یهوه
یَهْوه یا یِهُوه (به عبری: יהוה) خدای ملی پادشاهی اسرائیل و بعد از سقوط آن، خدای ملی پادشاهی‌های شمالی اسرائیل و یهودا بود.[۱] ریشه‌های این خدا حداقل به اوایل عصر آهن و اواخر عصر برنز می‌رسد.[۲] یهوه در قدیمی‌ترین بخش‌های تَنَخ—مجموعهٔ متون مقدس یهودیان—خدای جنگ و طوفان است[۳] که سپاه آسمانی را در جنگ با دشمنان اسرائیل فرماندهی می‌کند؛[۴] در آن زمان بنی‌اسرائیل یهوه را در کنار خدایان و ایزدبانوان کنعانی دیگر، از جمله ال، اشیره و بعل پرستش می‌کردند[۵] اما در قرون نهم تا ششم قبل از میلاد، ال و یهوه با هم ترکیب شدند و القاب ال، مثل ال شدای، تنها به یهوه گفته شد[۶] و خدایان دیگر مانند بعل و اشیره در دین پرستش یهوه ادغام شدند.[۷]
از قرن ۹ تا قرن ۶ قبل از میلاد، یهوه‌پرستی خود را از ریشه‌های کنعانی‌اش جدا کرد و یهوه به خدای اصلی پادشاهی اسرائیل و بعد از آن به خدای اصلی پادشاهی‌های شمالی اسرائیل و یهودا تبدیل شد؛[۸] در آن دوران دربار سلطنتی و معبد اورشلیم یهوه را به عنوان خدای تمام هستی تبلیغ می‌کردند و تمام صفات مثبت خدایان دیگر را به او نسبت می‌دادند.[۹][۱۰] تا زمان پایان اسارت یهودیان در بابل، آنان موجودیت خدایان خارجی را انکار کرده بودند و یهوه خالق و تنها خدای واقعی جهان محسوب می‌شد.[۱۰]
در دوره معبد دوم (۵۱۶ قبل از میلاد–۷۰ میلادی)، نام بردن از یهوه در فضای عمومی به تابو تبدیل شد[۱۱] و یهودیان او را با لغاتی چون «آدونای» (אֲדֹנָי، خداوند) یاد می‌کردند. تا زمان نابودی معبد در سال ۷۰ میلادی، تلفظ اصلی یهوه فراموش شده بود.[۱۲] خارج از یهودیت، از یهوه در متون جادویی یونانی-رومی،[۱۳] اغلب تحت عناوینی چون آیائو، آدونای، صبایوت و الوای، یاد شده‌است.[۱۴]
عصر برنز
[ویرایش]تقریباً هیچ اتفاق نظری در مورد معنی و ریشهٔ نام یهوه وجود ندارد؛[۱۵] این لغت خارج از متون اسرائیلی یافت نشده و به نظر نمی‌رسد بتوان وجه تسمیهٔ قابل‌قبولی برای آن ارائه داد. او در سِفْر خروج در تورات خود را به موسی «اهیه اشر اهیه» (هستم آنکه هستم) معرفی می‌کند اما به نظر می‌رسد این عبارت متأخر است و زمانی‌که معنای واقعی یهوه فراموش شده بوده، به وجود آمده‌است.[۱۶][۱۷] یکی از نظریاتی که پژوهشگران ارائه کرده‌اند، این است که یهوه مخفف عبارت فنیقی ˀel ḏū yahwī ṣabaˀôt به معنای «ال، او که ارتش‌ها را به وجود می‌آورد» است؛ این عبارت به سپاه آسمانی که در زمان همراهی ال با سپاهیان زمینی اسرائیل، در کنار اوست، اشاره دارد.[۱۸][۱۵] این نظریه دارای چند نقطه‌ضعف است؛ از جمله اینکه ماهیت این دو خدا متفاوت است و نیز اینکه ˀel ḏū yahwī ṣabaˀôt در تنخ یا بیرون از آن یافت نشده‌است.[۱۹]
هر چند بنی‌اسرائیل در آغاز کنعانی بوده‌اند، به نظر نمی‌رسد که یهوه خدایی کنعانی بوده باشد.[۲۰][۲۱] مطابق اجماع موجود میان تاریخ‌پژوهان، یهوه «مبارزی آسمانی از مناطق شراه، ادوم، پاران و تیمان» بوده‌است.[۲۲] قدیمی‌ترین اشارهٔ احتمالی به یهوه، در کتیبه‌ای مصری از عهد آمنهوتپ سوم (۱۴۰۲–۱۳۶۳ قبل از میلاد) است که به «سرزمینِ شاسوی یهو» اشاره کرده‌است؛[۲۳][۲۴] شاسوها مردمانی کوچ‌رو از مدین و ادوم در شمال عربستان بوده‌اند.[۲۵] در این صورت، لغت یهوه می‌تواند از ریشهٔ HWY و معنای احتمالی آن «او نابود می‌کند/او می‌زند» باشد؛ معنایی که برای یک خدای مرتبط با طوفان و جنگ، مناسب به نظر می‌رسد.[۲۶][۲۷] دسته‌ای از پژوهشگران این نظریه را قبول دارند[۲۸] اما کماکان این پرسش که یهوه چگونه به مناطق شمالی‌تر رسید، بی‌جواب مانده‌است.[۲۹] مطابق فرضیهٔ قنی، تجاری که در راه‌های کاروان‌روی میان مصر و کنعان به دادوستد مشغول بودند، یهوه را به اسرائیل بردند.[۳۰] نقطه‌قوت فرضیهٔ قنی این است که چند مدرک موجود را به یکدیگر پیوند می‌دهد؛ از جمله غیبت یهوه در کنعان، ارتباط این خدا با ادوم و مدین در داستان‌های تنخ و ارتباطات موسی با مدین و قنی‌ها.[۲۹] نقاطِ ضعف مهم این نظریه آن است اکثریت اسرائیلیان عمیقاً در منطقهٔ فلسطین ریشه داشتند و نقش تاریخی موسی شدیداً زیر سؤال است.[۳۱] اگر فرضیهٔ قنی درست در نظر گرفت شود، در آن صورت باید فرض کرد که بنی‌اسرائیل با یهوه (و مدینی‌ها/قنی‌ها) در داخل خاک اسرائیل و از طریق نخستین رهبران سیاسی‌شان آشنا شدند.[۳۲]
عصر آهن اول، ۱۲۰۰–۹۳۰ ق‌م: ال، یهوه و ریشه‌های اسرائیل
[ویرایش]اسرائیل اولین‌بار در آخرین دهه‌های قرن ۱۳ قبل از میلاد در پایان عصر برنز متأخر که نظام دولت‌شهری کنعانی رو به پایان بود�� وارد اسناد تاریخی شد[۳۳] و دین بنی‌اسرائیل در فضایی کنعانی شکل گرفت.[۳۴] ال، «خدای مهربان، رحیم و خالق مخلوقات»، بزرگ‌ترین خدای کنعانی بود[۳۵] و همو — و نه یهوه — در آغاز «خدای اسرائیل» بود. حتی کلمهٔ اسرائیل نیز حاوی نام ال است و ربطی به نام یهوه ندارد.[۳۶] ال و همسرش اشیره در خیمه‌ای در کوهستان زندگی می‌کرد و محل زندگی‌اش سرچشمهٔ تمام آب‌های تازهٔ جهان بود.[۳۵][۳۷]
