Azpidatzi

Azpidatzi edo azpitituluak^[1], normalean pluralean, bideo edo filmetan irudiari laguntzen dioten testuak dira. Ikusten den irudiarekin batera doan audioaren transkripzioa edo itzulpena izaten da. Pertsonaiek esaten dutenaren transkripzioa edo itzulpenarekin batera, batzuetan iruzkin laburrak eransten dira.

Telebistako kate batzuek, teletestuaren bidez, gorrei egokitutako azpitituluak eskaintzen dituzte. Teletestuko orrialdean azpitituluak aukeratzean, telebistak irudiaren gainean erakusten ditu. Kate konkretu batzuek, atzerriko jendeari azpitituluak beste hizkuntza batean eransteko aukera eskaintzen dute.

Azpitituaren potentziala izugarria da, eta etorkinengan nitxo handia du. Merkataritza helburuekin, CBS estatubatuar kate ahalguztiduna kasu, 1998an Hispaniar merkatua erakartzeko azpititulatzen hasi zena, edo TV-3 bezala, 2007an El cor de la ciutat, zazpi urtez antenan iraun zuen telenobela amaigabea, arabiar eta gaztelerazko azpitituluekin gehitu zuena.

Hasiera batean grabatutako programetan soilik azpititulatzen zen. Bederatzi ordu behar ziren programa bat azpititulatzeko. Baina pixkanaka-pixkanaka zuzeneko gertakari gehiago emititzen doaz azpitituluekin. Horretarako Linotipia izenarekin ezagutzen den sistema erabiltzen da.

Azpititulu zinematografikoa soinu-zinemaren etorrerarekin (1927) sortu zen, zinema mutuan ez bezala, mundu guztiarentzat ulergarriak ziren irudi unibertsalez eraikita ez zeuden filmak itzultzeko helburuarekin. Hizkuntza bakarrean gidoi bat mugatzeak eragindako arazo berri horrek konponbide berriak bilatzeko beharra ekarri zuen.

Azpitituluak gauzatzea zailtzen duten zenbait arazo tekniko ditu: alde batetik, pantailan dagoen espazioa mugatua da, eta horrek testua zatitzea dakar, eta, gainera, irudiaren hondoaren eta azpitituluen kolorearen arteko kontrasterik eza, eta horrek asko zailtzen du ulertzea. Garrantzitsua da, beraz, azpitituluak aktoreen hizketarekin ondo sinkronizatuta egotea, eta horrek testu idatzia laburtzera eta sinplifikatzera behartzen du. Bestalde, giza begiak segundo bat irakurtzeko batez besteko gaitasuna du 5-8 letra dituen hitz batentzat. Denboraldi horretan, 24 irudi pasatzen dira pantailatik, eta, batzuetan, saihestu ezin diren ikusizko talkak eragiten ditu. Gainera, azpitituluak irakurri behar izateak pantaila osoa behar bezala ikustea galarazten dio ikusleari, behealdean zentratu beharko baita, irudiaren zati bat kenduta. Azkenik, pantailan testu idatzi bat sartzeak irudiaren estetika alda dezake, eta ikuslearentzat aparteko ahalegina da, irakurtzeke egon beharko baitu gainerako planoan gertatzen denari erreparatzen dion bitartean.

Hala eta guztiz ere, azpitituluak oso aukera ona dira filmak hainbat hizkuntzatan itzultzeko, irtenbide merkeena baita, bikoizketa baino askoz gehiago.

Azpitituluak irakurterrazak izan daitezen, gomendagarria da lerro bakoitza hiru segundo inguru pantailan geratzea. Garrantzi handikoa da, halaber, kontuan hartzea, ikusleak irakurtzeko behar duen gutxieneko denbora alde batera utzita, azpitituluek bat etorri behar dutela pantailan gertatzen ari denarekin. Adibidez, elkarrizketa baten kasuan, ez dute aktoreek testua errezitatzeko behar dutena baino denbora gehiago eman behar, nahasgarria izan baitaiteke. Era berean, aktore bat zelaitik kanpo hitz egiten ari denean, azpidatziek hura eszenan sartzen denean bakarrik agertu beharko dute.

Perpausak ahalik eta argienak eta errazenak izan beharko dira, salbu eta jatorrizko testua nahasgarria edo anbiguoa bada, gidoiak hala eskatzen duelako (adibidez, pertsonaietako bat eldarnioan ari bada). Nahiko neutroak izan beharko dute, gainera. Harridura guztiak alde batera uzteko modukoak izango dira, izan ere, aktoreak ulertarazi beharko dio ikusleari zein tonutan esaten den lerro bakoitza. Garrantzitsua da lerro bakoitza banan-banan pantailan agertzea, nahiz eta askotan ezinezkoa den, ahozko hizkuntza zabalegia delako, eta lehenetsi behar delako azpititulua jatorrizko testuarekin sinkronizatuta egotea. Horregatik, ohikoa da aldi berean hiru lerro ikustea, nahiz eta ikuslearentzat nekatu gabe irakurtzeko zailagoa izan.

• azpitituluak.com webgunea. Hainbat filmen azpitituluak euskaraz. Biltegia.
• https://web.archive.org/web/20201013001751/https://sites.google.com/site/euskarazkoazpidatziak2019/ Filma eta Telesail ugariren Euskarazko azpidatziak
• https://elpais.com/cultura/2013/04/15/television/1366022226_595754.html