Gladys del Estal

Gladys del Estal
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Gladys del Estal Ferreño
Jaiotza	Caracas, 1956
Herrialdea	Gipuzkoa
Bizilekua	Donostia
Lehen hizkuntza	gaztelania
Heriotza	Tutera, 1979ko ekainaren 3a (22/23 urte)
Hezkuntza
Heziketa	Euskal Herriko Unibertsitatea
Hizkuntzak	gaztelania euskara
Jarduerak
Jarduerak	programatzailea, informatikaria eta aktibista
Lantokia(k)	Donostia

Gladys del Estal Ferreño (Venezuela, 1956 – Tutera, Nafarroa Garaia, 1979ko ekainaren 3a) donostiar ekintzaile ekologista bat izan zen. Informatikaria zen ikasketaz eta lanbidez. Guardia zibil batek tiroz erail zuen, Tuteran egiten ari zen protesta antinuklear bat erreprimitzean. Mugimendu antinuklearraren ikur bat da Euskal Herrian.^[1][2][3]

Gladys del Estalen gurasoak —Enrike del Estal Añorga eta Eugeni Ferreño— euskal herritarrak ziren. Enrique del Estal eusko gudaria izan zen Espainiako Gerra Zibilean; Errepublikaren aurka matxinatutako indar faxistei aurre egin zien, Meabe Batailoiko kide zen-eta. Gerraondoan, Venezuelako Caracas hirian errefuxiatu ziren. Gladys 1956. urtean jaio zen, eta artean lau urteko zelarik, Euskal Herrira itzuli zen familia osoa. Hasiera batean, Donostiako Egia auzoko Aldakonean bizi izan ziren, baina geroago Atotxako dorreko etxebizitza batera aldatu ziren.

Gladysek Presentación de María ikastetxean egin zituen lehenengo ikasketak, eta administrazioa ikasi zuen Nazaret Zentroan. UPV/EHUko Donostiako Informatika Fakultatean 1973an hasi zen, eta 1978an bukatu zuen informatikako lizentziatura.^[4] Ondoren, kimika eta biologia ikasteari ekin zion, eta aldi berean programatzaile informatikoa zen Donostiako Askatasunaren etorbideko arropa-denda batean kontabilitatearen eta bestelako zerbitzuen arduraduna zela.

Gizarte-ekintzaile oso aktiboa zen. Donostia hiriko Egia auzoko Kolektibo Ekologista taldeko kidea zen, baita Talde Antinuklearrekoa eta etxegintza-espekulazioaren aurka aritzen zen Hirigintza eta Ingurumen Batzordekoa ere. Auzoko kultura-bizitzan parte hartzen zuen, eskolak ematen eta haur-taldeak dinamizatzen. Hala nola, Maria Reina ikastetxean klaseak eman zituen gau-eskolan graduatu gabeko langile jende helduentzat, langile haiek Lehen Mailako Ikasketa-Titulua lor zezaten. Eta Maria Reina ikastetxe horretantxe haur talde bat ere dinamizatu zuen naturarekiko ezagutza errespetatu eta bultzatzeko asmoz.

Beti bizikletaz ibiltzen zen, eta bere aita eta beste ekintzaile batzuekin Lemoizera joateko bizikleta-martxa bat antolatu zuen, Euskal Kosta Ez Nuklearra aldarrikatzeko. Auzoko beste gazte batzuekin batera, larunbatetan informazio-mahaiak ere antolatzen zituzten kaleetan; liburuxkak, pegatinak eta kartelak egin ahal izateko dirua biltzen zuten horrelakoetan. Atotxako dorreko bere gelako leihoan eguzki antinuklear handi bat jarri zuen, Atotxako futbol-zelai zaharretik eta Donostiako hainbat tokitatik ikusten zen. Kartel horrek XXI. mendeko hasieraraino iraun zuen, eta ehunka mila pertsonak ikusten zuten telebistako futbol-partidetan.^[1]

