Aranda de Duero
Aranda de Duero | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Espainiako udalerria | |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatu burujabe | Espainia | ||||||||||
Autonomia | Gaztela eta Leon | ||||||||||
Probintzia | Burgosko probintzia | ||||||||||
Alkatea | Raquel González Benito (en) | ||||||||||
Izen ofiziala | Aranda de Duero | ||||||||||
Posta kodea | 09400 | ||||||||||
INEk ezarritako kodea | 09018 | ||||||||||
Herriburua | Aranda de Duero | ||||||||||
Geografia | |||||||||||
Koordenatuak | 41°40′17″N 3°41′11″W / 41.671388888889°N 3.6863888888889°W | ||||||||||
Azalera | 127,28 km² | ||||||||||
Altuera | 798 m | ||||||||||
Mugakideak | Baños de Valdearados, Quemada, Zazuar, Vadocondes, Fresnillo de las Dueñas, Fuentespina, Campillo de Aranda, Castrillo de la Vega, Villalba de Duero, Gumiel de Mercado, Quintana del Pidio, Gumiel de Izán eta Villanueva de Gumiel | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 33.626 (2023) 454 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 264 bizt/km² | ||||||||||
Informazio gehigarria | |||||||||||
Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
Hiri senidetuak | Santa Cruz Tenerifekoa, Romorantin-Lanthenay, Langen eta Salon-de-Provence | ||||||||||
Matrikula | BU | ||||||||||
arandadeduero.es |
Aranda de Duero Burgosko probintziako hegoaldean dagoen udalerria da, hirugarren populatuena Burgos hiriburua eta Miranda Ebro ondoren.
2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 32.928 biztanle zituen.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Duero ibaiak zeharkatzen du herria. Horrez gain, Arandilla, Bañuelos eta Nava ibaiadarrak udalerrian isurtzen dituzte bere urak.
Duero ibaiaren ohantze nagusiak paisaia laua sortzen du, haran disimetriko bat, iparraldeko isurialdea malkartsuagoa delarik, plataforma multzo batek mugatua. Beraz, malda handirik gabeko paisaia da, hareharri edo kareharriek, landazabaletako zoru hareatsuek eta ibai nagusiko ibarretako eta ibaiadarretako limo-buztintsuek osatua.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aranda de Duero hiria X. mendean jaio zen, Errekonkista osteko birpopulaketaren ondorioz. 1029an Antso Nagusiak Iruñeko Erresumari lotu zion eta, hau hiltzean, Gartzia III.aren eskuetara iragan zen. Hala ere, 1054ko Tamaróngo guduaren ondorioz, gaztelarren eskuetara pasa zen. XIII. mendean Erresumako hiribildu nagusienetariko bat izan zen. Erregalia asko lortu zituen eta XV. eta XVI. mendeetan, bere urrezko aroa bizi zen, noiz Santa Maria eliza eta hainbat jauregi eraiki zituzten.
XVIII. mendean, borboien erreinaldietan, Aranda de Duero errege-hiribilduren izaera sendotu zen. XIX. mendean, trenbidearen heltzearekin batera, bertoko ekonomia berpiztu eta bere ardoak ospetsu bilakatu ziren.
Banaketa administratiboa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herriak | Biztanleria (2000) | Biztanleria (2010)[1] |
---|---|---|
Aranda de Duero | 29.245 | 32.537 |
La Aguilera | 271 | 254 |
La Calabaza | 138 | 130 |
Monte Costaján | - | 101 |
Sinovas | 108 | 132 |
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
5.549 | 5.760 | 6.592 | 7.977 | 9.455 | 10.420 | 13.632 | 18.828 | 27.849 | 29.814 | 29.942 | 33.154 |
Gastronomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gastronomia da herriko indarguneetako bat. Herriko gastronomiak lau zutabe garrantzitsu ditu:
- Ribera del Duero JDB ardo beltza, mundu osoan ospetsua.
- Egur-labean erretako esneko arkumea (Gaztela eta Leongo esneko arkumea) eta arkume-txuletak.
- Arandako odolkia, Burgosko odolkiaren tokiko barietatea.
- Torta de Aranda, hiriko ogi tradizionala.
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiria Gaztela eta Leongo 3. industrialdea da, sektorean 4872 langile dituena, 136 enpresatan, eta 1. hiria ehunekotan: biztanleria aktiboaren %32,9 (2007ko abenduko datua). Hirian Autonomia Erkidegoko enpresa handienetako batzuk daude: Leche Pascual (8.a), GlaxoSmithKline (15.a), Gerardo de la Calle - Artepref (167.a), baita Michelin taldeko lantegi handi bat ere, besteak beste.
Arandatar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Bernardo Sandoval y Rojas (1546-1618), elizgizona.
- Antonio Gutiérrez de Otero (1729-1799), militarra.
- Diego Arias de Miranda (1845-1929), politikaria.
- José Vela Zanetti (1913-1999), margolari eta muralista.
- Antonio Baciero (1936- ), piano-jotzaile eta musikologo.
- Manuel Calvo Villahoz (1967- ), boxeolaria.
- Carmelo Miranda (1969- ), txirrindularia.
- Juan Carlos Higuero (1978- ), atleta.
Herri eta hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Miranda do Douro, Portugal
- Salon-de-Provence, Frantzia
- Langen, Alemania
- Roseburg, Oregon, AEB
- Santa Cruz Tenerifekoa, Kanariak, Espainia
- Romorantin-Lanthenay, Frantzia
Galeria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz) Herriaren webgune ofiziala.