این زوج در بالاترین مرتبه میان خدایان کنعانی قرار داشتند[۳۵] و فرزندان آن‌ها که «هفتاد پسر اثیرت (تلفظ دیگری از اشیره)» بودند، در دومین رده جای می‌گرفتند.[۳۸] بعل یکی از خدایان مهم در ردهٔ دوم بود و در کوه صفون زندگی می‌کرد؛ در گذر زمان، بر اهمیت بعل افزوده شد و او بالاترین مرتبه میان خدایان کنعانی رسید. ال به کارهای اجرائی محدود شد و قدرت نظامی در کهکشان‌ها در حیطهٔ اختیارات بعل قرار گرفت.[۳۹] رعدوبرق و آب‌های حیات‌بخش آن نیز در حوزهٔ بعل بودند؛ نتیجتاً، بعل خدای باروری نیز بود اما خدایان باروری دیگری هم وجود داشتند.[۴۰] در ردهٔ سوم خدایان، خدایان کوچک‌ترِ صنعتگر و تاجر قرار داشتند و انبیاء و امثال آن‌ها در ردهٔ چهارم خدایان قرار می‌گرفتند.[۳۸] ال و پسرانش «شورای خدایان» را تشکیل می‌دادند و هر کدام از ملل زمین به یکی از اعضای شورای خدایان تعلق داشت؛ «نغمهٔ موسی» در سفر تثنیه در تورات — که یکی از قدیمی‌ترین متون موجود در تورات است — لحظهٔ تقسیم ملل میان خدایان و زمانی‌که اسرائیل به یهوه رسید، را گزارش کرده‌است. موسی می‌گوید:[۳۶]
آن‌گاه که علیون ارثیه ملت‌ها را به ایشان را داد،
و بشریت را از هم سوا کرد،
بر اساس تعداد خدایان[الف]
حدود مردمان را مشخص کرد.
سهم یهوه مردم او هستند
و یعقوب قرعهٔ میراث اوست.[۴۲]— سفر تثنیه ۳۲:۸–۹، تورات
باب ۸۲ مزامیر که شباهت قابل‌تشخیصی با نغمهٔ موسی دارد و از ادبیات مشابهی (مثلا «ارثیهٔ ملت‌ها») استفاده کرده، در واقع توضیح می‌دهد که این خدایان در اثر کمک به ستم‌گران مردند. در این متن، یکی از خدایان نسبت به دیگران برتری دارد و از آنان بابت داوری نادرست که اساس زمین را متزلزل کرده، انتقاد می‌کند و سرانجام، مرگ را به‌عنوان مجازات آنان در نظر می‌گیرد و خدایان کوچک‌تر، مثل انسان‌ها فانی می‌شوند:[۴۱]
خدا در شورای الهی ایستاده، در میان خدایان داوری می‌کند.
«تا چه زمان به نادرست داوری خواهید کرد و جانب شریران را خواهید گرفت؟
ضعیفان و یتیمان را دادرسی بکنید. افتادگان و تهی‌دستان را انصاف دهید.
مظلومان و فقیران را برهانید و ایشان را از دست شریران نجات دهید.
نمی‌دانند. نمی‌فهمند. در تاریکی راه می‌روند. جمیع اساس زمین متزلزل است.
من گفتم که شما خدایانید و جمیع شما فرزندان علیون.
لیکن مثل آدمیان خواهید مرد و چون یکی از حاکمان خواهید افتاد!»
ای خدا، برخیز و جهان را داوری فرما! زیرا تو ارثیه همه ملل را می‌دهی.— مزامیر، ۸۱
بنی‌اسرائیل در آغاز یهوه را در کنار تعداد زیادی از خدایان و ایزدبانوان کنعانی، شامل ال، اشیره و بعل، می‌پرستیدند.[۵] در دورهٔ داوران و نیمهٔ اول دورهٔ سلطنت اسرائیل، در روندی تلفیق‌گرانه، ال و یهوه با یکدیگر مخلوط شدند.[۴۳] در نتیجه، ال (عبری: אל) به عبارتی کلی به معنای «خدا» — در مقایسه با یک خدای مشخص — تبدیل شد و القابی مثل ال شدای تنها به یهوه گفته شدند؛ پرستندگان ال کاهش پیدا کردند و جایگاه یهوه تقویت شد.[۴۴] ویژگی‌های بعل، ال و اشیره در دل دین یهوه‌پرستی ادغام شدند و احتمالاً ابعاد زنانه شکینا (حضور الهی) ریشه در ویژگی‌های اشیره دارند. همچنین، ذات بعل به عنوان خدای طوفان و آب و هوا با پیوند یهوه با طوفان در هم آمیخت.[۷] در مرحلهٔ بعدی تکوینِ دینِ یهوه‌پرستی، این دین خود را از ریشه‌های کنعانی‌اش جدا کرد؛ ابتدا با کنار گذاشتن پرستش بعل در قرن نهم قبل از میلاد و سپس با محکوم‌کردن بعل، اشیای مرتبط با پرستش اشیره، پرستش خورشید، پرستش در «مکان‌های والا»، اعمال دینی مرتبط با مردگان و مناسکی از این قبیل توسط انبیاء اسرائیلی.[۴۵]
در قدیمی‌ترین بخش‌های تنخ، مثل نغمهٔ دریا در تورات (سفر خروج، ۱۵:۱–۱۸) که بعد از گذر از دریا برای ستایش پیروزی یهوه بر مصر خوانده شد، یهوه مانند سایر خدایان طوفان خاورمیانهٔ باستان، مبارزِ مردم خود است و از منطقه‌ای در جنوب یا جنوب‌شرقی اسرائیل با سپاه آسمانی ستارگان و سیاره‌ها می‌تازد. نبردهای اسرائیل، نبردهای یهوه هستند و فتوحات اسرائیل، فتوحات یهوه؛[۴۶] مردمان دیگر خدایان خود را دارند و خدای اسرائیل یهوه است که برای آن‌ها سرزمین حاصل‌خیزی به دست می‌آورد تا در آسایش باشند:[۴۷]
ای یشورون (نام دیگر اسرائیل)، مثل خدا کسی نیست
که برای کمک به تو در آسمان‌ها می‌تازد…
او خدایان باستانی را شکست می‌دهد و نیروهای کهن را در هم می‌شکند…
پس اسرائیل در امنیت زندگی می‌کند و منزل‌گاه یعقوب آرام است…
