Pluton (mitologia)

Pluton (mitologia)
Antzinako Erromako erlijioa
Ezaugarriak
Sexua	gizonezkoa
Baliokideak	Hades, Dis Pater, Orko eta Aita
Familia
Aita	Saturno
Ezkontidea(k)	Proserpina
Anai-arrebak	Vesta, Glauca (en) , Jupiter, Neptuno, Zeres eta Junon

Pluton^[1] (latinez: Pluto; antzinako grezieraz: Πλούτων), erromatar mitologian, azpimunduko («haraindiko») jainkoa da, baina esan daiteke, greziar eta latindar jainkoa dela.

Ez da nahastu behar Plutorekin, aberastasunen jainko grekoarekin, baina estu lotuta daude.

Saturnoren eta Opsen semea zen. Proserpina bahitu zuen, berarekin ezkontzeko. Ondorioz, Zeresek, Proserpinaren amak, hainbeste tristatu zen, ezen negua sortu baitzuen.

Tartaroren erdialdean du jauregia, eta handik ezartzen ditu bere legeak. Haren mendekoak ezin zenbatuzkoak dira. Lurrean herioak eramaten duen guztia bihurtzen da Plutoren mendeko.

Erromatarrek hamabi jainko handien artean jarri zuten Pluton. Eta zortzi jainko hautatuen artean ere sartu zuten; jainko horiek bakarrik irudika zitezkeen urrez, zilarrez eta boliz.

Pluton, normalean, Hades jainko grekoaren erromatar bertsiotzat hartzen da. Baina Pluton izenak baditu zenbait konnotazio anbibalente. Plutonek, erromatarrez, aberastasunaren jainkoa da; Plutonen altxorrak ugariak ziren, urrea eta lurraren azpian aurkitu zituen diamanteak barne.

Aberastasun horiek eskura zituen, azpimunduko gobernaria zelako, Hades greziarraren parekotzat zutenez. Lur azpian diamanteak eskuratzea lan erraza izango litzateke bertako agintari gisa.

Hades jainko greziarra jainkoen artean beldurgarriena zela jakina zen. Bere izena ozen esateko beldur ere bazen jendea. Izan ere, Hades zen "izendatu behar ez zena", heriotza ekartzen baitzuen. Bere izena esaten ez zenuen bitartean, ez zizun jaramonik egingo. Baina, egingo bazenu, konturatuko litzateke, eta uste baino lehenago hilko zinateke. Pluton ez zen horren beldurgarria.

Une batean, Hades izena ez zegoen jada jainko greziarrarekin lotuta. Aitzitik, izen bera bihurtu zen azpi-mundu osorako; Hadesa, hildakoen lurraldea zen. Horrela izan zelako, antzinako greziarrek Pluton izena kopiatu zuten Hadesen agintari gisa. Argi dago, beraz, greziar mitoaren eta erromatar mitoaren arteko lotura. Batzuek diote bat eta bera direla.

Baina teorikoki bat eta bera izan arren, bi mitoen artean aldea dago oraindik. Pluton, eskuarki, beste bizitzaz arduratzen den jainkoaren kontzeptu positiboagotzat hartzen da, bere greziar baliokidea, ez ordea.

Denborak aurrera egin hala, antzinako erromatarren hizkuntza dezente aldatu zen. Latina eta grekoa nahasi ziren, beste hizkuntza batzuekin batera. Hori kontuan izanik, esan beharra dago Pluton, oro har, Dis Paterren ordezkotzat hartzen dela.

Dis Pater, "Aita aberatsa", Azpimunduko izan zen Pluton baino lehenago. Baina Dis Paterren erabilera, herri-hizkeran, gutxitu egin zen denborarekin. Greziera garrantzitsuagoa zen garaian, jendeak Dis Pater aipatzen zuen modua aldatu egin zen. "Dis" "Aberatsa" latinez. Latinezko Pluto izena greziar "Plouton" izenaren aldaera da, zeina "aberatsa" ere esan nahi duena. Menturaz, azpi-munduko agintari berriari Pluton izena eman zioten.^[2]

Pluton bizarrarekin eta aldarte zorrotzarekin irudikatu ohi da. Askotan, kaskoa eramaten du: ziklopeen oparia zen, eta Pluton ikusezin bilakarazten zuen. Batzuetan, kopetan ebanozko edo nartzisozko koroa bat izaten du. Bere ebanozko edo sufrezko besaulkian eserita dagoenean, zetro bat izaten du eskuin-eskuan, edo pika bat. Beste batzuetan, giltzak edukitzen ditu eskuetan, adieraztearren bizitzaren ateak betiko ixten direla haren erresumara iristen direnentzat.

Lau zaldi beltzek tiratutako gurdi baten gainean ere irudikatu ohi da.

Tartaro edo azpimunduan duelarik jauregia Plutonek, azpimundu horretako subirano gisa, bere estatuaren administrazioa zaintzen du eta lege zorrotzak ematen ditu. Bere mendekoak, itzal arin eta miserableak, itsasoko olatuak eta zeruko izarrak bezain ugariak dira: Morsek, heriotzak, Lurraren gainean uztak, jainko honen zetroaren azpian erortzen duen guztia, bere aberastasuna handituz edo bere harrapakin bihurtuz. Bere erreinua inauguratu zuenetik, ministroetako batek ere ez zituen bere aginduak hautsi, eta erreguetako batek ere ez zuen matxinadarik lortu. Mundua kontrolatzen duten hiru jainko subiranoetatik, bera da independentziaren edo desobedientziaren beldur inoiz izan behar ez duen bakarra, eta haren autoritatea unibertsalki onartzen da denboren amaierara arte.

