15 minutuko hiri

15 minutuko hiria edo Ordu laurdeneko hiria hirigintza-plangintzaren kontzeptua da, eta herritarren behar eta zerbitzu gehienek (lana, erosketa, hezkuntza, osasun-zentroak edo aisialdia) hiriko edozein tokitatik 15 minututik beherako distantziara oinez edo bizikletan egon beharko luketela proposatzen duena.^[1] 15 minutuko hiria Carlos Moreno Parisko Sorbonako Unibertsitateko Ekintzailetza, Lurralde eta Berrikuntzako zuzendari zientifiko eta katedradunaren proiektuaren izena da.

Kontzeptua Carlos Morenok sortu zuen^[2] eta Anne Hidalgo Parisko alkateak egin zuen ezagun. Bere etxetik 15 minututan oinez edo bizikletaz, hiriko biztanleek beren oinarrizko beharrizan gehienetarako sarbidea izan dezakete, eta «tokiko bizimodu batera itzultzea» bezala deskribatu da.^[3][4]

Hiriaren kontzeptua 15 minututan Clarence Perry planifikatzaile estatubatuarrak 1900eko hamarkadan auzoaren paperari buruz egindako aurreko lanetan oinarritzen da. Jane Jacobs izan zen defendatzaile ezagunena, eta The Death and Life of Great American Cities liburuan azaldu zuen.

COVID-19aren pandemiaren krisiak hiri, herri eta auzo funtzionaletan eta giza tamainan bizitzeko nahia bizkortu egin zuen. Hiri-proposamen hori, 2020ko maiatzean, C40 Klima Lidergoko Taldeak onartu zuen, klima-krisiari eta COVID-19aren pandemiaren krisiaren hiri-ondorioei erantzuteko.^[5]

15 minutuko hiria hiri polizentrikoaren ikuspegia da, non dentsitateak masa kritikoa ahalbidetzen duen eta bizitza-hurbiltasunari eta bere intentsitate sozialari zentzua ematen dion.^[6] Hiri horretan, biztanleek beren beharrei erantzun diezaiekete, sei kategoriatan antolatuta: bizitzea, lan egitea, hornitzea, zaintzea, heztea, atseden hartzea. Hiru ideia nagusik gidatzen dute: (1) Krono-hirigintza, hiriari erritmo berri bat emateko; (2) kronotopia, behin-behinekotasunaren menpeko leku bati funtzio desberdinak emateko; eta (3) topofilia, hitzez hitz «lekuaren maitasuna», jendeak bere auzoarekiko duen atxikimendua indartzeko. Azken ideia horri dagokionez, Yi-Fu Tuanek uste du espazioek biztanleekin duten harremana ulertzeko bi modu daudela: topofilia eta cibitioa. Lehenengoa toki edo lurralde bateko kide izatearen sentimendua da, eta bigarrena, berriz, identitate komunitarioaren sentimendua. Bi kontzeptuak hain daude lotuta, non nahastu egin baitaitezke, baina bata geografikoa da eta bestea soziala.^[7]

Erresuma Batuko Alt-right eskuin-muturrak eta oro har konspirazionista erreakzionarioek "gerra kulturalen" jomugan jarri duten kontzeptuetako bat 15 minutuko hiriarena da. "Autoz ibiltzeko askatasuna kendu nahi digute! Hirieta ghetto kontrolatzaileetan giltzapetu nahi gaituzte!". Ondorioz, kaleko gatazkak eman dira Erresuma Batuko zenbait tokitan. Kritikoek diote 15 minutuko hiriak ingeniaritza sozialaren eraikuntza direla, ez gauza "naturala". Baina egiazki, hiriak historikoki naturalki trinkoak eta ibiltariak izateko zeuden eginak, harik eta ingeniariek eta gobernuek automobilen inguruan birdiseinatu zituzten arte. Horrek auzoen eta tokiko aberastasuna suntsitu ditu XX. mendetik hona. ^[8]

• Ibilgarritasun

• Kontzeptua Arnas Gunea webgunean.