دشمنانت به تو تعظیم خواهند کرد و تو بر پشت ایشان پای می‌نهی.[۴۷]— سفر تثنیه ۳۳:۲۶–۲۹، تورات
عصر آهن دوم، ۱۰۰۰–۵۸۶ ق‌م: یهوه، خدای ملی اسرائیل
[ویرایش]
در این دوره، یهوه خدای ملی پادشاهی اسرائیل (شائول، داوود و سلیمان) و بعد از سقوط آن، خدای ملی پادشاهی‌های اسرائیل شمالی و یهودا بود.[۴۸] به نظر می‌رسد پرستش یهوه فقط به این ممالک منحصر بوده‌است؛[۴۹] چنین چیزی در خاورمیانهٔ باستان نادر بوده اما نمونه‌های مشابه آن وجود دارد؛ مثلاً آشور خدایی بود که فقط توسط آشوریان پرستیده می‌شد.[۵۰]
بعد از قرن دهم قبل از میلاد در این منطقه، قبایل و خان‌نشین‌های عصر آهن اول جای خود را به ملت‌های قومی مثل اسرائیل، موأب، عمون و غیره دادند و هر کدام خدای ملی خودشان را داشتند که تقریباً از قدرتی برابر برخوردار بودند؛[۵۱][۵۲] نتیجتاً، چموش خدای موأبیان، میکوم خدای عمونیان، قوس خدای ادومیان و یهوه خدای بنی‌اسرائیل (در هیچ بخش تنخ نامی از «خدای یهودا» برده نشده) بود.[۵۳][۵۴] در هر مملکت، پادشاه بالاترین مقامِ دین ملی و در نتیجه، نایب آن خدا بر روی زمین بود؛[۵۵] به عنوان مثال در اورشلیم هرساله مراسمی با حضور پادشاه در معبد برگزار می‌شد که در آن یهوه بر تخت سلطنت می‌نشست.[۵۶]
باستان‌شناسان و تاریخ‌پژوهان دربارهٔ پیدایش دولت ملی در اسرائیل اتفاق نظر ندارند؛ «مینیمالیست‌ها» معتقد هستند پادشاهی‌های اسرائیل و یهودا از ابتدا به عنوان دولت‌هایی مجزا شکل گرفتند و «ماکسیمالیست‌ها» و میانه‌روها اعتقاد دارند همان‌طور که تنخ روایت کرده، ابتدا پادشاهی متحدهٔ اسرائیل (۱۰۴۷–۹۳۰ ق‌م) شکل گرفته و بعد از مرگ سلیمان به دو بخش پادشاهی شمالی اسرائیل و پادشاهی یهودا تقسیم شده‌است.[۵۷] به هر روی، تا قرن دهم قبل از میلاد، به نظر می‌رسد تمام بنی‌اسرائیل یهوه را به عنوان خدای ملی خود قبول کرده بودند.
پرستش یهوه با سه جشن سالانه بزرگ که با اتفاقات مهم زندگی روستایی همزمان بودند، پیوند داشت: پسح، همزمان با فصل زادوولد گوسفندان؛ شاووعوت، همزمان با برداشت غلات و جشن سایه‌بان‌ها، همزمان با برداشت میوه‌ها.[۵۸] این جشن‌ها احتمالاً پیش از اینکه مردم منطقه با یهوه آشنا شوند هم رواج داشته‌اند اما سرانجام با اتفاقاتی در اساطیر ملی اسرائیل پیوند خوردند:[۵۸] پسح با خروج از مصر، شاووعوت با انتقال قوانین توسط یهوه به ملت اسرائیل در کوه سینا و جشن سایه‌بان‌ها نیز با سرگردانی در بیابان.[۵۴] در نتیجه، این جشن‌ها برای بزرگداشت نجات اسرائیل توسط یهوه و جایگاه اسرائیل به عنوان مردم مقدس او برگزار می‌شدند، هر چند معانی پیشین مرتبط با کشاورزی و دامداری آن‌ها به کلی فراموش نشده بود.[۵۹] در مراسم‌های پرستش یهوه احتمالاً قربانی هم انجام می‌شد اما محققان اعتقاد دارند احکام تطهیر و انحصار قربانی‌کردن نزد لاویان که در سفر لاویان در تورات وجود دارد، بعد از پایان دورهٔ اسارت در بابل به وجود آمده‌اند؛ بدان معنا که تا پیش از آن، بزرگ هر خانواده می‌توانست قربانی را انجام دهد.[۶۰] گروهی از تاریخ‌پژوهان اعتقاد دارند تا پیش از اصلاحات دینی یوشیا، پادشاه یهودا در اواخر قرن هفتم ق‌م، قربانی‌کردن نوزادان — که به یهوه یا به خدای آخرت، مولوخ، تقدیم می‌شد — بخشی از دین بنی‌اسرائیل/یهودا بوده‌است.[۶۱] تصور می‌شود که در زمان قربانی‌کردن نوزادان، مزامیر (زبور) را می‌خواندند، هر چند جزئیات کمی وجود دارد.[۶۲] به‌طور کلی در عبادات رسمی، نماز نقش کمی داشت.[۶۳]
تنخ معبد سلیمان را به گونه‌ای معرفی کرده که گویی همیشه قرار بوده معبد اصلی یا حتی تنها معبد یهوه باشد؛ این اشتباه است:[۵۴] قدیمی‌ترین معابد کشف‌شده بنی‌اسرائیل از قرن دوازدهم قبل از میلاد و مذبح‌هایی در فضای آزاد هستند. در این معابد، مجسمه‌هایی گاو نر برنزی یافت شده که یادآور ال است زیرا یکی از شیوه‌های نمایش ال در دین کنعانی، نمایش او در ظاهر گاوی نر بود. معابدی متأخرتر هم در دان، در شمال اسرائیل و در نگب و بئرشبع در قلمروی یهودا بودند، کشف شده‌است.[۶۴] این مذبح‌ها مکانی برای برگزاری جشن‌ها، تقدیم قربانی، قسم‌خوردن و حل اختلافات قانونی بودند.[۶۵]
همان‌طور که خیلی هم معروف است، پرستندگان یهوه او را به وسیلهٔ بت یا تصویر نمایش نمی‌دادند. البته این بدان معنا نیست که یهوه هیچ نمادی نداشت؛ بنی‌اسرائیل در آغاز خرسنگ‌ها را نماد او می‌دانستند و به گفتهٔ کتاب مقدس، در دورهٔ پادشاهی، در معبد سلیمان تخت سلطنت او قرار داشت که از دو کروبی شکل گرفته بود و بال‌هایشان نشیمنگاه و جعبه‌ای (تابوت عهد) نیز جای پای او محسوب می‌شد. خود تخت هم خالی بود.[۶۶] دلیل مخالفت بنی‌اسرائیل با بت یا تصویر خدایشان مشخص نیست اما در سال‌های اخیر برخی از محققان بدان نتیجه رسیده‌اند که یهوه را در واقع تا قبل از اصلاحات دینی حزقیا و یوشیا (هر دو از پادشاهان یهودا) با تصویر و بت نمایش می‌دادند. به گفته ناتان مک‌دونالد، اینکه بنی‌اسرائیل از آغاز با بت و تصویر خدایشان مخالف بودند، کاملاً حاصل توهمات دورهٔ بعد از اسارت در بابل است.[۶۷]
