Deba, Guipúscoa

Deba, Guipúscoa

Deva (es)
Alcume	tarinak
Localización
43°17′43″N 2°21′00″O / 43.295277777778, -2.35
Estado	España
Comunidade autónoma	País Vasco
Provincia	Guipúscoa
Comarcas	Debabarrena
Capital	Deba (en)
Poboación
Poboación	5.393 (2023) (104,64 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (lingua predominante)
Xeografía
Parte de	Q107556250 UEMA - Udalerri Euskaldunen Mankumunitatea
Superficie	51,54 km²
Bañado por	Mar Cantábrico
Altitude	10 m
Comparte fronteira con	Mutriku Azpeitia Zestoa Azkoitia Mendaro Zumaia
Creación	24 de xuño de 1294
Organización política
• Alcaldesa	Maider Zubicaray Beristain (en)
Identificador descritivo
Código postal	20820–20829
Fuso horario	UTC+01:00 UTC+02:00
Código INE	20029
Sitio web	deba.eus

Deba, (en castelán Deva), é un concello e localidade costeira situada ao noroeste de Guipúscoa, País Vasco. Está chantada na desembocadura do río Deba, pertencente á comarca de Debabarrena. Ten unha poboación de 5.274 habitantes segundo o censo do ano 2006 e unha superficie de 52 km², cunha densidade de poboación de 102,32 hab./km².

Coa orixe no próximo núcleo rural de Itziar, estabeleceuse na actual situación en 1343 co nome de Montreal de Deba, que xa tiña no 24 de xuño de 1294. Ten unha gran praia, que é o seu atractivo turístico principal, xunto coa súa grande alameda.

Distribúese por dúas vertentes diferentes, a do río Deba e a do río Urola, e o seu terreo e moi accidentado. A costa destaca pola chamada rasa mareal, que se estende até Zumaia. Sitúase na marxe dereita da río que o río forma na súa desembocadura; nela, noutros tempos, houbo un porto comercial; na actualidade só se emprega como porto deportivo e de recreo.

As súas armas son un escudo de goles cun castelo sostido por un león e un grifón tenantes e, ós seus pés, tres teixos de sinople.

A vila toma o seu nome do río cuxa desembocadura alberga, o río Deba. Existen bastantes topónimos homónimos na zona norte da Península Ibérica, xeralmente asociados a ríos.

A palabra deva significa en sánscrito deus, deidade. Considérase que deriva á súa vez dunha palabra indoeuropea deiwos empregado para designar deuses; as propias palabras deus ou Zeus, derivarían de dita palabra orixinal. Por este feito, e por estar o topónimo relacionado moitas veces con ríos, pódese relacionar Deba co nome dunha hipotética deusa celta dos ríos. A existencia dun río con nome claramente indoeuropeo e posíbel celta no País Vasco, e empregada polos partidarios da hipótese da vasconización tardía como proba que avala a mesma.

Sobre a aplicación do nome á actual localidade. Deba foi fundada no lugar que ocupa actualmente o barrio de Itziar en 1294 e foi bautizada co nome de Mont-Real. No 1343 foi trasladada ao seu actual lugar na desembocadura do río Deba, pasando a denominarse Mont-Real de Deva, finalmente o nome da vila acabaría confundíndose co do río ao perder o apelativo de Mont-Real.

a poboación de Yziar foi Vila coa denominación de Mont-Real dende o 24 de xuño de 1294, na que librou privilexio de tal o Rei Don Sancho o IVº de Castela en Valladolid, até o 17 de xuño de 1343, que Don Afonso XI concedeu na Real de sobre Alxecira outro privilexio, para que se trasladara ao sitio, en que hoxe se acha.

Tradicionalmente o nome do pobo escribíase en castelán, como Deva, aínda que na segunda metade do século XX comezou a escribirse tamén como Deba, ao aplicarse as regras ortográficas modernas da lingua vasca. E actualmente, dende que en 1989 foi publicado no BOE, Deba é o único nome oficial da zona, tanto no País Vasco como no resto de España.