Gaitasun berezia zuen analisirako eta idazteko. 1970eko hamarkadan Espainiako estatu osoan zentral nuklearrezko sare bat martxan jarri nahi zenean, Gladysek bere denbora librean txostenak idazten zituen, zentral nuklearren abantailak eta arriskuak adierazteko, eta material horiek debate publikoetan argumentu ofizialei aurre egin ahal izateko. Garai hartan Iberduero enpresak (gaur eguneko Iberdrolaren aurrekaria) zentral nuklearrak eraiki nahi zituen Lemoizen, Deban, Jaizkibelen eta Arguedasen.^[1]

1979ko ekainaren 3an, Energia Nuklearraren Aurkako Nazioarteko Egunean, José Martínez Salas guardia zibilak Gladys bertatik bertara tiro eginda erail zuen, Nafarroa Garaiko Tutera hirian.^[5][6] Bardeetako tiro eremuaren aurka, energia nuklearraren aurka eta Lemoizko zentral nuklearraren eraikuntza geldiaraztearren eginiko ekitaldi batean parte hartzen ari zen Gladys.

Lekukoek diotenez, José Martínez Salasek «tía buena» (euskaraz, neska katxarroa) esan zion Gladysi, Gladysek «hijo de puta» (euskaraz, putakume) ihardetsi eta orduan Martínez Salasek bere armaren kulatarekin jo zuen; Gladys lurrera erori zen, eta, altxatzen ari zela, Martínez Salasek tiro egin zion buruan. Tiroa garondotik sartu eta sudurretik atera zitzaion. Gladys ospitalera eraman zuten, larri zaurituta, eta laster hil zen.^{[6][7][8][9][10]}

Euskal Herriko gizarteak hainbat egunez herri mobilizazio handiak eginez erantzun zuen, horien artean Hego Euskal Herrian deitutako greba orokor bat, ezker abertzaleko alderdiek, Espainiako Alderdi Komunista eta PSOEk deituta.^[11] Donostian egindako manifestazioan, orduko Donostiako alkatea zen Jesus Maria Alkain egon zen manifestazioaren buruan.^[12]

Gladys erail zuen guardia zibila, José Martínez Salas, 1981eko abenduaren 14an epaitu zuten Iruñean; epaia izan zen Martínez Salasek «arduragabekeriaz» jokatu zuela, eta hemezortzi hilabeteko espetxealdira kondenatu zuten. Espetxealdi hori ez zuen osorik bete,^[6] eta zigor arin horrek protesta mobilizazioak eragin zituen berriro. 1992 urtean Martínez Salas guardia zibilak Espainiako meritu militarraren domina jaso zuen, Tuterako Jose Antonio Perez Sola alkateak esleitua (PSOE).^[13] Beranduago jakin denez zigortu eta bi hilabetera ere eman zioten beste kondekorazio bat.^[14]

Euskal herritarren alaba eta Euskal Herrian hezi eta hazia zen arren, Gladys «venezuelar» gisa agertu zuten Espainiako hedabideetan.^[15] Hedabide horiek «ezin zurituzkoa zuritzen» saiatu ziren, eta venezuelar jatorri hori baliatu nahi izan zuten atzerritik protesta horretan parte hartzera berariaz etorritako aktibista bat zela pentsarazteko.^[12] Pedro J. Ramírezek «ETA konglomeratua» delako bati leporatu zizkion Tuterako gertaerak.^[16]

Gaur egun, Gladys del Estal Euskal Herriko mugimendu antinuklearraren sinbolo da.^[12] Egiako hainbat herritar taldek Kristinaenea parkeari Gladysenea izena jartzeko eskakizuna egin zuten urtetan, baina Donostiako Udaletik beti ezezko erantzuna jaso zuten. Ezezko horren aurrean, sektore horien aldetik izena zabaldu zuten euren kabuz eta parkeko sarreran izena aldatu ere egin zen. Horren ondorioz, urtetan zehar herritar askoren artean Gladysenea deitu izan zaio parkeari.

