Aljeriako geografia

Aljeriako geografia

Osoa	2.381.741 km²
Lehorra	2.381.741 km²
Ura	0 km²
Latitudea	28°0' N
Longitudea	3°0' E
Mugak
Maroko	1.900 km
Mali	1.359 km
Libia	989 km
Tunisia	1.034 km
Niger	951 km
Mauritania	460 km
Mendebaldeko Sahara	41 km
Itsas erreklamazioak
Ondoko eremua	12 itsas milia
Arrantza-eremu esklusiboa	32-52 itsas milia
Muturreko garaierak
Puntu beherena	-40 m (Chott Melrhir)
Puntu gorena	2.908 m (Tahat)

Aljeria Afrika iparraldeko estatua da, Magreb eskualdekoa. 2.381.741 kilometro koadroko eremua hartzen du, alegia Afrikako estatuetan handiena eta mundu osokoetan hamargarrena.

Aljeria iparraldeko Afrikako Magreb eskualdean dago, Mediterraneo itsasoaren ertzean, ipar latitudeko 19° eta 37° artean, eta ekialdeko longitudeko 9° eta 12° artean. Iparraldean Mediterraneoa du, Tunisia ipar-ekialdean, Libia ekialdean, Niger hego-ekialdean, Mali eta Mauritania hego-mendebaldean, eta Mendebaldeko Sahara eta Maroko mendebaldean. Afrikako herrialderik handiena da Hego Sudanen independentzia gertatu zenetik.

Aljeriako eskualde natural nagusiak hauek dira:^[1]

• Ipar-mendebaldean Tell-eko Atlasa dago, Marokoko mugatik Soummam ibairaino, Kabiliako mendiak eta Bejaiako lautada barne. Herrialdearen bihotza da, bertan baitaude herri eta hiri nagusiak. Muino eta zabaldiz osatua, oso eskualde emankorra da. Nekazaritzako lurrik hoberenak 100 kilometroz hedatzen dira Aljertik ekialderantz, Mitidjan eta Bejaiako lautadan. Jalkin lur horietan mahasti eta garrazki sail bikainak daude. Xelif ibaiaren harana eta barnealdeko beste ibar batzuk, berriz, elkorrak dira, eta uda beroegiak dituzte nekazaritzarako. Kabiliako mendietan herri txiki eta txiroak daude, ibar bihurrietan ostenduak.
• Goi Ordokiak 600 kilometroz hedatzen dira Marokoko mugatik ekialderantz; iparraldean Tell-eko Atlasa dute, eta hegoaldean Saharako Atlasa. 1.100 eta 1.300 metro arteko garaiera dute mendebaldean, eta 400 metrokoa besterik ez ekialdean. Oso eskualde idor eta laua da, jalkinez estalia.
• Saharako Atlasa garaiagoa da Tell-eko Atlasa baino. Hiru mendigunek osaturik dago: Djabel Ksour Marokoko mugatik gertu, Djabal Amur, eta Ouled Naïl Aljerren hegoaldean. Mendilerroan sortzen diren errekek hornitzen dituzte basamortuaren iparraldeko oasietako putzuak, hala nola Biskra, Laghouat eta Bexarkoak.
• Sahara basamortuak Aljeriako azaleraren lau bosten hartzen ditu, Saharako Atlastik hegoaldera Niger eta Maliko mugetaraino. Erg edo harea eremuek basamortuaren laurdena hartzen dute; zabalena Ekialdeko Erg Handia da. Gainerako gehiena hamada izeneko zabaldi harritsuak dira, eta hego-ekialdean Hoggar eta Tassili n'Ajjer mendigune garaiak daude.
• Ipar-ekialdeko Aljeria eskualde trinkoa da, mendilerro, haran eta lautada ugarik zeharkatua; mendebaldean ez bezala, geografia-ezaugarri horiek kostarekiko perpendikularrak dira. Hegoaldean, Aures mendiguneko arroil eta gailurrek ezin sartuzko babeslekua eratzen dute, historian zehar garrantzi handia izan duena. Itsasbazterra menditsua bada ere, zenbait hiri daude lautada bakanetan, hala nola Bejaia, Skikda eta Annaba. Barnealdean, labore sail handiak daude Sétif eta Konstantina probintzietako zabaldietan.