O xentilicio pode ser debarra ou debatarra, común para homes e mulleres e que provén do éuscaro.

Áchase no extremo máis occidental da provincia, e pertencente á comarca do Debabarrena, siuado á beira dereita do río do Deba. Parte do territorio municipal expándese pola conca do Urola e polo alto de Itziar e Lastur, elevándose sobre a costa.

Deba limita, ao norte co mar Cantábrico, ao leste con Zumaia, ao sur con Mendaro e Zestoa, e ao oeste con Mutriku.

Eleccións municipais de 1979

• Partido Nacionalista Vasco: 1255 votos (7 concelleiros)
• Euskadiko Ezkerra: 596 votos (3 concelleiros)
• Herri Batasuna: 469 votos (2 concelleiros)
• Partido Socialista de Euskadi : 205 votos (un concelleiro)

Eleccións municipais de 1983

• Partido Nacionalista Vasco: 1267 votos (7 concelleiros)
• Euskadiko Ezkerra: 560 votos (3 concelleiros)
• Herri Batasuna: 487 votos (2 concelleiros)
• Partido Socialista de Euskadi: 242 votos (1 concelleiro)

Eleccións municipais de 1987

Aquí sumouse Eusko Alkartasuna na loita pola alcaldía, e deu a sorpresa sendo a lista vencedora.

• Eusko Alkartasuna: 702 votos (3 concelleiros)
• Herri Batasuna: 669 votos (3 concelleiros)
• Partido Nacionalista Vasco: 622 votos (3 concelleiros)
• Euskadiko Ezkerra: 605 votos (2 concelleiros)
• Partido Socialista de Euskadi: 178 votos (ningún concelleiro)

Eleccións municipais de 1991

• Eusko Alkartasuna: 818 votos (4 concelleiros)
• Herri Batasuna: 637 votos (3 concelleiros)
• Partido Nacionalista Vasco: 585 votos (2 concelleiros)
• Euskadiko Ezkerra: 483 votos (2 concelleiros)
• Partido Socialista de Euskadi: 176 votos (ningún concelleiro)

Eleccións municipais de 1995

Desaparece o partido Euskadiki Ezkerra, fusionándose co PSE, e aparece unha nova candidatura, independentes por Deba. O resultado foi:

• Eusko Alkartasuna: 1040 votos (5 concelleiros)
• Partido Nacionalista Vasco: 852 votos (4 concelleiros)
• Herri Batasuna: 556 votos (3 concelleiros)
• Idependientes por Deba: 250 votos (1 concelleiro)
• Partido Socialista de Euskadi - Euskadiko Ezkerra: 159 votos (ningún concelleiro)

Eleccións municipais de 1999

Desaparece Herri Batasuna, ilegalizada e aparece Eukal Herritarrok. Tamén o Partido Popular presentou candidatura por primeira vez no concello.

• Eusko Alkartasuna: 1304 votos (6 concelleiros)
• Euskal Herritarrok: 788 votos (4 concelleiros)
• Partido Nacionalista Vasco: 588 votos (2 concelleiros)
• Independientes por Deba: 235 votos (1 concelleiro)
• Partido Socialista de Euskadi - Euskadiko Ezkerra: 112 votos (ningún concelleiro)
• Partido Popular: 99 votos (ningún concelleiro)

Eleccións municipais de 2003

Desaparece Euskal Herritarrok (ilegalizada), e preséntase Ezker Batua. Resultou ganadora a coalición EAJ-PNV/EA, con maioría absoluta.

• Coalición Partido Nacionalista Vasco / Eusko Alkartasuna: 1963 votos (11 concelleiros)
• Independientes por Deba: 326 (1 concelleiro)
• Ezker Batua: 177 votos (1 concelleiro)
• Partido Socialista de Euskadi - Euskadiko Ezkerra: 116 votos (ningún concelleiro)
• Partido Popular: 105 votos (ningún concelleiro)

Eleccións municipais de 2007 Houbo coalición entre Ezker Batua e Aralar e preséntase por primeira vez EAE-ANV, logrando un segundo posto.

