2024 klima aldaketan

Artikulu honek 2024. urtean berotze globalaren eta klima-aldaketaren ondorioak neurtu, aurreikusi, arindu eta haietara egokitzeko gertakariak, ikerketen emaitzak, aurrerapen zientifiko eta teknologikoak eta giza ekintzak dokumentatzen ditu.

• «Krisi klimatikoa da gizateriak aurre egin behar dion behin betiko erronka, eta estuki lotuta dago desberdintasun krisiarekin; horren lekuko dira gero eta handiagoa den elikadura segurtasunik eza eta herritarren joan-etorriak, baita bioaniztasunaren galera ere» – Celeste Saulo, Munduko Meteorologia Erakundearen idazkari orokorra, State of the Climate 2023^[1]
• Urria: "Gizateriaren historian lehen aldiz, ziklo hidrologikoa desorekatuta dago, eta horrek guztiontzako etorkizun ekitatibo eta iraunkorra zapaltzen du."^[2]

• Otsailaren 5 –
  • Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian argitaratutako ikerketa batek proposatu zuen urakan haizeen Saffir-Simpson eskalan "6. kategoria" gehitzea, publikoari ekaitzen arriskua hobetu adierazi ahal izateko, eta ohartarazi zuten hainbat ekaitzek jada lortu zutela intentsitate hori^[3].
  • Nature Climate Change aldizkarian argitaratutako ikerketa batek, Demospongiae belakien exoeskeletoetan erregistratutako 300 urteko ozeanoetako tenperaturen neurketan oinarritua, adierazi zuen berotze globala 1860ko hamarkadan hasi zela (ozeanoetako gainazaleko tenperaturak adierazitakoa baino 80 urte lehenago) eta, dagoeneko, 2020an industria iraultzaren aurreko tenperatura baino 1,7 °C gorago geundela, IPCCren estimazioa baino 0,5 °C gorago^[4].
• Otsaila – (txostena) Copernicus Climate Change Servicen analisi batek adierazi zuen 2023ko otsailetik 2024ko urtarrilera bitarte mundu mailako bataz besteko airearen tenperaturak 1,5 °C-en muga gainditu zuela lehenengo aldiz. Urte bakar batean gainditzeak ez du suposatzen 2015eko Parisko Hitzarmenak jasotakoa gainditzen duenik^[5].
• Otsailaren 13 – Current Issues in Tourism aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen AEBko eski denboraldia murriztu zela 1960-1979 tartetik 2000-2019 tartera 5,5 eta 7,1 eguneko tartean, eta horrek urtero 252 milioi dolar estatubatuarreko galera suposatzen ziola sektoreari^[6].
• Martxoaren 18 – (txostena) Maineko Unibertsitateko Klima Analisi taldeak NOAAren datuak aztertu zituen eta ondorioztatu zuen 2023ko martxoaren erdialdean itsas gainazalaren tenperaturak maximoa erregistratu zuela, eta hortik aurrera egunero egon zela maximoetan^[7].
• Martxoaren 21 – Communications Earth & Environment aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen tenperaturen igoerak modu iraunkorrean handitzen duela inflazioa hamabi hilabetez, bai errenta altuko herrialdeetan, bai errenta baxuko herrialdeetan; presio inflazionistak handiagoak dira behe-latitudeetan, eta urtarokotasun handia dute goi-latitudeetan^[8].
• Maiatzaren 8 – (txostena) Emberren txostenaren arabera, energia berriztagarriak munduko elektrizitate sorreraren %30 izan zen 2023an^[9].
• Maiatzaren 28 – Climate Centralek, Gurutze Gorriko Klima Zentroak eta World Weather Attributionek argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen aurreko hamabi hilabeteetan, gizakiek eragindako klima aldaketak aurreko urteko mugako bero-boladetako 26 egun gehigarri ekarri zituela^[10].
• Ekainaren 11 – Earth System Science Data aldizkarian argitaratutako ikerketa batek estimatu zuen gizakien sortutako oxido nitroso emisioak %40 hazi zirela 1980 eta 2020 artean, CMIP6 ereduak aurreikusitako eskenatoki guztietako proiekzioak baino gorago^[11].
• Uztailaren 1 – (txostena) Beryl urakanak, Atlantikoan inoiz erregistratutako 5. kategoriako ekaitzik goiztiarrena, errekorrak hautsi zituen azkartze, indarra eta kokapenari dagokionez ekainean gertatutako urakan batentzat^[12].
• Uztailaren 9 – lehen aldiz, hamabi hilabeteko tartea batean (2024ko ekainera arte), Lurreko batezbesteko tenperaturak 1,5 °C gainditu zituen Industria Iraultza aurreko oinarritik^[13].
• Uztailaren 21 – (txostena) batezbesteko tenperatura globalaren eguneko errekorra gainditu zen, 17,09 °C, 2023ko uztailaren 6an ezarri zen 17,08 °Cak gaindituz. Oro har, 2024ko uda izan zen inoizko beroena^[14].
• Abuztuaren 28 – Nature aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen 2023ko ekaina-iraila bitarteko Kanadako baso-suteek atmosferara berotegi efektu gasen igorpena Txina, India eta Ameriketako Estatu Batuak ezik, munduko beste herrialde guztiena baino handiagoa izan zela^[15].