یهوه و ظهور یکتاپرستی
[ویرایش]بنی‌اسرائیل هم تا قبل از دورهٔ اسارت در بابل (اوایل قرن ششم قبل از میلاد) مثل همسایگانشان خدایان متعددی را پرستش می‌کردند[۶۸] و ظهور یکتاپرستی اسرائیلی حاصل شرایط تاریخی خیلی خاصی بود.[۶۹] در اوایل دورهٔ چادرنشینی، هر کدام از اسباط خدای مخصوص خودشان را داشتند و در عهد سلطنت نیز یهوه خدای حافظ اسرائیل بود و جایگاهی بالاتر از سایر خدایان داشت.[۱۰] اشیره که پیشتر همسر ال بود، در این دوره به عنوان زن[۷۰] یا مادر[۷۱] یهوه پرستیده می‌شد. کتیبه‌هایی از اسرائیل باستان کشف شده که حاوی جمله «یهوه و اشیرهٔ او» هستند[۷۲][۷۳] و بسیاری از آیات کتاب مقدس هم نشان می‌دهد که بت‌های اشیره در معابد اورشلیم، بث‌ئیل و سامریه نیز وجود داشته‌اند.[۷۴][۷۵] به‌علاوه آنات، همسر بعل، احتمالاً همسر یهوه نیز محسوب می‌شده و او را «آنات یهو» خطاب می‌کردند و این عبارت در سندی یهودی از قرن پنجم قبل از میلاد در مصر به چشم خورده‌است.[۷۶] یک ایزدبانوی دیگر هم به نام «ملکهٔ آسمان‌ها» وجود داشته و توسط بنی‌اسرائیل پرستیده می‌شده که احتمالاً ترکیبی از عشتروت و ایشتر[۷۴] و از القاب اشیره بوده باشد.[۷۷] پرستش بعل و یهوه در اوایل تاریخ مملکت اسرائیل در کنار یکدیگر وجود داشته اما زمانی که شاه اهب و ملکه ایزابل (که نامش هم ریشه در دعایی برای بعل دارد) تلاش کردند بعل را به جایگاه خدای ملی اسرائیل ارتقا دهند، هم‌زیستی این دو خدا غیرممکن پنداشته شد.[۷۸] با این وجود، پرستش بعل تا مدتی ادامه پیدا کرد.[۷۹]
احتمالاً الیاس نبی در قرن نهم قبل از میلاد یا به احتمال بیشتر هوشع نبی در قرن هشتم قبل از میلاد کسانی بودند که برای اولین بار یهوه را به تنهایی پرستیدند اما این مسئله تا زمان دورهٔ اسارت در بابل و عهد بعد از اسارت، دغدغهٔ گروه خیلی کوچکی بوده و تنها در آن زمان که محبوبیت این تفکر بیشتر شد.[۶۸] البته اولین کسانی که یهوه را به‌تنهایی پرستیدند معمولاً یکتاپرست محسوب نمی‌شوند، بلکه تک‌پرست به‌شمار می‌آیند[۸۰] زیرا اینان اعتقاد نداشتند یهوه تنها خدایی است که وجود دارد و فقط معتقد بودند تنها خدایی است که بنی‌اسرائیل باید او را بپرستند.[۸۱] سرانجام در دورهٔ اسارت در بابل در قرن ششم قبل از میلاد که بحرانی ملی برای اسرائیل به حساب می‌آمد، پیروان یهوه پا را فراتر گذاشتند و به صراحت موجودیت دیگر خدایان را انکار کردند و نتیجتاً، انتقال دین اسرائیلی از تک‌پرستی به یکتاپرستی آغاز شد.[۱۰] با این وجود، همه‌گیری توحید میان یهودیان تا دورهٔ مکابیان در قرن دوم قبل از میلاد به طول انجامیده‌است.[۸۲]
از اسارت در بابل تا سقوط معبد دوم، ۵۸۶ ق‌م–۷۰ م
[ویرایش]
در سال ۵۸۶ ق‌م، اورشلیم توسط امپراتوری بابل نو فتح و معبد آن نابود شد. رهبران جامعه، شامل خانوادهٔ سلطنتی، کاهنان، انبیاء و کاتبان به عنوان اسیر به بین‌النهرین برده شدند. در سال ۵۳۹ ق‌م، کوروش بزرگ بابل را فتح کرد و به اسیران اجازه بازگشت به اسرائیل داد[۸۳] و معبد توسط دولت هخامنشی بازسازی شد که به معبد دوم معروف است.[۸۴][۸۳][۸۵] در دهه‌های اخیر، تاریخ‌پژوهان به این نتیجه رسیده‌اند که تنخ، مجموعهٔ کتب مقدس یهودیان، در قرن پنجم ق‌م جمع‌آوری، ویرایش و مورد تجدیدنظر واقع شد تا حقایق و چالش‌های دورهٔ حکومت هخامنشی را بازتاب دهد.[۸۶][۸۷] کسانی که از اسارت بازمی‌گشتند، علاقه به خصوصی به تاریخ اسرائیل داشتند؛ به عنوان مثال، نسخهٔ مکتوب تورات (از پیدایش تا تثنیه) و کتب تواریخ محصول این دوره هستند.[ب][۸۶] آنان به آثار انبیاء هم علاقه‌مند بودند و برخی از این آثار مثل ده فصل آخر کتاب اشعیا، کتاب حجی، کتاب زکریا، کتاب ملاکی در این دوره نوشته شده‌اند.[۸۶] یهودیت در دورهٔ معبد دوم بر خود معبد متمرکز بود، نه کنیسه‌ها یا متون مقدس. در واقع شکل‌گیری مفهوم «کتاب آسمانی» به کندی پیش می‌رفت و پذیرش تورات و کتب انبیاء تا قرن اول میلادی طول کشید.[۸۸] در این دوره، ذکر نام یهوه در فضای عمومی به تابو تبدیل شد[۱۱] و زمانی که یهودیان متون مقدس را می‌خواندند، به جای نام او از «آدونای» (אֲדֹנָי، خداوند) استفاده می‌کردند.[۱۲] کاهن اعظم اسرائیل اجازه داشت یک بار در معبد در یوم‌کیپور نام یهوه را بر زبان جاری کند اما نه در زمان و مکان دیگر.[۱۲] در عصر هلنیستی، متون یهودی توسط یهودیان مصر به یونانی ترجمه شد.[۸۹] در ترجمهٔ یونانی، از لغت کیریوس (κύριος، خداوند یا ارباب) به جای تتراگراماتون و آدونای استفاده شده‌است.[۱۲] سرانجام معبد در سال ۷۰ میلادی نابود و تلفظ اصلی تتراگراماتون به فراموشی سپرده شد.[۱۲]