• Eusko Alkartasuna : 941 (5 concelleiros)
• Eusko Abertzale Ekintza - Acción Nacionalista Vasca : 698 votos (3 concelleiros)
• Eusko Alderdi Jeltzalea - Partido Nacionalista Vasco : 475 votos (2 concelleiros)
• Ezker Batua / Aralar : 472 votos (2 concelleiros)
• Independientes por Deba : 234 votos (un concelleiro)
• Partido Socialista de Euskadi - Euskadiko Ezkerra : 88 votos (ningún concelleiro)
• Partido Popular : 73 votos (ningún concelleiros).

A ideoloxía vencedora no municipio é a esquerda nacionalista de Eusko Alkartasuna, a excepción dos primeiros anos que os vencedores eran do PNV.

Deba está atravesada pola estrada N-634, que a une coa cabeceira comarcal, a cidade de Éibar, e coa capital da provincia, Donostia, e Bilbao, capital da veciña Biscaia. A autoestrada AP-8 ten unha saída no barrio de Itziar, e o ferrocarril de vía estreita, de Eusko Trenbideak, da liña Bilbao - Donostia, ten estación en pleno centro da vila, estación que tivo máis importancia noutras épocas. A estrada GI-638 únea coa veciña Mutriku e con Ondarroa, xa en Biscaia.

O Porto Deportivo de Deba é para embarcación de recreo, e ten setenta amarres para pequenas barcas de pesca de entretemento. Non hai liñas nin comercias nin de pasaxeiros, aínda que noutra época si existiron. Está situada nas proximidades dos portos de Bilbao e Pasaxes e dos aeroportos de Hondarribia, Bilbao e Vitoria.

A distancia a Donostia é de corenta quilómetros, a Bilbao é de sesenta e até Vitoria hai setenta. De Éibar fica separada por vinte quilómetros.

A distribución do concello está baseada no núcleo urbano e nos barrios rurais; estes son: Itziar, Lastur e Elorriaga. Hai uns 130 casaríos esparexidos polo territorio.

A poboación concéntrase no núcleo urbano, onde reside o 81,7 % da mesma, e no barrio de Itziar, un 7,7 %. O resto repártese polos diferentes asentamentos.

A hidrografía do concello está ligada ao río Deba e aos pequenos afluentes que chegan a el dende as montañas que o rodean. Na conca do Urola, son os afluentes deste os que regan as súas terras; estes afluentes, tanto do Deba como do Urola, son pequenos regatos que nacen nos montes próximos e acaban morrendo no río principal.

O río Deba (ou Diva, segundo Tolomeo), na súa desembocadura forma unha ría que ten uns setenta metros de anchura e cuxo calado depende da marea. Ar marxes da ría foron modificadas coa construción de diques. Esta ría chega até o barrio de Sasiola, en Mendaro; nela fórmase unha marisma da que aínda queda algún resto importante, xa que boa parte da mesma foi desecada e convertidas en terras de labranza. Pouco antes da marisma hai un desfiladeiro estreito, no que en tempos prehistóricos houbo asentamentos, dos cales hai resto significantes, e na súa entrada superior estabeleceuse o mosteiro de Sasiola e a igrexa de Santo André, considerada como unha das primeiras igrexas da provincia.

As augas do Deba están moi contaminadas, tanto fecal como industrialmente, ao recibir, con escaso tratamento, os saneamentos das localidades da súa conca e os refugallos da numerosa industria da área. A situación envorcarán na primeira década do século XXI cando os sistemas de saneamento e depuración estean en marcha.

A orografía do concello é moi irregular e abrupta. Os montes que o rodean acadan os 800 ou 900 metros de altitude a pouca distancia da costa. Xa en 1799 Agustín María de Balzola, Vicario de Deba, dicía o seguinte ao respecto deste capítulo:

O escabroso e montuoso de toda a xurisdición desta Vila non permite, dáse razón tan circunstanciada como se desexa neste Capítulo, sendo unha confusión aínda para os mesmos naturais tanto número de montañas e tanta diversidade de nomes.