• Urtarrila – Annual Review of Marine Science aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, kostaldeko geruza freatikoak igotzeak eta haien gazitasuna lurrerantz mugitzeak —«neurri handi batean ezkutukoak eta hautemanezinak» dira haien kalteak— eragiten du kostaldeko 1.546 komunitate potentzialki zaurgarriak izatea, itsas mailaren igoerak eragindako gainazala urpean geratu baino hamarkada batzuk lehenago^[16].
• Otsailaren 12 – First Street Foundation irabazi asmorik gabeko fundazioak argitaratutako ikerketa batek jakinarazi zuen ingurumen araudiak airearen kalitatean eragindako hobekuntzak partzialki baliogabetzen ari direla klima aldaketak eragindako «zigor klimatiko» batengatik, bereziki baso suteen gorakadak eragindako PM2,5 partikulen gorakadagatik.
• Otsailaren 28 – Weather and Climate Dynamicsen argitaratutako ikerketa batek estatistikoki lotu zituen Artikoko izotz galera klima epelago eta lehorrago batekin Europan. Horrek aukera ematen du Europako udako eguraldia aurreko neguko datuekin hobeto iragartzeko^[17].
• Martxoaren 25 – Oecologia aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen beroketa globalak, eta euriaren zein baso-suteen maiztasunak eta indarrak, polenaren aniztasuna gutxitu zuela, Arro Handian eta Sierra Nevadan aurki zitekeen polen-aberastasunari eraginez^[18].
• Martxoaren 26 – Naturen argitaratutako ikerketa baten arabera, egoera jakin batzuetan, zuhaitz gehiago landatzearen ondorioz albedoan gertatzen den aldaketak (eguzki-argiak Lurraren azalean espaziorantz egiten duen islak) «albedoaren konpentsazio» esanguratsua eragin dezake, zuhaitzek atmosferatik karbonoa kentzearen onurak murriztuz^[19].
• Martxoaren 27 – Naturen argitaratutako ikerketa baten arabera, Groenlandia eta Antarktikako izotzaren urteak Lurraren errotazio abiadura geldotu zuen, UTC denborari eraginez. UTCan egin beharreko aldaketek eragina zuten denbora-neurketa horretan oinarritutako sistema-informatikoetan^[20].
• Apirilaren 8 – Klima berotzearen ondorioz, meteorito asko Antartikako izotz geruzan urtzean azaletik galtzen direla onartu ostean, Nature Climate Changen argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu du 5.000 meteorito inguru iritsezin bihurtzen direla urtero. Aurreikuspenen arabera, 2050ean %24 inguru galduko da, eta ehuneko hori %76 igo liteke 2100ean, igorpen handiko egoera batean. (Lurrean aurkitutako meteoritoen %60 baino gehiago Antartikakoak dira)^[21].
• Apirilaren 11 – Sciencen argitaratutako ikerketa baten arabera, ez da behar bezala aztertu lurreko karbono ez-organikoak (SIC) etorkizuneko karbono atmosferikoaren kontzentrazioetan izango duen eragina, eta proiektatzen du lurreko ekosistemei nitrogenoa gehitzearekin lotutako lurzoruaren azidotzeak atmosferara 23.000 milioi tona karbono askatzea eragingo duela datozen 30 urteetan^[22].
• Maiatzaren 11 (txostena) – Venezuela izan zen garai modernoan bere glaziar guztiak galdu zituela adierazi zuen lehen herrialdea, Pico Humboldteko glaziarra jada izotz-eremu bat baino ez zelako, glaziarrek berezkoa duten mugimendurik gabe^[23].
• Maiatzaren 20 – Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, distantzia handietan izotzaren azpian dagoen itsasoko uraren fluxuak Thwaites glaziarra (Antartika) aurreikusi baino zaurgarriagoa egiten du izotza urtzeko, eta horrek, aldi berean, izotz-masaren galeraren aurreikuspenak handitzen ditu^[24].
• Ekainaren 6 – Geophysical Research Lettersen argitaratutako ikerketa baten arabera, 1980tik 2022ra, berezko klima-aldakortasunak Artikoaren berotzea bultzatu du, baina beroketa globala ezabatu du; zehazki, Barents itsasoan eta Karako itsasoan berotu da, baina hoztu egin da ekialdeko Ozeano Bare tropikalean eta Ozeano Australean^[25].
• Ekainaren 3 – Administrazio Nazional Ozeaniko eta Atmosferikoak (NOAA) iragarri zuen El Niñoren baldintzek aurreko hilabetean ENSO neutro baldintzak ekarri zituztela^[26], ozeanoaren eta airearen tenperaturek errekor maila lortu zuten urte bateko epeari amaiera emanez.
• Uztailaren 15 – Proceedings of the National Academy of Sciencesen argitaratutako ikerketa baten arabera, berotze globalak eragindako glaziarren eta poloetako izotz geruzen urtzeak poloetako eskualdeetatik ekuatorerantz mugitu du masa, eta horrek Lurraren forma nabarmen aldatu du, eta egunen iraupena luzatu. Isurpen handiko egoera batean, egunaren iraupena 2,62±0,79 ms/urte-raino igo liteke 2100ean. Egunaren iraupenaren aldaketek zaildu egiten dute kronometraje zehatza eta nabigazio espaziala^[27].
• Uztailaren 25 – Aintzira Gazi Handian azaldutako sedimentuen CO² eta metano isurien neurketetatik abiatuta, One Earthen argitaratutako ikerketa batek ondorioztatzen du isurketa horiek aski handiak direla eskualdeko karbono-aurrekontuetan kontuan hartu behar izateko, eta mundu osoko gatz-lakuen galera geldiarazteko eta alderantzikatzeko ahaleginak justifikatzen dituzte^[28].