یهوه در نگاه رائلیان
[ویرایش]رائلیان، (به‌معنای پیام‌آورانِ نور) نام جنبشی است که اعضای آن بر این باورند که انسان‌هایی دانشمند به نام الوهیم توسط سفینه‌های فضایی پیشرفته که ما آن‌ها را اشیاء پرنده ناشناخته (یوفو) می‌دانیم، به روی زمین آمده و از طریق علم ژنتیک، حیات هوشمند نوین را بر روی کرهٔ زمین خلق کرده‌اند. الوهیم، همانند بشریتِ روی زمین هستند البته با علمی بیست و پنج هزار سال پیشرفته‌تر. در نظر اینان، الوهیم در زبان عبری کلمه‌ای جمع و به معنی «کسانی که از آسمان آمدند» می‌باشد؛ که مفرد آن «الوها» است. الوهیم در سیاره‌ای پیشرفته و پاک و سرشار از لذات زندگی می‌کنند که با فناوری بسیار پیشرفته‌ای به زندگی جاودانی دست پیدا کرده‌اند، رهبر آن‌ها (ریاست انجمن جاودانگان) یهوه یا الله یا هورس یا زئوس است. در مقابل این مجموعه، ابلیس یا ست یا شیطان قرار دارد که می‌خواهد با جمع‌آوری سند و مدرک از جنگ و خون‌ریزی و جنایات انسان بر روی کرهٔ زمین به یهوه و دانشمندانش و ساکنان سیاره‌شان ثابت کند که خلقت انسان (حیات زندهٔ هوشمند و خودبرنامه‌ریز) بر روی زمین کاری بیهوده، اشتباه و خطرناک بوده‌است.[۹۰]
جستارهای وابسته
[ویرایش]یادداشت‌ها
[ویرایش]- ↑ در تورات‌های فعلی، این آیه به صورت «بر اساس تعداد بنی‌اسرائیل» نوشته می‌شود. تورات فعلی بر اساس نسخه لنینگراد از قرن یازدهم میلادی چاپ می‌شود اما در توراتی که میان طومارهای دریای مرده یافت شده و حدود هزار سال کهن‌تر است، آیه به صورت «بر اساس تعداد خدایان» است.[۴۱]
- ↑ احتمالا اشکال گوناگونی از تورات پیشتر هم وجود داشته‌است.
پانویس
[ویرایش]- ↑ Miller & Hayes 1986, p. 110.
- ↑ Miller 2000, p. 1.
- ↑ Smith 2001, pp. 146.
- ↑ Hackett 2001, pp. 158–59.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Smith 2002, p. 7.
- ↑ Smith 2002, p. 8٬33–34.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Smith 2002, p. 8, 135.
- ↑ Smith 2002, p. 9٬72.
- ↑ Wyatt 2010, pp. 69–70.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ Betz 2000, p. 917.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Leech 2002, p. 59–60.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ ۱۲٫۴ Leech 2002, p. 60.
- ↑ Betz 1996.
- ↑ Smith & Cohen 1996b, pp. 242–56.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Kaiser 2017, p. unpaginated.
- ↑ Hoffman 2004, p. 326.
- ↑ Parke-Taylor 1975, p. 51.
- ↑ Miller 2000, p. 2.
- ↑ Day 2002, p. 13–14.
- ↑ Dever 2003b, p. 125.
- ↑ Day 2002, p. 15.
- ↑ Smith 2017, p. 42.
- ↑ Freedman, O'Connor & Ringgren 1986, p. 520.
- ↑ Anderson 2015, p. 510.
- ↑ Grabbe 2007, p. 151.
- ↑ Dicou 1994, pp. 167–81, 177.
- ↑ Anderson 2015, p. 101.
- ↑ Grabbe 2007, p. 153.
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ Van der Toorn 1999, p. 912.
- ↑ Van der Toorn 1999, pp. 912–13.
- ↑ Van der Toorn 1995, pp. 247–248.
- ↑ Van der Toorn 1995, pp. 248.
- ↑ Noll 2001, p. 124–126.
- ↑ Cook 2004, p. 7.
- ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ ۳۵٫۲ Coogan & Smith 2012, p. 8.
- ↑ ۳۶٫۰ ۳۶٫۱ Smith 2002, p. 32.
- ↑ Smith 2002, p. 33.
- ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ Hess 2007, p. 103.
- ↑ Coogan & Smith 2012, p. 7–8.
- ↑ Handy 1994, p. 101.
- ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ Friedman 2017, The Death of the Gods.
- ↑ Smith 2010, pp. 139–140 and chapter 4.
- ↑ Smith 2002, p. 8.
- ↑ Smith 2002, p. 33–34.
- ↑ Smith 2002, p. 9.
- ↑ Hackett 2001, p. 158–159.
- ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ Hackett 2001, p. 160.
- ↑ Miller & Hayes 1986, pp. 110–112.
- ↑ Grabbe 2010b, p. 184.
- ↑ Noll 2001, p. 251.
- ↑ Schniedewind 2013, p. 93.
- ↑ Smith 2010, p. 119.
- ↑ Hackett 2001, p. 156.
- ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ ۵۴٫۲ Davies 2010, p. 112.
- ↑ Miller 2000, p. 90.
- ↑ Petersen 1998, p. 23.
- ↑ Thomas 2016, p. 59–69.
- ↑ ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ Albertz 1994, p. 89.
- ↑ Gorman 2000, p. 458.