Predomina a rocha calcaria na composición dos terreos do municipio, o que propiciou a formación de grandes grutas subterráneas e covas, sobre todo na zona de Itziar e Lastur. A rocha calcaria fai que o aciñeiral cantábrico sexa moi abundante nestes montes. Os carballos, e outras especies típicas do país completan o panorama arbóreo, ao cal hai que engadir as plantacións, destinadas á explotación comercial, de pino insignis. Hai grandes campos de herba onde pasta o gado, principalmente vacún.

A costa destaca polos grandes acantilados de máis de 150 metros de altitude, a cuxos pés ábrese a rasa mareal, con praia salvaxes de rochas e pedras.

Historicamente a economía de Deba estivo sustentada polo comercio e a industria, como tamén da actividade rural centrada na gandería e agricultura. As rotas comerciais que por mar chegaron ao entón porto de Deba ou ao veciño fluvial de Alzola, en Elgoibar alá polos séculos XVI e XVII. Tiña dúas ferrarías e o comercio da la castelá, que chegaba por Gasteiz, e o ferro inglés facía que Deba puidese considerarse rica. Na súa ría houbo estaleiros até o século XX.

Na actualidade, ao igual que antano, tamén son a industria e o comercio, esta vez con carácter de turismo, os que manteñen a economía da vila. O sector servizos, con preto dun 50 % da ocupación, e a industria, cun 38 %, son o piar económico. A gandería e agricultura teñen unha certa importancia.

O sector primario ten 3.506 habitantes dedicados a explotacións agrícolas e gandeiras, principalmente gandeiras, ocupa, nas 220 pequenas explotacións, ao 6,5 % da poboación activa. A agricultura é case exclusivamente para o autoconsumo e a venda nos mercados dos pobos da bisbarra. As explotacións gandeiras dedícanse ao leite e á carne. Hai algunha dedicada ao touros bravos en Lastur e Itziar.

No sector secundario, a industria metalúrxica, como no resto da comarca, é a que monopoliza, practicamente, este sector. As industrias de accesorios do automóbil e de máquinas son as que están máis implantadas. Aprovéitanse algunhas terras do val do Deba para a súa localización, aínda que o foco industrial importante áchase en Itziar. A comarca do Baixo Deba, eminentemente industrial e pouco extensa, ten un tipo de distribución industrial que permite aos habitantes dos seus pobos vivir nuns e traballar noutros. As necesidades das fábricas achadas nos centros históricos industriais, como Éibar e Elgoibar, fixeron que se expandan por toda a comarca e tamén fóra dela.

O sector sevizos, baseado no turismo, ocupa a preto do 50 % da poboación activa. O grande atractivo turístivo é a praia de Deba, e ao redor dela desenvolvéronse diversas actividades de hostalaría, restaurantes, hoteis etc. A parte rural do concello está accedendo a esta actividade mediante o turismo rural.

As seguintes empresas localizadas en Itziar igualan ou superan os 50 traballadores en nómina (segundo o Catálogo Industrial e de Empresas Exportadoras do País Vasco [1]).

• Construcciones Mecánicas Mupem S.A.: Fabricante de tornos. [2]
• Ger Máquinas Herramienta S.L.: Fabricante de rectificadoras. [3]
• Iber-Leiber S.L.S.Com.: tecnoloxía en forxa e mecanización de aluminio para industria de automobilismo. Filial do grupo alemá Leiber. [4]
• Irudex S.A.: fabricante de carenados, insonorización industrial e protectores telescópicos, entre outros produtos. [5]
• Jegan S.A.L.: fundición inxectada de zamak. [6]
• Maquinaria CME, S.A.: fabricante de fresadoras e [7]
• Nicolás Correa S.A. (CorreaAnayak): Fabricante de fresadoras. A empresa local Industrias Anayak foi absorbida no 2005 pola empresa Nicolás Correa, que mantén a marca de fresadoras Anayak. [8]
• Reiner e Hijos S.A. (Reiner Plastics): compoñentes e montaxes de plástico para industria do electrodoméstico e automobilismo [9]
• Spicer Ayra Cardan S.A.: fabrica cárdanes e eixes de transmisión para vehículos industriais. Pertence ao grupo americano Dana Corporation.
• Transformaciones Metalúrgica Norma S.A. (CIE Norma): pezas para o sector do automóbil. Pertence ao grupo CIE Automotive [10]

