Edukira joan

Louise Pearce

Wikipedia, Entziklopedia askea
Louise Pearce

Bizitza
JaiotzaWinchester, 1885eko martxoaren 5a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaNew York, 1959ko abuztuaren 10a (74 urte)
Hezkuntza
HeziketaStanford Unibertsitatea
Bostongo Unibertsitatea
Johns Hopkins School of Medicine (en) Itzuli
Jarduerak
Jarduerakpatologoa eta medikua
Enplegatzailea(k)Rockefeller Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaAmerican Society for Pharmacology and Experimental Therapeutics (en) Itzuli

Louise Pearce (Winchester, AEB, 1885eko martxoaren 5a - New York, 1959ko abuztuaren 10a) Rockefeller Unibertsitateko patologo amerikarra izan zen eta loaren gaixotasunerako tratamendu bat garatzen lagundu zuen (trypanosomiasia).[1][2] Loaren gaixotasuna izurrite hilgarri bat izan zen, 1900 eta 1906 bitartean Afrikako eremu handiak suntsitu zituena, Ugandako protektoratuko biztanleriaren bi heren hilez.[3] Bere tratamendurako, Pearcek artsenikoan oinarritutako sendagaien garapenean eta saiakuntzan lan egin zuen Walter Abraham Jacobs eta Michael Heidelberger farmazialariekin eta Wade Hampton Brown patologoarekin batera. 1920an, Pearcek Kongo Belgikarrera bidaiatu zuen, non gizakiengan egindako saiakuntzetara bideratutako sendagaien proben protokolo bat diseinatu eta gauzatu zuen, triparsamidaren segurtasuna, eraginkortasuna eta dosi optimoa zehazteko.[4] Medikamentuak epidemiaren aurkako borrokan emaitza onak lortzen zituela frogatu zuen, hilkortasuna % 80 murriztuz.[5]

Loaren gaixotasunari buruzko ikerketagatik, Pearcek Belgikako Koroaren Ordena jaso zuen 1920an edo 1921ean.[5][6] 1953an, Belgikak beste sari bat eman zion, lankideekin batera Lehoiaren Errege Ordenako ofizial izendatuz.

Pearcek triparsamida sifiliari aplikatzeko tratamendu-protokoloak ere arrakastaz garatu zituen. Bere karreraren zati handi bat animalien minbizi motak aztertzen eman zuen.[1]

Haurtzaro eta gaztaroa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Susan Elizabeth Hoyt eta Charles Ellis Pearceren alaba zaharrena zen. Neba gazte bat zuen, Robert. Familia Kaliforniara joan zen bizitzera, eta han Los Angeleseko Girls Collegiate Schoolera joan zen.[2]

Hezkuntza eta prestakuntza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pearcek Stanford Unibertsitateko fisiologia eta histologiako letretako unibertsitate-batxiler titulua jaso zuen 1907an.[2] Pi Beta Phi taldeko kidea izan zen.[7] 1907tik 1909ra Bostongo Unibertsitatera joan zen, eta 1907an Johns Hopkins Unibertsitateko Medikuntza Eskolan onartu zuten, maila aurreratuarekin.[6] 1912an, medikuntzako doktoregoa lortu zuen Johns Hopkins Unibertsitatean, eta bere promozioko hirugarren postuan graduatu zen. Urtebetez lan egin zuen Phipps Klinika Psikiatrikoan.[8][9] Johns Hopkins Ospitaleko William H. Welch doktoreak gomendatu zuen "etorkizun handiko mediku patologo gisa".[10]

Rockefeller Unibertsitatea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1913an, Pearce Rockefeller Unibertsitatean ikerketa-postu bat bete zuen lehen emakumea izan zen.[10] Institutuko zuzendari Simon Flexner doktorearen laguntzaile izan zen. Pearcek unibertsitate honetan jarraitu zuen bere karrera osoa, 1913tik 1951ra.[9] 1923an kide elkartua izatera igo zen.[2] Wade Hampton Brown patologoarekin lan egin zuen. Laguntzaile izatetik kide elkartua izatera igaro bazen ere, inoiz ez zuten institutuko eskubide osoko kide izendatu.[6]

Loaren gaixotasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Loaren gaixotasuna epidemia suntsitzailea zen, Afrikako eremu osoak hustu zituena.