Azkenean, Donostiako Udalak Kristinaenean oinezkoentzat eraikitako sarbide garai bati Gladys del Estal pasabidea izena jarri zion 2009. urtean. Parkeko gainaldean, gainera, Gladysen omenezko hilarri bat dago. Urtero, Gladysen heriotzaren urteurrenean, oroitzapen ekitaldi bat burutzen da hilarriaren aurrean Eguzki elkartearen eskutik. Ekitaldi horren baitan mugimendu antinuklearrari buruzko erakusketa fotografiko bat ere antolatu zen Egian eta Donostiako Alde Zaharrean Gladysen heriotzaren 30. urteurrenean. Tuteran ere, tiroz zauritu zuten lekuan, monolito bat dago haren omenez.

2019an Gladysen heriotzaren 40 urte bete zirenean hainbat omenaldi eta ekitaldi egin ziren baita oroimenerako materialak argitaratu ere, besteak beste hauek:^[17]

• Donostiako omenaldia Kristinaenea/Gladysenea Parkean(2019-06-01) Lehenago bizikleta-martxa izan zen Donostiako kaleetatik.^[18]
• Martxa eta omenaldia Nafarroan (2019-06-02). Bardeetan eta Tuteran.^[19]
• Omenaldia UPV/EHUn (2019-06-03). Gladysek bertan informatika ikasi baitzuen.^[20][21]
• Mahai-ingurua Donostiako Koldo Mitxelena kulturunean (2019-06-03).^[22][23]
• Erakusketa: Garaiko prentsako materialen erakusketa. Eguzki taldeak antolatua ^[24]
• Dokumentala: Ez, eskerrik asko! Gladysen leihoa
• Bideoa: Gladys del Estal. Cielo y balas de plomo. ^[25][26]

Hainbat artista, idazle edo zinemagile inspirazio-iturri zan du Gladys del Estal. Besteak beste arte-lan hauek sortu izan dira:

• 2019: Xabier Lakak UPV/EHUren Informatika Fakultaterako egindako irudi-diseinu bat argitaratu zuen.
• 2013: Juanba Berasategik eta Imanol Zinkunegik animaziozko film laburra sortu zuten Joxemi Zumalaberen marrazki eta hitzekin eta Eltzegor taldearen "Ebihotz" doinuarekin. Musika Jakes Etxeberriarena zen. Joxemi Zumalabe hil zela 20 urte bete zirelarik plazaratu zen film labur hau, 2013ko urtarrilaren 11n Andoainen antolatu zen ekitaldirako.^[27]
• 2009: Beñat Sarasolak "Gladys" poema idatzi zuen.^[28][29]
• 1979: Karlos Argiñanok "Gladys" errezeta bat argitaratu zuen Zeruko Argia aldizkarian
• 1979: Xabier Lakak eskultura hilarri bat egin zuen, gaur egun Kristinaenea/Gladysenea Parkeko gainaldean dago.

• 2021: Gladys saria sortu zuten ingurune digitaleko emakumeak saritzeko, Puntueus fundazioak eta EHUko Informatika Fakultateak, Gipuzkoako Foru Aldundiko Berdintasunerako Organoaren babesarekin. Emakume gazteak informatika alorrera erakartzea dute helburu.^[30][31]
• 2019: Gladys del Estal izena jarri zioten EHUko Informatika fakultateko batzar aretoari.^[32]

• Bloga: Gladys gogoan, 40 urte. Gladys del Estal ekologistaren omenez. (2019)
• Eguzki talde ekologistaren erakusketa. (2019-06-03)
• Bídeoa: Gladys del Estal. Cielo y balas de plomo. 360º www.eitb.tv. Noiz kontsultatua: 2019-06-16.
• Hilketaren 25. urteurrenean omenaldia egin zitzaion bere auzoan, Donostiako Egian, eta bideo hau sortu zen bere omenez.
• 40. urteurrenari begira Larrun aldizkariak bideo hau egin zuen.

• (Gaztelaniaz) Gladys gogoan zaitugu!!, barakaldotarrak.blogspot.com.es webgunean, non Gladys zaurituaren argazki bat ikus daitekeen.
• «Gladys del Estal hil zutela 30 urte pasa dira», Euskadi Irratiko Faktoria saioan 2009ko ekainaren 6an hilketaren lekuko batek adierazitako oroitzapenen audioa.
• (Gaztelaniaz) Fermin GOÑI: «La Guardia Civil retiró un monolito dedicado a Gladys del Estal», El País, 1980-06-03.