Os restos prehistóricos achados nos numerosos depósitos localizados no territorio municipal testifican unha poboación importante en tempos prehistóricos. O conxunto de pinturas da cova de Ekain, onde destaca un grupo de cabalos, pertencente ao Magdaleniano, é dos máis importantes de Europa. Na zona de Sasiola e Astigarribia atopáronse importantes restos na cova de Ermitia (pertencentes a catro niveis culturais: neo-eneolítico, aziliense, magdaleniano e solutreano). Noutras covas tamén se encontraron restos interesantes, como na de Praileaitz, onde se poden ver pinturas simbólicas que foron catalogadas provisionalmente na época solutreano; é dicir, hai uns vinte mil anos.

Aínda non tendo noticias dos tempos romanos, sábese que estiveron na costa do golfo de Biscaia con importantes asentamentos, como o peirao e cidade de Oiasso, na actual Irún, ou en Forua, preto de Gernika, polo que se pode supoñer que tamén tiñan presenza na ría do Deba. A igrexa de Santo André de Astigarribia ten rastros (unha xanela) visigóticos e está considerada como a igrexa máis antiga da provincia.

O primeiro asentamento relativo á poboación de Deba atópase en Itziar, onde o 24 de xuño de 1294 Sancho IV de Castela, rei de León e Castela, daba carta puebla á poboación de Monreal en Valladolid. Os habitantes da vila de Monreal decidiron trasladar a mesma á beira do mar, xunto á desembocadura do río, para aproveitar deste xeito os recursos que lle ofrecía o mar e adicarse á pesca e ao comercio. O rei Afonso XI de Castela autoriza á mesma o traslado o 17 de xuño de 1343, dábaselle o nome de Monreal de Deba e outorgábaselle o foro de Vitoria. Con este traslado, o sitio de Itziar deixou de ser Vila.

A economía baseábase no comercio que xeraba o porto, onde as mercancías que chegabas da meseta castelá vía Vitoria, embarcábanse para Inglaterra e o ferro procedente de alí, distribuíase polas ferrerías do país. Foi importante este comercio que en Deba chegou a celebrarse unha importante feira de gado que se perdeu cando o porto deixou de ser punto de paso de mercancías. A apertura do paso por Urduña unido ao pouco volume que a ría de Deba ten, fixeron que o porto perdera importancia. Hai que dicir que existiron estaleiros até principios do século XX e que actividade se mantivo por algún tempo.

A pesca, en especial a de balea, tamén foi importante, como no resto dos pobos veciños. Acompañábase coa pesca doutras especies menores. Tiña Deba dúas ferrerías que producían ferro que tratado nas súas ferrerías daba como resultado unha interesante industria metalúrxica.

A gandería e a agricultura, naqueles tempos, tiña un papel relevante coa produción de chacolí entre os seus diversos produtos.

Deba estendíase até Elgoibar e tiña dentro das súas circunscricións o que hoxe é Mendaro, contando cos recursos que dito territorio achegaba, entre eles o manancial do Kilimón, importante fonte de auga potable de calidade. Nestes terreos érguense dous mosteiros, o de Sasiola de Frailes Menores Observantes e o de Canónigas Agustinas na Poboación de Garagarza de Mendaro.

A chegado do ferrocarril á vila co estabelecemento dunha importante estación e a moda da costa vasca como punto de veraneo e balneario fixeron que se desenvolvese a principios do século XX unha importante industria centrada no turismo que chega do interior de España e en especial, de Madrid. O desenvolvemento turístico mantívose até os anos setenta do século XX e despois, a comezos do XXI, volveu ser relanzada.

A creación da alameda, a praia e a adecuación das infraestruturas hostaleiras contribuíron á creación e mantemento desa fonte de riqueza.