Gaixotasunaren sintomak oso motel hasten dira, eta pazientearen jarrera mentalean aldaketa txiki bat izaten da senideek nabaritzen duten lehenengo gauza. Geroago, lan-jarduerarekiko mesfidantza agertzen da, ohi baino gehiago esertzeko eta atseden hartzeko joerarekin, eta une horretan buruko minez eta beste min iragankor batzuez kexatu daitezke, batez ere toraxaren goialdeko minez. Aurpegiko itxura ere aldatu egiten da, eta lehen zoriontsu eta adimentsu ikusten zen pertsona aspergarri, astun eta apatiko bihurtzen da. Aldaketa horiek agertu ondoren, gaixotasunak ibilbide akutua edo kronikoa izan dezake, bere helmuga hilgarrirantz aurrera eginez. Tenperatura – oso puntu garrantzitsua – igo egiten da, arratsaldeetan 101ºF-ra edo 102ºF-ra igoz, goizetan normalak baino baxuagoak diren balioetara jaitsiz, tartea lau gradutik gora edo gehiagora zabaltzen da sarritan, eta pultsua bizkortu egiten da, 90 eta 130 taupada bitartean minutuko. Bi sintoma horiek garrantzi diagnostiko handia dute gaixotasunaren azterketa goiztiarra egiteko. Logura pixkanaka handitzen doa komara iritsi arte, eta pazienteak nekez iratzar daitezke komatik; tenperatura normala baino maila baxuagoetara jaisten da, kasu bakanetan eraso konbultsiboak agertzen dira eta pazientea koma-egoera oso batean hiltzen da. Hau da gaixotasunaren kasu akutu arrunt baten bilakaera, aldaketa desberdinak hilabete bat edo sei aste ingurutan osatzen dira.[3][11]

Kongo Belgikarreko trypanosomiasiaren bilakaera erakusten duen mapa, Yale Massey doktorea, 1907

1903an, ikertzaileek loaren gaixotasuna tripanosoma batek eragiten zuela zehaztu zuten, bizkarroi batek, bere giza gonbidatuen odolean eta tisula-jariakinetan modu estrazelularrean bizi eta ugaltzen zenak. Ikertzaileek ere bazekiten tripanosomak tse-tse euli moduko batek transmititzen zituela. Artsenikoaren prestakinak gaixotasuna tratatzeko baliagarriak izan zitezkeela iradoki zuten, baina une hartan oraindik ez zen tratamendu eraginkorrik aurkitu.[3][12]

Rockefeller Unibertsitatean, Simon Flexnerrek artseniko konposatuak probatzeko talde bat antolatu zuen. Paul Ehrlichek Alemanian egindako lanean oinarrituta, sifiliaren tratamendurako Arsfenamina izeneko artsenikotik eratorritako farmakoa, Walter A. Jacobs kimikariak eta Michael Heidelberger immunologoak balizko 243 kuproartseniko, metilo talde, amida eta alboko kate konplexu sintetizatu zituzten.[4] Pearce eta Brown-ek arratoi, sagu eta untxien gaixotasunaren animalia-ereduak aztertu zituzten, gaixotasunaren nondik norakoak hobeto ulertzeko, eta balizko tratamendu guztiak probatu zituzten hasieran eraginkortasuna ebaluatzeko. Saguetan eta arratoietan, parasitoek odolean geratzen ziren, untxietan nerbio-sistema zentrala inbaditzen zuten bitartean, gizakiengan gertatzen zenaren antzeko eredua. Aukerarik emankorrena triparsamida izan zen, atoxilaren deribatua, non talde karboxilo bat botikaren toxikotasuna murrizteko amida bihurtu zen. 1919an Revista de Medicina Experimental aldizkarian aldeko emaitzak iragarri zituzten.[13][14][15][16]

Rockefeller Unibertsitateak 1920an Pearce Kinshasara, Kongo Belgikarrera, bidali zuen, triparsamida probatzera, "bere nortasun kementsuaz fidatuz, emakume mediku batentzat batere erraza ez den eta arriskutik kanpo ez dagoen lan bat egiteko".[4][17] Bertan, tokiko ospitale eta laborategi batean lan egin zuen, gizakiengan saiakuntzak egiteko sendagaien proben protokolo bat diseinatzen eta gauzatzen, triparsamidaren segurtasuna, eraginkortasuna eta dosi optimoa ezartzeko. Lehen hilgarria zen gaixotasunaren ia kasu goiztiar guztiak arrakastaz tratatu ziren, eta paziente gehienak, baita loaren gaixotasunaren azken etapetan ere, salbatu ahal izan ziren. Gizakiengan egindako saiakuntzek beste konposatu arsenikal batzuen bigarren mailako efektu bat ere agerian utzi zuten, nerbio optikoari egindako kaltea eta ikusmenaren galera triparsamidaren dosi altuen edo errepikatuen ondorio izan zitezkeela.