- ↑ Davies & Rogerson 2005, pp. 151–52.
- ↑ Gnuse 1997, p. 118.
- ↑ Davies & Rogerson 2005, pp. 158–65.
- ↑ Cohen 1999, p. 302.
- ↑ Dever 2003a, p. 388.
- ↑ Bennett 2002, p. 83.
- ↑ Mettinger 2006, pp. 288–90.
- ↑ MacDonald 2007, pp. 21, 26–27.
- ↑ ۶۸٫۰ ۶۸٫۱ Albertz 1994, p. 61.
- ↑ Gnuse 1997, p. 214.
- ↑ Niehr 1995, pp. 54, 57.
- ↑ Barker 2012, pp. 80–86.
- ↑ Vriezen & van der Woude 2005, pp. 17–18.
- ↑ Barker 2012, p. 32.
- ↑ ۷۴٫۰ ۷۴٫۱ Ackerman 2003, p. 395.
- ↑ Barker 2012, pp. 154–157.
- ↑ Day 2002, p. 143.
- ↑ Barker 2012, p. 41.
- ↑ Smith 2002, p. 47.
- ↑ Smith 2002, p. 74.
- ↑ Eakin 1971, pp. 70 and 263.
- ↑ McKenzie 1990, p. 1287.
- ↑ Niehr 2011.
- ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ Coogan, Brettler & Newsom 2007, p. xxii.
- ↑ Grabbe 2010, p. 2–3.
- ↑ Davies & Rogerson 2005, p. 89.
- ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ ۸۶٫۲ Coogan, Brettler & Newsom 2007, p. xxiii.
- ↑ Berquist 2007, p. 3–4.
- ↑ Grabbe 2010, p. 40–42.
- ↑ Coogan, Brettler & Newsom 2007, p. xxvi.
- ↑ پیامی که انسانهای کرات دیگر به من دادند، رائل مایتریا صفحه ۱۰–۹۰
منابع
[ویرایش]- Ackerman, Susan (2003). "Goddesses". In Richard, Suzanne (ed.). Near Eastern Archaeology: A Reader. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-083-5.
- Ahlström, Gösta Werner (1991). "The Role of Archaeological and Literary Remains in Reconstructing Israel's History". In Edelman, Diana Vikander (ed.). The Fabric of History: Text, Artifact and Israel's Past. A&C Black. ISBN 978-0-567-49110-7.
- Ahlström, Gösta Werner (1993). The History of Ancient Palestine. Fortress Press. ISBN 978-0-8006-2770-6.
- Albertz, Rainer (1994). A History of Israelite Religion, Volume I: From the Beginnings to the End of the Monarchy. Westminster John Knox. ISBN 978-0-664-22719-7.
- Albertz, Rainer (2003). Israel in Exile: The History and Literature of the Sixth Century B.C.E. Studies in Biblical Literature. Vol. 3. Society of Biblical Literature. ISBN 978-1-58983-055-4.
- Allen, Spencer L. (2015). The Splintered Divine: A Study of Istar, Baal, and Yahweh Divine Names and Divine Multiplicity in the Ancient Near East. Walter de Gruyter. ISBN 978-1-5015-0022-0.
- Anderson, James S. (2015). Monotheism and Yahweh's Appropriation of Baal. Bloomsbury. ISBN 978-0-567-66396-2.
- Arnold, Clinton E. (1996). The Colossian Syncretism: The Interface Between Christianity and Folk Belief at Colossae. Eugene, OR: Mohr Siebeck. ISBN 978-1-4982-1757-6.
- Barker, Margaret (1992). The Great Angel: A Study of Israel's Second God. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25395-0.
- Barker, Margaret (2012). The Lady in the Temple. The Mother of the Lord. Vol. 1. London: Bloomsbury T&T Clark. ISBN 978-0-567-36246-9.
- Becking, Bob (2001). "The Gods in Whom They Trusted". In Becking, Bob (ed.). Only One God?: Monotheism in Ancient Israel and the Veneration of the Goddess Asherah. A&C Black. ISBN 978-0-567-23212-0.
- Bennett, Harold V. (2002). Injustice Made Legal: Deuteronomic Law and the Plight of Widows, Strangers, and Orphans in Ancient Israel. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-3909-1.
- Berquist, Jon L. (2007). Approaching Yehud: New Approaches to the Study of the Persian Period. SBL Press. ISBN 978-1-58983-145-2.
>Niehr, Herbert (2011). Bible's Buried Secrets, Did God Have a Wife?. BBC. Retrieved 4 July 2012.
- Betz, Arnold Gottfried (2000). "Monotheism". In Freedman, David Noel; Myer, Allen C. (eds.). Eerdmans Dictionary of the Bible. Eerdmans. ISBN 978-90-5356-503-2.
- Betz, Hans Dieter (1996). The Greek Magical Papyri in Translation Including the Demonic Spells (2nd ed.). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-04447-7.
- Chalmers, Aaron (2012). Exploring the Religion of Ancient Israel: Prophet, Priest, Sage and People. SPCK. ISBN 978-0-281-06900-2.
- Cohen, Shaye J. D. (1999). "The Temple and the Synagogue". In Finkelstein, Louis; Davies, W. D.; Horbury, William (eds.). The Cambridge History of Judaism: Volume 3, The Early Roman Period. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24377-3.
- Cohn, Norman (2001). Cosmos, Chaos, and the World to Come: The Ancient Roots of Apocalyptic Faith. Yale University Press. ISBN 978-0-300-09088-8.
- Collins, John J. (2005). The Bible After Babel: Historical Criticism in a Postmodern Age. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-2892-7.
- Coogan, Michael D.; Brettler, Marc Zvi; Newsom, Carol Ann (2007). "Editors' Introduction". In Coogan, Michael David; Brettler, Marc Zvi; Newsom, Carol Ann (eds.). The New Oxford Annotated Bible with the Apocryphal/Deuterocanonical Books. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-528880-3.
- Coogan, Michael D.; Smith, Mark S. (2012). Stories from Ancient Canaan (2nd ed.). Presbyterian Publishing Corp. ISBN 978-90-5356-503-2.
- Cook, Stephen L. (2004). The Social Roots of Biblical Yahwism. Society of Biblical Literature. ISBN 978-1-58983-098-1.
- Darby, Erin (2014). Interpreting Judean Pillar Figurines: Gender and Empire in Judean Apotropaic Ritual. Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-152492-9.
- Davies, Philip R.; Rogerson, John (2005). The Old Testament World. Westminster John Knox. ISBN 978-0-567-08488-0.
- Davies, Philip R. (2010). "Urban Religion and Rural Religion". In Stavrakopoulou, Francesca; Barton, John (eds.). Religious Diversity in Ancient Israel and Judah. Continuum International Publishing Group. ISBN 978-0-567-03216-4.