A historia de Deba fica plasmada nos seus monumentos entre os que destaca a Igrexa de Itziar, a que foi igrexa parroquial daquel primitivo núcleo de Monreal e a de Santa María, cunha portada gótica policromada e un claustro.

Durante a guerra de independencia española tiveron lugar en Deba varios episodios da guerrilla do cura Santa Cruz contra as tropas francesas. As guerras Carlistas e a última guerra civil non tiveron consecuencias directas na vila. Na guerra do 36, o exército sublevado quedaron detidos en Éibar, quedando Deba na parte ocupada polos sublevados fascistas dende o principio da contenda.

O desenvolvemento industrial da comarca, que tiña o motor na veciña Éibar, chegou a Deba na segunda metade do século XX cando numerosas industrias ampliaron as súas instalación nos campos de Itziar onde se creou un importante polígono industrial.

Son moitos os monumentos que hai que destacar nesta vila. Dende os depósitos arqueolóxicos até os impresionantes acantilados da súa costa. As construcións civís e relixiosas tamén son importantes.

• Cova de Ekain, xunto cos restos de Lascaux, Niaux e Altamira é un dos máis importantes do arco Atlántico. As súas pinturas, entre as que destaca un grupo de calos son da máxima relevancia do período Magdaleniano (15.000-12.000 a. C.). O conxunto pictórico foi descuberto por A. Albizuri e R. Rezábal en 1969 e estudado pola Sociedade de Ciencias Aranzadi. Hai setenta figuras representadas, 64 pintadas e seis gravadas, en excelente estado de conservación. Estase construíndo unha réplica para a súa visita.
• Cova de Ermitia, moi cerca de Sasiola e Astigarribia e ao lado do antigo camiño real áchase esta cova, que foi estudada por Barandiarán en 1924 e 1926. Atopáronse restos pertencentes a catro culturas, neo-neolítico, aziliense, magdaleniano e solutreano.
• Cova de Urteaga, na ladeira do monte Salvartore, acháronse importantes restos dos períodos magdaleniano e aziliense. Descubriuno Barandiarán en 1928 e estudouno xunto con T. de Aranzadi. Encontráronse varios cranios que data de 12.000 ou 8.000 anos antes de Cristo.
• Cova Arbil, dende 1942 que foi estudada por Aranzadi e Barandiarán até os últimos estudos de 1986 atopáronse importastes mostras de industria lítica, de restos faunísticos, e de depósitos sepulcrais prehistóricos.
• Cova de Praileaitz, situada en Sasikoa á beira dunha canteira en activo que ameaza con derruíla. Acháronse nela unha serie de pinturas simbólicas, puntos e raias vermellas, que se dataron, provisionalmente, como do período solutreano. Tamén encontráronse 29 colares de carácter ritual, un deles feito con figuras femininas do estilos das Venus centroeuropeas, estes colgantes están datados no magdaleniano. A ausencia doutros restos, como restos de talla ou fauna fai supoñer que a cavidade foi habitada na época magdaleniana por un só individuo que sería un bruxo e que se empregaría para a realización de actos rituais de carácter espiritual. A cova foi habitada nun longo período de tempo, antes e despois de habela usado como sitio ritual. A relevancia das descubertas fai que a relevancia do depósito sexa internacional.
• Monólito de Arluze, á beira da estrada que se dirixe ao lugar de Endoia, áchase este monólito de rocha calcaria en forma de laxe que posúe unha altura de 1,35 m, cunha anchura que oscila entre 1,75 m de base e 0,20 m.

• Igrexa parroquial de Santa María, do século XV (finalizada no XVII), declarada Monumento Nacional de España. Edificación gótica cun impoñente pórtico policromado e claustro gótico, o primeiro de Guipúscoa. Interior con tres naves e bóvedas de crucería rodeado de capelas que se abren entre os contrafortes da nave. No interior destaca o Retablo Maior de Nosa Señora da Asunción, de Bernabé Cordero en 1662 e armado por Pedro de Alloitiz en 1668.
• Santuario de Itziar, antiga igrexa parroquial, data do século XIII e foi reformado no XVI. gótico, en tres tramos no seu interior garda un retablo plateresco tallado en madeira por Andrés de Araoz no século XVI e a imaxe románica da virxe. En 1799 describían así a igrexa de Itziar

É inmemorial venerada con tradición de aparecida, e célebre polo seus milagres a devotísima Imaxe de María Santísima de Itziar na parroquia do mesmo nome, cuxa distancia queda anotada. Esta Igrexa é dunha nave moi capaz, e de primorosa arquitectura, adornada cun magnífico camarín traballado, non há moito anos.