Hala eta guztiz ere, triparsamida loaren gaixotasunaren kimioterapiarako aukeratutako botika bihurtu zen hainbat hamarkadatan. Konposatua nerbio-sistema zentralean sartzeko gai zen, eta ondorengo etapa batean loaren gaixotasuna tratatzeko erabili zen lehen substantzia bihurtu zen. Erraz ematen zen, azkar jarduten zuen eta pazienteen % 80 baino gehiago sendatu zituen. Gerora egindako ikerketen arabera, eraginkorragoa zen gaixotasunaren aldaera batean, Trypanosoma brucei gambiense-n eta gutxiago Trypanosoma brucei rhodesiense-n.[4][12]

Egindako ikerketengatik, Pearcek Belgikako Koroaren Ordena (1920 edo 1921) jaso zuen, eta 1953an, Leopoldo II.a Erregearen Saria (10.000 dolar) eta Lehoiaren Errege Ordena.[5][6][18] Bere lankideak ere ohoratuak izan ziren beren ekarpenengatik.[4] Belgikako Medikuntza Tropikaleko Elkarteko kide ere hautatu zuten, eta 1921etik 1939ra Europako topaketetan parte hartu zuen.[8]

Afrikako tripanosomiasia duen paziente baten odol-lohituaren irudia, tripanosomak erakusten dituena.

Sifilisa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brownek eta Pearcek 6 bat urtez modu sistematikoan aztertu zuten sifilisa untxietan. Bere ikerketa sakonek gaixotasunaren ulermena zabaldu zuten, gizakienaren antzeko ibilbidea jarraitzen zuena. Zehazki, espiroketak eremu batean sartu ondoren, sistema linfatiko osoan hedatzen zirela ikusi zuten, lesio sifilitikoak sortzen zirela jatorrizko inokulazio-lekutik urrun, eta ezkutuko infekzio bat agertzen zela gongoil linfatikoen barruan, ageriko sintomarik ez zegoenean.[4]

Triparsamidaren erabilera ere ikertu zuten sifiliaren tratamendu posible gisa. Oro har, espiroketen aurka tripanosomen aurka baino indar gutxiago zuen arren, triparsamidak muga hematoentzefalikoa zeharkatu eta nerbio-sistema zentralean sartzeko zuen gaitasunak burmuinaren eta bizkarrezur-muinaren sifiliserako eta forma kronikorako, paresia orokorrerako, tratamendu baliagarri bihurtu zuen. Triparsamida sifiliserako tratamendu estandarra zen, harik eta penizilinak 1950ean ordezkatu zuen arte.[4]

Minbiziari buruzko ikerketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Untxiekin egindako azterketetan, Pearcek eta Brownek barrabil-zorroko tumore epitelial gaiztoa aurkitu zuten, Brown-Pearce kartzinoma. Tumorearen transmisioa aztertu zuten, hogei untxi baino gehiagori inokulatuz. Lehen sekuentziak transferentzia bat edo bi baino gehiago erakusten zituen. Tumorearen funtsezko izaera berdin geratzen zen bitartean, bere gaiztotasuna aldatu egiten zen. Tumoreen transmisioa, hazkundea eta igorpena ulertzen saiatu ziren. Sakon aztertu zenez, eta erreplikagarria zenez, Brown-Pearce kartzinoma test estandar bihurtu zen minbizi laborategietan.[4][6]

Luzetarako azterlanak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tumoreen garapenean dauden ezberdintasunen behaketek Brown gorputzaren osaeraren (organismo baten oinarrizko osasuna) eta gaixotasunetarako joeraren arteko harremanak ikertzera eraman zuten. Brownek gaixotasun jakin batzuk aztertu zituen, eta untxien kolonian belaunaldiz belaunaldi agertzea, sifilia eta minbizia barne. 1932an untxiaren baztangak ustekabean kolonia suntsitu zuenean, birus hori isolatu zuten. Geroago, 1933tik 1935era bitartean, gaixotasunak berriro eten zuen aurreikusita zegoen azterketa-programa, eta immunitate-erreakzioak eta birus-transmisioa aztertzeko aprobetxatu zuten.[4]