- Day, John (2002). Yahweh and the Gods and Goddesses of Canaan. Journal for the Study of the Old Testament: Supplement Series. Vol. 265. Sheffield Academic Press. ISBN 978-0-567-53783-6.
- Dever, William G. (2003a). "Religion and Cult in the Levant". In Richard, Suzanne (ed.). Near Eastern Archaeology: A Reader. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-083-5.
- Dever, William G. (2003b). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4416-3.
- Dever, William G. (2005). Did God Have A Wife?: Archaeology And Folk Religion In Ancient Israel. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-2852-1.
- Dicou, Bert (1994). Edom, Israel's Brother and Antagonist: The Role of Edom in Biblical Prophecy and Story. A&C Black. ISBN 978-1-85075-458-9.
- Dijkstra, Meindert (2001). "El the God of Israel-Israel the People of YHWH: On the Origins of Ancient Israelite Yahwism". In Becking, Bob; Dijkstra, Meindert; Korpel, Marjo C.A.; et al. (eds.). Only One God?: Monotheism in Ancient Israel and the Veneration of the Goddess Asherah. A&C Black. ISBN 978-1-84127-199-6.
- Eakin, Frank E. Jr. (1971). The Religion and Culture of Israel. Boston: Allyn and Bacon. pp. 70 and 263.
- Edelman, Diana V. (1995). "Tracking Observance of the Aniconic Tradition". In Edelman, Diana Vikander (ed.). The Triumph of Elohim: From Yahwisms to Judaisms. Peeters Publishers. ISBN 978-90-5356-503-2.
- Elior, Rachel (2006). "Early Forms of Jewish Mysticism". In Katz, Steven T. (ed.). The Cambridge History of Judaism: The Late Roman-Rabbinic Period. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77248-8.
- Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2002). The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts. Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2338-6.
- Freedman, D.N.; O'Connor, M.P.; Ringgren, H. (1986). "YHWH". In Botterweck, G.J.; Ringgren, H. (eds.). Theological Dictionary of the Old Testament. Vol. 5. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-2329-8.
- Frerichs, Ernest S. (1998). The Bible and Bibles in America. Scholars Press. ISBN 978-1-55540-096-5.
- Gnuse, Robert Karl (1997). No Other Gods: Emergent Monotheism in Israel. Journal for the Study of the Old Testament: Supplement Series. Vol. 241. Sheffield Academic Press. ISBN 978-0-567-37415-8.
- Gnuse, Robert Karl (1999). "The Emergence of Monotheism in Ancient Israel: A Survey of Recent Scholarship". Religion. 29 (4): 315–36. doi:10.1006/reli.1999.0198.
- Gorman, Frank H. , Jr. (2000). "Feasts, Festivals". In Freedman, David Noel; Myers, Allen C. (eds.). Eerdmans Dictionary of the Bible. Amsterdam University Press. ISBN 978-1-57506-083-5.
- Grabbe, Lester L. (2010). An Introduction to Second Temple Judaism. A&C Black. ISBN 978-0-567-55248-8.
- Grabbe, Lester L. (2010b). "'Many nations will be joined to YHWH in that day': The question of YHWH outside Judah". In Stavrakopoulou, Francesca; Barton, John (eds.). Religious diversity in Ancient Israel and Judah. Continuum International Publishing Group. pp. 175–187. ISBN 978-0-567-03216-4.
- Grabbe, Lester (2007). Ancient Israel: What Do We Know and How Do We Know It?. A&C Black. ISBN 978-0-567-03254-6.
- Hackett, Jo Ann (2001). "'There Was No King In Israel': The Era of the Judges". In Coogan, Michael David (ed.). The Oxford History of the Biblical World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513937-2.
- Halpern, Baruch; Adams, Matthew J. (2009). From Gods to God: The Dynamics of Iron Age Cosmologies. Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-149902-9.
- Handy, Lowell K. (1994). Among the Host of Heaven: The Syro-Palestinian Pantheon as Bureaucracy. Eisenbrauns. ISBN 978-0-931464-84-3.
- Hess, Richard S. (2007). Israelite Religions: An Archaeological and Biblical Survey. Baker Academic. ISBN 978-0-8010-2717-8.
- Hess, Richard S. (2012). "Yahweh's "Wife" and Belief in One God in the Old Testament". In Hoffmeier, James K.; Magary, Dennis R. (eds.). Do Historical Matters Matter to Faith?: A Critical Appraisal of Modern and Postmodern Approaches to Scripture. Wheaton, IL: Crossway. pp. 459–476. ISBN 978-1-4335-2574-2.
- Hoffman, Joel (2004). In the Beginning: A Short History of the Hebrew Language. NYU Press. ISBN 978-0-8147-3706-4.
- Humphries, W. Lee (1990). "God, Names of". In Mills, Watson E.; Bullard, Roger Aubrey (eds.). Mercer Dictionary of the Bible. Mercer University Press. ISBN 978-0-86554-373-7.
- Joffe, Alexander H. (2002). "The Rise of Secondary States in the Iron Age Levant". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 45 (4): 425–467. JSTOR 3632872.
- Kaiser, Walter C. , Jr. (2017). Exodus. Zondervan. ISBN 978-0-310-53173-9.
- Keel, Othmar (1997). The Symbolism of the Biblical World: Ancient Near Eastern Iconography and the Book of Psalms. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-014-9.
- King, Philip J.; Stager, Lawrence E. (2001). Life in Biblical Israel. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22148-5.
- Leech, Kenneth (2002) [1985]. Experiencing God: Theology as Spirituality. Eugene, OR: Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1-57910-613-3.
- Lemche, Niels Peter (1998). The Israelites in History and Tradition. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22727-2.
- Levin, Christoph (2013). Re-Reading the Scriptures: Essays on the Literary History of the Old Testament. Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-152207-9.
- Liverani, Mario (2014). Israel's History and the History of Israel. Routledge. ISBN 978-1-317-48893-4.
- Mafico, Temba L.J. (1992). "The Divine Name Yahweh Alohim from an African Perspective". In Segovia, Fernando F.; Tolbert, Mary Ann (eds.). Reading from this Place: Social Location and Biblical Interpretation in Global Perspective. Vol. 2. Fortress Press. ISBN 978-1-4514-0788-4.
- Mastin, B.A. (2005). "Yahweh's Asherah, Inclusive Monotheism and the Question of Dating". In Day, John (ed.). In Search of Pre-Exilic Israel. Bloomsbury. ISBN 978-0-567-24554-0.