• Urtarrilaren 2 – Estatu Batuetako merkataritza mailako lehen itsas parke eolikoa martxan jarri zen, Martha's Vineyard (Massachusetts) kostaldetik 24 km-ra. Hasieran, aerosorgailu batek 5 MW emango ditu, baina, denborarekin, 400.000 etxe eta enpresa energiaz hornitzeko gai izango diren 62 turbina izango direla aurreikusi dute^[29].
• Urtarrilaren 11 – Nature Cities0en argitaratutako azterlan batek Riad hiriko beroa arintzeko zortzi agertokitan egindako saiakuntza baten emaitzak aurkeztu ziren. Proba horretan, efektu freskagarri handiak egiaztatzen dira, eta konbinazioak egiten dira, besteak beste, teilatuetan material islatzaileak, ureztatze-landaredia eta birgaitzea erabiliz^[30][31].
• Urtarrilaren 18 – Espazioko eguzki-baratze baten lehen proba arrakastatsua, zelula fotovoltaiko baten eguzki-energia jaso eta Lurrera transmititzen zuena, bideragarritasunaren lehen erakustaldia izan zen^[32].
• Otsaila: haize-parpaila baten printzipioak dituen ur-azpiko korronteetako sorgailu batek Faroe Uharteetan elektrizitatea ekoizten hasi zen^[33].
• Otsailaren 9 – Ikertzaileek simulazioak erabili zituzten Science Advancesen argitaratutako AMOCaren balizko kolapso baten alerta goiztiarraren seinale bat garatzeko, eta iradokitzen dute AMOC «makurtzeko bidean» dagoela adierazten duela^[34][35].
• Martxoaren 5 – aho-batekoa izan ez zen bozketa baten ondoren, IUGSren Kuaternarioko Estratigrafia azpibatzordeak erabaki zuen Antropozenoa ez dela garai geologiko bat. Bozketak, hala ere, aukera ematen du, modu informalean, gizakiek egindako eragin geologikoa horrela izendatzeko^[36].

• Klima Aldaketaren inguruko Gobernu-arteko Panela (IPCC)
• Munduko Meteorologia Elkartea (WMO)
• klima indikadoreak AEBko ingurumen babes-agentzian