Erromatar kulturan Virgilioren Eneidan du agerpena Plutonek. Eneasek Italiara jo zuenean, bidea aurkitu zuen azpimundura jaisteko, non bere aita hila, Ankises, aurkitzeko itxaropena zuen Eneasek. Baina Plutonen jauregian aurrera egin ahal izateko, lehenago Deifobe sibilak esan zion lehenik Misenus musikaria lurperatu behar zuela, eta bere haitzuloaren inguruan hazten zen urrezko landare-adarra ere lortu behar zuela. Opari eman behar zion adar miragarri Proserpinari, Pluton azpimunduko erregearen erreginari. Basoan, Eneasen amak, Venus jainkosak, bi uso bidali zituen zeregin zail horretan laguntzeko, eta horrek zuhaitza aurkitzen lagundu zion.

Azpimunduan zehar abentura batzuk igaro ondoren, Plutonen jauregiko sarrerako portalean utzi zuen Eneasek urrezko adarrak, eta horrekin igaro ahal izan zen Elisiar Zelaietara, non zintzo izan direnen espirituak zeuden. Han aurkitu zuen Eneasek bere aita Ankises, Eridano ibaiaren ondoan.

Istorio honetako izen batzuk Veleiako aferako ostraketan agertu ziren, baina faltsutasun agerikoak zirelako froga ziren nola Pluton eta Anquises idatzita zeuden gaztelaniazko grafiarekin, eta ez Pluto edo Anchises Virgiliok edo erromatar latindar kultuek idatziko zuten bezala.^{[4] [5]}

Erromatarrek hamabi jainko handien artean ez ezik, aukeratutako zortzi jainkoen artean ere jarri zuten Pluton, horiek baitziren urrez, zilarrez eta boliz antzezten ahal ziren bakarrak.

Erroman baziren Plutoni bakarrik eskainitako apaiz biktimario batzuk. Hades grekoari bezala, kolore iluneko biktimak eta beti kopuru bikoitian hiltzen ziren, eta beste jainko batzuei, berriz, zenbaki bakoitian hiltzen zitzaizkien. Sakrifizioak errautsetara mugatzen ziren erabat, eta apaizak ez zuen ezer gordetzen, ez herriarentzat ez berarentzat. Immolazioen aurretik, zulo bat egiten zen odola biltzeko, eta ardoa libazioetatik botatzen zen. Sakrifizioetan, apaizek burua agerian edukitzen zuten eta laguntzaileei erabateko isiltasuna gomendatzen zitzaien, begiruneagatik baino gehiago jainkoaren beldurragatik.

Sizilian, sirakanoek urtero bi zezen beltz sakrifikatzen zizkioten, Zianeren iturritik hurbil, non tradizioak Proserpinaren zapoa kokatzen baitzuen. Erroman, ekainaren 20an, jaiaren egunean, Plutonen tenplua baino ez zen irekitzen. Ilaje iluneko animaliak hiltzen zizkioten (ardiak edo zerriak), eta hiltzera kondenatutako guztiak bere haserre bizian aritzen ziren.

Erromatik gertu dagoen Soratte mendiaren gainean, Plutonek Apolorekin partekatzen zuen tenplu bat. Han bizi ziren faliskoek uste zuten, beraz, lurpeko beroa eta eguneko astroarena aldi berean ohoratu behar zituztela.

Lazioko eta Crotona inguruko biztanleek bi zenbakia infernuetako erregeari eskaini zioten, zorigaiztoko zenbaki gisa. Arrazoi beragatik, erromatarrek urteko bigarren hilabetea hari eskaini zioten, eta hilabete horretako bigarren eguna Plutoni sakrifizioak egiteko eguna izendatu zen.

Jainko guztien artean, Pluton zen gizakieentzat bihozgabe eta beldurgarriena, eta adamasto-tzat (“zurruntasunik gabea”) edo stygero-tzat (“beldurgarria”) jotzen zuten. Oso itsusia zen eta itxura gogorrekoa zen, eta horrexegatik beldurra eragiten zuen ere ezaugarrien gogortasunagatik zuen beldur. Zurruna zen arren, jainko guztien artean bidezkoena zela uste zen, bere erresumara edozein izaki hilgarri geroago edo goizago iristen baitzen, bere klase, maila edo jatorria kontuan hartu gabe.

Geroago, jainko ongiletzat hartu zuten, aberastasun-banatzailetzat. Pausaniasen arabera, Epimenidesek bere estatua Eumenideen tenpluetan jarri zuen eta, ohiko ohituraren kontra, forma eta jarrera atseginez aurkezten zitzaion.

Askotan, ziklopeek oparitutako zakur-larruzko kaskoa erabiltzen du, ikusezin bihurtzen duena eta inoiz kentzen ez dena. Bihortzeko edo zetro batekin ere irudikatzen zuten.

Haren aurrean agertu ohi den atributua altzifrea da, eta haren hostotza ilunak malenkonia eta mina adierazten ditu. Bere apaizak koroak egiten ziren eta beren arropak sakrifizioetan ereiten zituzten.

Hiru buruko zakurra (Zerbero) eta lau zaldi beltz.

• (Ingelesez) Taha, Sanaa. Pluto, Lord of the Underworld: An Analysis. .
• (Ingelesez) PLUTO. PLOUTÔN - ΠΛΟΥΤΩΝ HellenicGods.org
• (Ingelesez) Who Was the Roman and Greek God Pluto? ThoughtCo