford University Press. doi:10.1093/OBO/9780199791279-0154. 

• Genghis Khan e o Imperio Mongol (en inglés)
• Baixas estimadas do Imperio Mongol (en inglés)