Gero eta zailagoa zen New Yorkeko instalazioetan ikerketa mantentzea, eta Flexnerrek proiektua Princetonera eramatea gomendatu zuen , 1935ean gertatu zena. Handik gutxira, Brown bera gaixotu egin zen ultzera peptikoarekin. Kolaboratzaile beteranoenek, Pearcek eta Harry Greenek, ikerketa-programaren zuzendaritza hartu zuten, eta gorputzaren egoerari eta zenbait gaixotasunekiko suszeptibilitateari jarraipena egiten jarraitu zuten.[4]

1942ko Brownen heriotzaren ondoren, Pearcek laginaren tamaina murriztu zuen, ikerketaren irismena estutu zuen eta bildutako datu kopuru handia antolatzen eta informatzen hasi zen. Horien artean (adibide gisa, zerrenda zehatza izan gabe), honako hauei buruzko informazioa zegoen: seneszentzia, akondroplasia, osteopetrosia, begietako akatsak, gaixotasun kistikoa eta hidrozefalia goiztiarra. Hainbat urtez, 1950ean erretiroa hartu aurretik eta ondoren, proiektu zabala aztertzen eta informatzen jarraitu zuen.[4][10]

Elkarte profesionalak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • American Society for Pharmacology and Experimental Therapeutics-eko (ASPET) lehen emakume hautatua 1915 (emakume kide bakarra 1929ra arte).[19]
  • Fideikomisoa, Emakume eta Haurrentzako New Yorkeko Erizaintza, 1921
  • Rockefeller Institutuko kide elkartua, 1923
  • Amerikako Gizarte Higiene Elkartearen Aholku Kontseilu Nagusian izendatua, 1925
  • Peiping Union Medical College-n sifilologia irakasle bisitaria izendatua, Txinan, 1931
  • Ikerketa Kontseilu Nazionaleko kidea, 1931
  • Philadelphia Women's Medical College-ko Korporazioko kontseiluko kidea, 1941.
  • Unibertsitateko Emakumeen Elkarteko zuzendaria, 1945
  • Pennsylvaniako Woman's Medical College-ko presidentea, 1946-1951
  • Philadelphia Women's Medical College-ko Korporazioko presidentea, 1946; jubilatua, 1951

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Belgikako Koroaren Ordena (1920 edo 1921).[5][6]
  • Leopoldo II.a erregea 10.000 dolarreko saria, Belgika (1953).[18]
  • Lehoiaren Errege Ordenako ofiziala, Belgika (1953).
  • New Yorkeko Emakume eta Haurrentzako Erizaintzari buruzko Blackwell aipamena (1951), "medikuntzako indar irudimentsu eta sortzaile" gisa.[2]

Ohorezko mailak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Honoris Causa Zientzietan Doktorea, Sc. D., Wilson College (1947).
  • Letren honoris causa, Litt. D., Arkadia Unibertsitatea (1948).[20]
  • Honoris Causa Zientzian Doktorea, Sc. D., Bucknell Unibertsitatea (1950).
  • Medikuntza Zientzietan doktorea honoris causa, LL. D., Skidmore College (1950).
  • Medikuntza Zientzietan ohorezko doktorea, D.M.S., Pennsylvaniako Emakumeen Medikuntzako Unibertsitatea (1952).

