Prelatura persoal

Unha prelatura persoal é unha institución da Igrexa Católica, erixida pola Sé Apostólica para levar a cabo peculiares obras pastorais ou misionais en favor de varias rexións ou de diversos grupos sociais.^[1] Á fronte da prelatura persoal está un prelado que, axudado polos presbíteros e diáconos incardinados na prelatura, realiza a súa misión pastoral, en favor dos fieis da prelatura. O prelado pode ser bispo ou presbítero, aínda que o carácter episcopal é congruente coa misión pastoral que se confía ao prelado; de feito os primeiros prelados da Prelatura do Opus Dei recibiron a ordenación episcopal. Tamén pode haber laicos que colaboran organicamente na prelatura persoal.

Existe na Igrexa Católica outra figura denominada tamén prelatura, a "Prelatura Territorial". Esta é unha case-diocese, réxese polo dereito común da Igrexa (non por estatutos) e ten un pobo propio formado principalmente por laicos, ao que o prelado e o seu presbiterio prestan a atención pastoral ordinaria.

Existe actualmente unha única prelatura persoal: a Prelatura da Santa Cruz e Opus Dei, creada polo papa Xoán Paulo en 1982.^[2]

No dereito da Igrexa Católica, a figura xurídica denominada prelatura persoal foi prevista polo Concilio Vaticano II. O Decreto conciliar Presbyterorum ordinis, de 1965, establecía, en efecto que «para a actuación de peculiares iniciativas pastorais en favor de diversos grupos sociais en certas rexións, ou nacións, ou ata en todo o mundo», poden constituírse no futuro, entre outras institucións, «dioceses peculiares e prelaturas persoais». A maior parte das xurisdicións eclesiásticas existentes -como as dioceses- son territoriais, porque se organizan en función da pertenza dos fieis a un determinado territorio, a través do domicilio. Outras veces, en cambio, a individuación dos fieis pertencentes a unha circunscrición eclesiástica non se basea no domicilio, senón noutros criterios, como a profesión, o rito, a condición de emigrante, unha convención estipulada coa entidade xurisdicional.

O Código de Dereito Canónico regula as prelaturas persoais nos cánones 265 e 266 §1 e 294-297, pertencentes á parte primeira (Dos fieis cristiáns) do Libro II (Do Pobo de Deus):^[3]

• 265 É necesario que todo clérigo estea incardinado nunha Igrexa particular ou nunha prelatura persoal, ou nun instituto de vida consagrada ou nunha sociedade que goce desta facultade, de modo que de ningún xeito admítanse os clérigos acéfalos ou vagos.

• 266 § 1. Pola recepción do diaconado, un faise clérigo e queda incardinado nunha Igrexa particular ou nunha prelatura persoal para cuxo servizo foi promovido.
• 294 Co fin de promover unha conveniente distribución dos presbíteros ou de levar a cabo peculiares obras pastorais ou misionais en favor de varias rexións ou diversos grupos sociais, a Sé Apostólica, oídas as Conferencias Episcopais interesadas, pode erixir prelaturas persoais que consten de presbíteros e diáconos do clero secular.
• 295 § 1. A prelatura persoal réxese polos estatutos dados pola Sé Apostólica e o seu goberno confíase a un Prelado como Ordinario propio, a quen corresponde a potestade de erixir un seminario nacional ou internacional así como incardinar aos alumnos e promovelos ás ordes a título de servizo á prelatura. § 2. O Prelado debe coidar da formación espiritual dos ordenados co mencionado título así como do seu conveniente sustento.
• 296 Mediante acordos establecidos coa prelatura, os laicos poden dedicarse ás obras apostólicas da prelatura persoal; pero han de determinarse adecuadamente nos estatutos o modo desta cooperación orgánica e os principais deberes e dereitos anexos a ela.
• 297 Os estatutos determinarán as relacións da prelatura persoal cos Ordinarios locais daquelas Igrexas particulares nas cales a prelatura exerce ou desexa exercer as súas obras pastorais ou misionais, previo o consentimento do Bispo diocesano.

Esa normativa constitúe só o marco xurídico básico da prelatura persoal. O Código, mediante a remisión aos estatutos dados pola Santa Sé (cf. cánones 94 § 3; 295), previu a flexibilidade oportuna para que o réxime xurídico de cada prelatura, mantendo sempre os trazos comúns da institución, poida adaptarse á misión peculiar para a que se erixe.^[3]

Existen, ademais, outras disposicións pastorais e normativas -algunhas con rango de lei- que se refiren ás prelaturas persoais: cfr., por exemplo, Constitución Apostólica Pastor Bonus, art. 80; Constitución Apostólica Ecclesia in Urbe, art. 40; Exhortación Apostólica Ecclesia in America, n. 65 e nt. 237; Exhortación Apostólica Ecclesia in Europa, n. 103 e nt. 66; Directorio sobre o ministerio e a vida dos presbíteros, n. 25; Ratio Fundamentalis Institutionis Diaconorum permanentium, nn. 8 e 19, Instrución Erga migrantes caritas Christi, n. 24, nt. 23, e art. 22 §2, 5º, Orientacións para unha pastoral dos xitanos, n. 88 e nt 13.^[3]

A única prelatura persoal ata agora existente, a Prelatura da Santa Cruz e Opus Dei, réxese pola Constitución Apostólica Ut sit, coa que foi erixida polo Papa Xoán Paulo II e polos estatutos outorgados polo Romano Pontífice con esa Constitución apostólica.

