La Bayadère

La Bayadère
Jatorria
Egilea(k)	Ludwig Minkus (mul)
Estreinaldi-data	1877ko urtarrilaren 23a
Ezaugarriak
Libretista	Sergueï Khoudekov (en)
Bestelako lanak
Musikagilea	Ludwig Minkus (mul)
Koreografoa	Marius Petipa

La Bayadère^[1] (errusieraz: Баядерка, translit.: Baiaderka; euskaraz: «baiadera») Ludwig Minkus austriar musikagileak konposatutako hiru ekitaldiko eta zazpi koadroko balleta izan zen, Marius Petiparen koreografia zuena. Dantza klasikoko konpainien errepertorioko funtsezko lanetako bat da. Minkus austriar konpositoreak musika jarri zion Kālidāsa indiar poetaren bi dramatan oinarritutako libreto bati. Libretoa Sergei Judekovek eta Petipak idatzi zuten. San Petersburgoko Bolxoi Kamenni Antzokian estreinatu zuten 1877ko urtarrilaren 23an. Solorren pertsonaia Lev Ivanovek dantzatu zuen, ondoren dantza klasikoko irudi ziminoetako bat bihurtuko zena,^[2] Nikijaren pertsonaia Ekaterina Vazem prima ballerinak dantzatu zuen bitartean.

Minkus konpositoreak harreman estuan lan egin zuen Petipa koreografoarekin eta pre-txaikovskiar konposizio nabarmenetako bat lortu zuen. Balet klasikoko hainbat izarrek lauro handiak lortu dituzte lan honetan egindako lanagatik: horien artean, Anna Pavlovak 1902an lortu zuen lehen arrakasta handia, Nikiya interpretatuz. Rudolf Nureievek 1958an lilura sortu zuen obra estreinatu zen hiri berean, Solorren aldakuntzari ukitu batzuk gehitu zizkionean.

Obrak zenbait aldaketa izan ditu estreinatu zutenetik, eta 1919an hirugarren ekitaldia ezabatu zioten. Gaur egun, ekitaldi kopurua aldatu egiten da konpainiaren eta koreografia bertsioaren arabera, eta, ondorioz, batzuetan bi ekitaldi dantzatzen dituzte eta beste batzuetan hiru.

Solorrek, gerlari prestuak, ehizatik itzultzean, sugar sakratuaren aurrean otoitz egiteko bakarrik egotea eskatzen du. Keinu bat egin ondoren, Magdaveja fakirrari deitu eta Nikijarekin, tenpluko baiadorrarekin, elkartzeko gogoa azaldu zion. Iristen direnean, Brahman Handiak eta beste dantzariek beste fakirrak biltzeko agintzen diote Magdavejari, sugar sakratua prestatzeko. Baiaderak agertzen dira, horien artean Nikija, "Baiadera Handia" mailara iritsi dela dirudiena. Brahman Handiak, bere edertasunaz sorginduta, betiko maitasuna zin egiten dio, baina honek uko egiten dio, bera apaiza delako aitzakian. Dantzariek beren dantza egiten dute, eta fakirrak Nikijari Solorren nahiak jakinarazten dizkio, Brahmanek elkarrizketa ohartarazten du eta susmoz beterik jarraitzen dio. Dantzari sakratua gudariaren bila doa, baina brahmanak ikusten du nola Solorrek solemneki agintzen dion sutondoan neskari betiereko maitasun fidela. Amorruaren hasiera batean, espioia jainkoen haserrea mendeku gisa aipatzen hasten da.

Probintziako raják, gerlariaren ausardiaren saritzat, bere alaba Gamzattiren eskua eskaintzen dio, zeinarengatik berehala liluraturik geratzen den, Nikijari zin egin arren. Solorrek ez du eskaintza onbera arbuiatzeko borondaterik, eta ospakizuna Brahman Handiaren etorrerarekin batera hasten da, zeinak suposatzen baitu raják Solor desagerrarazi zuela bere traizioa jakitean. Bere harridurarako, raják, gudariaren eta baiadera gaztearen (festan ere dantza egin beharko lukeenaren) arteko ituna entzutean, neska gaztea hil nahi du. Gamzattik, ezkutatuta, elkarrizketa entzun du, eta bere aurkaria konbentzitzen saiatzen da Solor utz dezan luxuzko gauzen eta bitxien truke. Ez du onartzen, eta bere etsipenaren erdian printzesa zauritzen saiatzen da, zeinak mendekua hartuko duela agintzen baitio bere buruari.

Rajáko errege-lorategietan ospakizun handiak egingo dira bere alaba gerlariarekin ezkontzearen omenez, non Nikijak ere dantza egin beharko duen. Bere emanaldian, lore saski bat ematen diote Solorren partez, Gamzattik benetan prestatu zuena, suge bat ezkutatu zuena, dantzariari heriozko hozka egiten diona loreen usaina usaintzen ari denean. Brahmanak, oraindik maiteminduta, antidoto bat eskaintzen dio, baina berak uko egiten dio bikote ezkonberria ikustean. Bere heriotzarekin Solor suntsituta geratzen da.

Opioaren eraginpean, gudari gazteak Nikija ikusten du, Itzalen Erresumatik agertzen zaiona. Baiaderaren ondoan, Solor sugar sakratuaren aurrean dantzan hasten da. Solor haluzinazioan harrapatuta geratzen da, nahiz eta bere lagunak ezkontza prestatzeko agertzen diren.

Buda Handiaren azpian brontzezko gizon bat dantzan. Brahman Handia eta apaizak ezkontza prestatzen. Ezkongaiak baiaderaz inguratuta sartzen dira eta beren dantza errituala egiten dute. Gramzattik, Solorrek eta Rajahk dantza egiten dute, baina Solorrek Nikijaren ikuspenean harrapatuta jarraitzen du. Laster agertzen da erdian Nikiya hil zuenaren antzeko loredun saski bat. Gramzattik, izuturik eta erruak inbaditurik, errituala bizkortzeko erregutzen dio aitari. Aginduak jarraituz, Brahman Handiak erritu sakratuak ahoskatzen ditu. Jainko amorratuek mendekua hartzen dute, tenplua eta bertan daudenak hondatuta utziz. Azkenik, Solor eta Nikijaren arimak betierekotasunerantz elkartzen dira.

Itzalen Erreinuko eszena (ballet blancaren tradizioan txertatzen da) munduko koreografia loriatzat jotzen da; bereziki 24 dantzari sartu direlako, baiaderen espektroak interpretatuz, arabeske-sail bat dantzatuz bi metroko altuera duen arrapala batetik.