- McDonough, Sean M. (1999). YHWH at Patmos: Rev. 1:4 in Its Hellenistic and Early Jewish Setting. Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 2. Reihe. Vol. 107. Tübingen, Germany: Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-147055-4. ISSN 0340-9570.
- McKenzie, John L. (1990). "Aspects of Old Testament Thought". In Raymond E. Brown; Joseph A. Fitzmyer & Roland E. Murphy (eds.). The New Jerome Biblical Commentary. New Jersey: Prentice Hall. S.v. 77:17.
- Mettinger, Tryggve N.D. (2006). "A Conversation With My Critics: Cultic Image or Aniconism in the First Temple?". In Amit, Yaira; Naʼaman, Nadav (eds.). Essays on Ancient Israel in Its Near Eastern Context. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-128-3.
- Meyers, Carol (2001). "Kinship and Kingship: The early Monarchy". In Coogan, Michael David (ed.). The Oxford History of the Biblical World. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513937-2.
- MacDonald, Nathan (2007). "Aniconism in the Old Testament". In Gordon, R.P. (ed.). The God of Israel. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-87365-9.
- Miller, Patrick D. (2000). The Religion of Ancient Israel. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22145-4.
- Miller, James M.; Hayes, John H. (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-21262-9.
- Moore, Megan Bishop; Kelle, Brad E. (2011). Biblical History and Israel's Past: The Changing Study of the Bible and History. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-6260-0.
- Nestor, Dermot Anthony, Cognitive Perspectives on Israelite Identity, Continuum International Publishing Group, 2010
- Niehr, Herbert (1995). "The Rise of YHWH in Judahite and Israelite Religion". In Edelman, Diana Vikander (ed.). The Triumph of Elohim: From Yahwisms to Judaisms. Peeters Publishers. ISBN 978-90-5356-503-2.
- Noll, K. L. (2001). Canaan and Israel in Antiquity: An Introduction. A&C Black. ISBN 978-1-84127-258-0.
- Parke-Taylor, G. H. (1975), Yahweh: The Divine Name in the Bible, Wilfrid Laurier University Press, ISBN 978-0-88920-013-5
- Petersen, Allan Rosengren (1998). The Royal God: Enthronement Festivals in Ancient Israel and Ugarit?. A&C Black. ISBN 978-1-85075-864-8.
- Plutarch (n.d.). Goodwin, William Watson (ed.). Quaestiones Convivales. Translated by Creech, Thomas. Boston: Little, Brown & Co. (published 1874).
- Römer, Thomas (2015). The Invention of God. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-50497-4.
- Schniedewind, William M. (2013). A Social History of Hebrew: Its Origins Through the Rabbinic Period. Yale University Press. ISBN 978-0-300-17668-1.
- Scott, James M. (2015). Bacchius Iudaeus: A Denarius Commemorating Pompey’s Victory over Judea. Novum Testamentum et Orbis Antiquus. Vol. 104. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. ISBN 978-3-525-54045-9.
- Smith, Mark S. (2000). "El". In Freedman, David Noel; Myer, Allen C. (eds.). Eerdmans Dictionary of the Bible. Eerdmans. ISBN 978-90-5356-503-2.
- Smith, Mark S. (2001). The Origins of Biblical Monotheism: Israel's Polytheistic Background and the Ugaritic Texts. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516768-9.
- Smith, Mark S. (2002). The Early History of God: Yahweh and the Other Deities in Ancient Israel (2nd ed.). Eerdmans. ISBN 978-0-8028-3972-5.
- Smith, Mark S. (2003). "Astral Religion and the Divinity". In Noegel, Scott; Walker, Joel (eds.). Prayer, Magic, and the Stars in the Ancient and Late Antique World. Penn State Press. ISBN 978-0-271-04600-6.
- Smith, Mark S. (2010). God in Translation: Deities in Cross-Cultural Discourse in the Biblical World. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-6433-8.
- Smith, Mark S. (2017). "Proposals for the Original Profile of YHWH". In Van Oorschot, Jürgen; Witte, Markus (eds.). The Origins of Yahwism. Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft. Vol. 484. De Gruyter. ISBN 978-3-11-042538-3.
- Smith, Morton (1984). "Jewish Religious Life in the Persian Period". In Finkelstein, Louis (ed.). The Cambridge History of Judaism: Volume 1, Introduction: The Persian Period. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-21880-1.
- Smith, Morton; Cohen, Shaye J. D. (1996a). Studies in the Cult of Yahweh: Volume One: Studies in Historical Method, Ancient Israel, Ancient Judaism. Leiden, The Netherlands, New York City, New York, and Cologne, Germany: E. J. Brill. ISBN 978-90-04-10477-8.
- Smith, Morton; Cohen, Shaye J. D. (1996b). Studies in the Cult of Yahweh: Volume Two: New Testament, Christianity, and Magic. Leiden, The Netherlands, New York City, New York, and Cologne, Germany: Brill. ISBN 978-90-04-10479-2.
- Sommer, Benjamin D. (2011). "God, Names of". In Berlin, Adele; Grossman, Maxine L. (eds.). The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973004-9.
- Thomas, Zachary (2016-05-01). "Debating the United Monarchy: Let's See How Far We've Come". Biblical Theology Bulletin. 46 (2): 59–69. doi:10.1177/0146107916639208. ISSN 0146-1079.
- Van der Toorn, Karel (1995). "Ritual Resistance and Self-Assertion". In Platvoet, Jan. G.; Van der Toorn, Karel (eds.). Pluralism and Identity: Studies in Ritual Behaviour. BRILL. ISBN 978-90-04-10373-3.
- Van der Toorn, Karel (1999). "Yahweh". In Van der Toorn, Karel; Becking, Bob; Van der Horst, Pieter Willem (eds.). Dictionary of Deities and Demons in the Bible. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-2491-2.
- Van der Toorn, Karel (1996). Family Religion in Babylonia, Ugarit and Israel: Continuity and Changes in the Forms of Religious Life. BRILL. ISBN 978-90-04-10410-5.
- Vriezen, T. C.; van der Woude, Simon Adam (2005). Ancient Israelite And Early Jewish Literature. Brill. ISBN 978-90-04-12427-1.
- Wanke, Gunther (1984). "Prophecy and Psalms in the Persian Period". In Finkelstein, Louis (ed.). The Cambridge History of Judaism: Volume 1, Introduction, The Persian Period. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-21880-1.
- Wright, J. Edward (2002). The Early History of Heaven. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534849-1.
- Wyatt, Nicolas (2010). "Royal Religion in Ancient Judah". In Stavrakopoulou, Francesca; Barton, John (eds.). Religious Diversity in Ancient Israel and Judah. Continuum International Publishing Group. ISBN 978-0-567-03216-4.