• 
  Kabiliako muinoak, Tizi Uzu probintzia
• 
  Aïn Séfra, Saharako Atlasa
• 
  Ekialdeko Erg Handia, Sahara
• 
  Tahat (3.003 metro) Hoggar mendigunean
• 
  Alorrak, Konstantina probintzia

Itsasertzeko erreka batzuk daude herrialdearen ipar-ekialdean, esaterako Soummam, Medjerda, Rhummel, Sebaou, Aïn El Hammam, Hamiz, Macta eta Mazafran. Ibai nagusia, ordea, Xelif da. 725 kilometroko luzera du, eta Aljeriako ipar-mendebaldea zeharkatzen du; Tell-eko Atlasan du iturburua, eta Mediterraneora isurtzen da Mostaganemetik hurbil. Tell-etik hegoaldera ez da ur-gorputz iraunkorrik. Basamortuan aldi baterako aintzira ugari dago, gaziak gehienak, hala nola Chott ech Chergui eta Chott el Hodna.^[2]

Iparraldean, Tell-eko Atlasan, klima mediterraneoa da, uda bero eta negu epelekin. Aljeriako eskualderik euritsuena da, urtean 400-1.000 milimetro euri jasotzen baitira, gehiago ekialdean mendebaldean baino. Prezipitazio handienak iraila eta abunduaren artean gertatzen dira.^[1] Udako batez besteko tenperaturak 21 °C eta 24 °C artekoak dira, eta negukoak 10 °C eta 12 °C artekoak. Udan, siroko izeneko haize idorra eta guztiz beroak jotzen du Saharatik iparralderantz. Hegoalderantz joan ahala, klima idorrago bilakatzen da: Goi Ordokietan eta Saharako Atlasan urteko prezipitazioak 200 eta 400 milimetro artekoak dira.^[2]

Datu klimatikoak (Aljer, 1976–2005, klima mediterraneoa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	16.7	17.4	19.3	20.9	23.9	28.2	31.2	32.2	29.6	25.9	20.8	17.9	23.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	11.1	11.7	13.2	14.9	18.1	22.2	25.1	26.0	23.6	20.1	15.3	12.6	17.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.5	5.9	7.1	8.8	12.3	16.1	18.9	19.8	17.6	14.2	9.8	7.2	11.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	81.4	72.7	55.0	58.4	41.9	8.5	4.5	8.2	28.3	58.8	89.6	91.0	598.3
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm)	11.4	10.6	9.7	9.1	7.3	2.5	1.5	2.5	5.3	8.6	11.1	12.1	91.7
Iturria: World Meteorological Organization[3]

Saharak basamortuko klima du, oso beroa, idorra eta haizetsua. Tenperatura gorabeherak arinduko dituen lurrunik ez dagoenez, hedadura termikoa oso handia da, eta hogeita hamar gradurainoko aldea ere egon daiteke egunetik gauera; urtaroen arteko aldea ere oso handia izaten da, tenperatura gorenak berrogeita hamar gradu zentigradukoak dira udan, eta beherenak, berriz, zero gradukoak neguan.^[4] Bestalde, oso euri gutxi egiten du, urtean 130 milimetro baino gutxiago,^[2] eta euriak oso irregularrak izaten dira gainera.

Datu klimatikoak (Bordj Badji Mokhtar, basamortuko klima beroa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	26.0	29.3	32.7	37.0	40.4	43.5	42.9	41.9	41.0	37.1	31.5	27.1	35.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	18.7	21.4	24.7	28.8	32.6	36.0	35.6	34.8	33.8	29.8	24.2	19.9	28.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	11.4	13.6	16.8	20.7	24.8	28.6	28.4	27.8	26.6	22.6	17.0	12.7	20.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	1.1	0	0	0	0.9	2.2	5.8	15.9	10.1	2	0	0	38
Iturria: climate-data.org[5]

Aljerian 9 parke nazional eta 2 parke kultural daude:

     Parkea Unescoren biosfera erreserba baten barnean dago

Kokapena: Afrikaren iparraldean, Mediterraneoaren ertzean, Maroko eta Tunisiaren artean^[6]

Koordenatu geografikoak: 28°0' N 3°0' E

Azalera:

• osoa: 2.381.741  km²
• lehorra: 2.381.741 km²
• ura: 0 km²

Herrialdearen mugak:

denetara: 6.734 km^[6]

Erresuma mugakideak:

• Libia 989  km
• Mali 1.359  km
• Mauritania 460  km
• Maroko 1.900  km
• Niger 951  km
• Tunisia 1.034  km
• Mendebaldeko Sahara 41 km^[6]

Itsasbazterra: 998 km^[6]

Lurraldea: gehiena goi ordoki eta basamortua; Atlasa iparraldean dago, eta Hoggar mendigunea hegoaldean; itsasertzeko lautada meharra eta etena.^[6]

Muturreko garaierak:

• puntu beherena: Chott Melrhir, -40 m
• puntu gorena: Tahat 2.908 m^[6]

Baliabide naturalak: petrolioa, gas naturala, burdina, fosfatoak, uranioa, beruna, zinka^[6]

Lurren erabilera:

• nekazaritza lurrak: %17,4
• oihanak: %0,82
• beste: %81,8 (2014)^[6]

Lur ureztatua: 13.600 km² (2014)^[6]

Arrisku naturalak: lurrikarak mendiguneetan; luizi eta uholdeak euriteetan; lehorteak.^[6]