O dereito prevé sistemas e normas de coordinación das prelaturas persoais coas dioceses (cf. cc. 294 e 297).^[3]

Paralelamente ao debate acerca da natureza das prelaturas persoais (se forman parte ou non da estrutura xerárquica da Igrexa), tamén hai división de opinións entre os canonistas acerca de si se pode dicir con propiedade que os laicos pertencen a unha prelatura persoal ou se só son colaboradores, con maior ou menor dedicación.

Recordemos que segundo a redacción dos puntos 294 e 296 do CIC, as prelaturas persoais están formadas por presbíteros e diáconos (c. 294), e os laicos poden dedicarse ás súas obras apostólicas (c. 296).

A favor de que os laicos non pertencen propiamente á prelatura persoal coa que colaboran, están a maioría dos canonistas que estudaron o tema. A favor da pertenza están, principalmente, os canonistas do Opus Dei.^[2][4]

Os que opinan que os laicos non pertencen apóianse na literalidade do CIC e no desenvolvemento da figura da prelatura persoal ao longo dos documentos da Igrexa (decreto Presbyterorum Ordinis, motu proprio Ecclesiae Sanctae), así como as actas das reunións preparatorias do CIC.

Os que opinan que os laicos si pertencen aducen no seu favor o feito de que, cando o Opus Dei era un Instituto Secular os laicos claramente pertencían á institución, polo que se o Opus Dei se converteu nunha prelatura persoal, como debe manter aos seus membros, isto demostra que polo menos é posible que algunhas prelaturas persoais estean formadas tamén por laicos. Tamén se apoian nun discurso do papa Xoán Paulo II aos participantes nun congreso organizado polo Opus Dei no ano 2001, no que o papa falaba dos laicos e os sacerdotes que pertencían ao Opus Dei. A isto algúns partidarios da primeira postura aducen que un discurso papal desas características non ten transcendencia xurídica (é dicir, non é a forma establecida de interpretar as normas do CIC), senón que é un mero acto protocolario.

No Manual de Dereito Canónico editado pola B.A.C. en 2006 e coordinado por Myriam M. Cortés e José San José Prisco, lese:

O motu proprio Ecclesiae Sanctae reafirma a doutrina conciliar sobre as prelaturas persoais: son estruturas administrativas con capacidade para incardinar; haberá que estipular acordos cos ordinarios de lugar das dioceses nas que os clérigos van traballar; recorda que os laicos non son membros en sentido estrito, senón colaboradores ex exteriore da prelatura.

...

Os laicos non están suxeitos á xurisdición do prelado, non son o seu pobo nin o obxecto da acción pastoral dos clérigos, senón os seus colaboradores e permanecen baixo a xurisdición do seu bispo diocesano. O canon fala de orgánica cooperatio por medio de acordos ou contratos. Como aclarou o cardeal Castillo Lara, non se trata dunha verdadeira incorporatio, como algúns pretendían que se puxese, senón dunha relación contractual de paridade (c.296).

No Dicionario de Dereito Canónico do ano 2006 editado pola Universidade Pontificia Comillas, o rector da Universidade Pontificia Gregoriana de Roma escribe:

As PP xa que logo, segundo o Codex, son consideradas como institutos ou órganos administrativos de tipo asociativo, para promover unha mellor distribución do clero e para suplir a súa carencia sexa desde o aspecto numérico ou ben desde o da formación e cualificación.

A posición dos laicos que se dedican ás obras apostólicas dunha PP pode ser asimilada máis ben á dos laicos pertencentes a terceiras ordes seculares (cn. 303), ou a outras asociacións de fieis laicos unidas a institutos relixiosos ou seculares (cn. 677, 2; 725). Non parece posible, xa que logo, admitir que os laicos estean sometidos á xurisdición do prelado, nin sequera nas materias que se refiren á prelatura: o cn. 296 non ten prevista tal subordinación, xa que os seus dereitos e deberes brotan dun acordo, e, xa que logo, dunha relación contractual paritaria e non dunha subordinación. Os estatutos determinan tan só o exercicio dos dereitos e o cumprimento dos deberes que xorden do acordo establecido.

• Concilio Vaticano II
• Opus Dei
• Xoán Paulo II

• Páxina oficial do Opus Dei
• Código de Dereito Canónico
• Páxina de documentación sobre prelaturas, ordinariatos e outras circunscricións persoais
• A prelatura persoal no dereito da Igrexa, en Iuscanonicum.
• Universidade de Navarra
• "Ut sit", "Prelaturas Persoais"