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urte askotan, Sara Josephine Baker doktorearekin eta Ida A. R. Wylie idazlearekin bizi izan zen Pearce. Heterodoxy-ko kideak ziren, hamabostean behingo eztabaida feministako klub bateko kideak, eta haietako asko lesbianak edo bisexualak ziren.[10][21] 1930eko hamarkadaren erdialdean, Bakerrek erretiroa hartu ondoren, hiru emakumeak elkarrekin bizi izan ziren Trevanna Farm, Skillman, New Jerseyn.[2] Baker hil ondoren, 1945ean, Wylie eta Pearcek bertan bizitzen jarraitu zuten 1959an biak hil ziren arte.[9] Bere etxea "bizitzeko eta ikasteko lekurik xarmangarri eta interesgarriena" bezala deskribatu zen.[10] "Bere apalak altxor medikoen edizio zaharrez, azken literatura zientifikoaz eta nazioarteko gaiei buruzko azken lanez beteta zeuden. Taila eta portzelana txinatarren bilduma zoragarria zuen". Wylie eta Pearce elkarren ondoan lurperatuta daude Henry Skillman hilerrian, Trevanna Farmen familiaren hilerrian.[22]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-03-05). «Louise Pearce, patóloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  2. ↑ a b c d e f (Ingelesez) Inc, The Women's Project of New Jersey. (1997-05-01). Past and Promise: Lives of New Jersey Women. Syracuse University Press ISBN 978-0-8156-0418-1. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  3. ↑ a b c «Some African Highways.» digital.library.upenn.edu (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k (Ingelesez) Corner, George Washington. (1965). A History of the Rockefeller Institute, 1901-1953: Origins and Growth. Rockefeller Institute Press ISBN 978-0-87470-003-9. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  5. ↑ a b c d «The Rockefeller University » Hospital Centennial» centennial.rucares.org (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  6. ↑ a b c d e f (Ingelesez) Ogilvie, Marilyn Bailey; Harvey, Joy Dorothy. (2000). The Biographical Dictionary of Women in Science: L-Z. Taylor & Francis ISBN 978-0-415-92040-7. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  7. ↑ The Arrow of Pi Beta Phi, July 1906, p. 301.. .
  8. ↑ a b (Ingelesez) Chung, King-Thom. (2014-12-24). Women Pioneers of Medical Research: Biographies of 25 Outstanding Scientists. McFarland ISBN 978-0-7864-5817-2. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  9. ↑ a b c «Dr. Louise Pearce». Changing the Face of Medicine. U.S. National Library of Medicine..
  10. ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-09-14). «Louise Pearce, investigación y feminismo» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  11. ↑ (Ingelesez) Commission, Royal Society (Great Britain) Sleeping Sickness. (1903). Reports of the Sleeping Sickness Commission. Harrison and Sons (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  12. ↑ a b Steverding, Dietmar. (2010). «The development of drugs for treatment of sleeping sickness: a historical review». Parasites & Vectors 3 (1): 15..
  13. ↑ Jacobs, W. A.; Heidelberger, Michael. "CHEMOTHERAPY OF TRYPANOSOME AND SPIROCHETE INFECTIONS: CHEMICAL SERIES. I. N-PHENYLGLYCINEAMIDE-p-ARSONIC ACID". Journal of Experimental Medicine. 30 (5): 411–415..
  14. ↑ Brown, W. H.; Pearce, Louise. «CHEMOTHERAPY OF TRYPANOSOME AND SPIROCHETE INFECTIONS: BIOLOGICAL SERIES. I. THE TOXIC ACTION OF N-PHENYLGLYCINEAMIDE-p-ARSONIC ACID.». Journal of Experimental Medicine 30 (5): 417-436..
  15. ↑ Pearce, Louise; Brown, Wade H.. «CHEMOTHERAPY OF TRYPANOSOME AND SPIROCHETE INFECTIONS : BIOLOGICAL SERIES. II. THE THERAPEUTIC ACTION OF N-PHENYLGLYCINEAMIDE-p-ARSONIC ACID IN EXPERIMENTAL TRYPANOSOMIASIS OF MICE, RATS, AND GUINEA PIGS.». Journal of Experimental Medicine 30 (5): 437-453..
  16. ↑ (Ingelesez) Sicherman, Barbara; Green, Carol Hurd. (1980). Notable American Women: The Modern Period : a Biographical Dictionary. Harvard University Press ISBN 978-0-674-62733-8. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  17. ↑ (Ingelesez) Queer Scientists of Historical Note – NOGLSTP is Out to Innovate. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  18. ↑ a b Chen, K. K.. (1969). ««The American Society for Pharmacology and Experimental Therapeutics, Incorporated THE FIRST SIXTY YEARS 1908-1969»» web.archive.org (The American Society for Pharmacology and Experimental Therapeutics) (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  19. ↑ Cohen, Marlene L.; Brevig, Holly; Carrico, Christine; Wecker, Lynn. (2007). «SPECIAL CENTENNIAL ARTICLE Women in ASPET: A Centennial Perspective». The Pharmacologist 49 (4): 124-137..
  20. ↑ «Arcadia University - Honorary Degree Recipients» web.archive.org 2014-10-19 (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  21. ↑ (Ingelesez) Schwarz, Judith. (1982). Radical Feminists of Heterodoxy: Greenwich Village, 1912-1940. New Victoria Publishers ISBN 978-0-934678-05-6. (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).
  22. ↑ (Ingelesez) editor. (2012-05-27). «My Life with George: An Unconventional Autobiography, by I. A. R. Wylie» The Neglected Books Page (Noiz kontsultatua: 2024-03-22).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Louise_Pearce&oldid=9637015"(e)tik eskuratuta