• Convento Hospital de Sasiola, do século XVI ou XVII e declarado monumento provincial en 1964 foi convento de Frailes Menores Observantes e hospital de peregrinos do Camiño de Santiago da costa. Nun principio queríase fundar o convento en Itziar, mais o concello opúxose. Entón Juan Pérez de Licona donoulles o sitio e estaleiro de Sasiola, situados entre Deba e Mendaro á beira do río Deba, onde se ergue unha ermida dedicada a Nosa Señora da Piedade e uns estaleiros.

De construción gótica destaca o retablo Maior, en madeira de croucheira, do século XVII, que está situado no presbiterio, barroco e semellante ao do Convento de Bidaurreta.

• Igrexa de San Andrés de Astigarribia, que foi considerada unha das máis antigas do territorio histórico de Guipúscoa por ter elementos considerados prerrománicos, como unha ventá en arco de ferradura. Estudos posteriores revelaron que estes elementos son do século XI.

Hai pequenas ermidas esparexidas por todo o municipio, tanto no casco urbano, como nas aldeas. Destacas, a da Santa Catalina, no barrio de Egia, de 1539, San Sebastián de Elorriaga de 1391, San Nicolás de Lastur de 1625 ou San Roque do século XVI.

• A Casa Consistorial, de 1747 e deseñada por Ignacio de Ibero. É un edificio barroco, ao gusto herreriano, de cachotaría calcaria. Pórtico con paso na planta baixa, balcón corrido na primeira e balcóns na segunda cos escudos de Deba, Guipúscoa e España na fachada. Nos seus baixos aloxa varios escudos de armas de edificios derribados.
• Casa Agirre, do século XV, a fachada principal está construída en

cachotaría, mentres que as fachadas norte son lisas con ventás uniformemente distribuídas. Cara a ría dispón de amplas ventás que a caracterizan. Todas as fachadas están rematados por cornixa tallada. No seu interior as estancias principais teñen unha exuberante ornamentación.

• Casa Aldazabal, con balcóns coa súa pedra de cachotaría decorada, varandas de ferro forxado e os seus dous escudos, fan moi rechamante a súa fachada.
• Casa de Bañez, de planta rectangular e tellado a catro augas. Porta na súa fachada os escudos de Sasiola e Bañez.
• Torre de Sasiola, antiga casa torre medieval. Conserva aínda elementos pertencentes a esa construción defensiva.
• A Ponte de Deba-Mutriku, inaugurado en 1866. Formaba parte da comunicación entre as capitais pola costa. Consta de tres arcos e un engadido que substituíu, en 1951 ao tramo levadizo que deixaba pasar aos barcos ría arriba. No muro da parte sur, unha argola sinala o curso madre da ría e a división entre Deba e Mutriku.
• Praza do mercado, de principios do século XX, proxectado por Manuel Echave Zalacain en 1905 e construído en 1910. É Monumento do País Vasco dende 1995.

Hai algúns casaríos de especial valor como o casarío Arriolabeé do século XVI.

Deba celebra as súas festas patronais na honra de San Roque, o 14 de agosto. Nelas destacan os encerros.

Os barrios teñen as súas festas propias así pois temos;

• En Elorriaga, San Sebastián o 19 de xaneiro.
• En Endoia, San Asensio (a Ascensión), en maio, 40 días despois de Pascua.
• En Itziar, Kopraixak. Comezan o primeiro sábado de agosto.
• En Lastur, San Nicolás o 10 de setembro.

Á parte destas festas celébranse outras comúns ao país e á comarca comoa Véspera de Santa Águeda, San Blas, o Día do Debarra e Eukaljaia.