Μαρτιρός Σαριάν

Μαρτιρός Σαριάν
Ο Σαριάν τη δεκαετία του 1920
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Մարտիրոս Սարյան (Αρμενικά)
Γέννηση	16/28 Φεβρουαρίου ή 29 Φεβρουαρίου 1880 Ναχιτσεβάν επί του Ντον
Θάνατος	5 Μαΐου 1972 Γερεβάν
Τόπος ταφής	d:Q42794464
Εθνικότητα	Αρμένιος
Χώρα πολιτογράφησης	Ρωσική Αυτοκρατορία, Σοβιετική Ένωση
Σπουδές	Σχολή ζωγραφικής, γλυπτικής και αρχιτεκτονικής της Μόσχας
Ιδιότητα	ζωγράφος[1], πολιτικός και εικονογράφος[1]
Τέκνα	Χάζαρος Σαριάν και Σαργκίς Σαριάν
Είδος τέχνης	προσωπογραφία, τοπιογραφία, Νεκρή φύση, γραφικά, απεικόνιση και σκηνογραφία
Βραβεύσεις	βραβείο Στάλιν, τάγμα του Λένιν, Ήρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας, Λαϊκός καλλιτέχνης της Σοβιετικής Ένωσης, Λαϊκός Καλλιτέχνης της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αρμενίας, τάγμα του Κόκκινου Λαβάρου της Εργασίας, τάγμα του Παράσημου της Τιμής, μετάλλιο για την Άμυνα του Καυκάσου, μετάλλιο "Για ηρωική εργασία στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο 1941-1945" και βραβείο Λένιν
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Μαρτιρός Σεργκέγεβιτς Σαριάν (αρμενικά: Մարտիրոս Սարյան, ρωσικά: Мартиро́с Серге́евич Сарья́н, Ναχιτσεβάν επί του Ντον, Ρωσική Αυτοκρατορία, 1880 - Γερεβάν, ΣΣΔ Αρμενίας, 1972) ήταν σημαντικός Αρμένιος ζωγράφος^[2] του εικοστού αιώνα. Θεωρείται ένας από τους κύριους εκπροσώπους της αρμενικής τέχνης κατά τη σοβιετική περίοδο^[3].

Ο Σαριάν γεννήθηκε στις 16/28 Φεβρουαρίου^[2][4] του 1880 στο Ναχιτσεβάν επί του Ντον^[2][3] (από το 1928 αποτελεί συνοικία του Ροστόφ^[5]) της νότιας Ρωσίας ως Μάρτυρος Σαρίεφ^[6] και ήταν ένα από τα εννέα παιδιά οικογένειας Αρμενίων, οι πρόγονοι της οποίας είχαν εγκατασταθεί στη Ρωσική Αυτοκρατορία προερχόμενοι από το Ανί της σημερινής Τουρκίας^[7]. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο αγρόκτημα^[3] της οικογένειάς του κοντά στον ποταμό Σαμπέκ, ενώ ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές το 1895 σε ρωσοαρμενική σχολή της γενέτειράς του^[7]. Το 1897 έγινε δεκτός μετά από εξετάσεις στη Σχολή Ζωγραφικής, Γλυπτικής και Αρχιτεκτονικής της Μόσχας από την οποία αποφοίτησε το 1903, έχοντας ως καθηγητές - μεταξύ άλλων - τους ζωγράφους Βαλεντίν Σερόφ^[2][3], Κονσταντίν Κορόβιν^[2][3], Αμπράμ Αρχίποφ, Βασίλι Μπακσέεφ και Λεονίντ Παστερνάκ^[7]. Το επόμενο έτος πραγματοποίησε την πρώτη του συμμετοχή σε ομαδική έκθεση του γκρουπ «Κόκκινο Ρόδο» στο Σαράτοφ^[8] της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μαζί με συμφοιτητές του όπως οι Νικολάι Σαπούνοφ και Πάβελ Κουζνέτσοφ^[9] με τους οποίους συμμετείχε το 1907 και στην έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας «Μπλε Ρόδο»^[10].

Ενδιάμεσα πραγματοποίησε διάφορα ταξίδια στις περιοχές του Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας, συμπεριλαμβανομένων και εδαφών της ιστορικής Αρμενίας (το 1902 επισκέφτηκε τα ερείπια της μεσαιωνικής πόλης του Ανί, καθώς και το Ετσμιαντζίν, το Ασταράκ, το Σεβάν κλπ^[8]), ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1910 πραγματοποίησε νέα ταξίδια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (στην Κωνσταντινούπολη, στην Οθωμανική Αρμενία κλπ), την Αίγυπτο (όπου επισκέφθηκε διάφορους αρχαιολογικούς χώρους), την Περσία (επισκεπτόμενος πόλεις όπως η Τεχεράνη, το Μπαντάρ-ε Ανζάλι και το Καζβίν) κ.α^[2][3][7]. Επιπλέον, έλαβε μέρος σε ομαδικές εκθέσεις εντός της ρωσικής επικράτειας, πίνακάς του συμπεριλήφθηκε σε μεταϊμπρεσιονιστική έκθεση που διεξήχθη στο Λονδίνο και το 1910 έργα του αποκτήθηκαν από την Πινακοθήκη Τρετιακόφ^[8]. Ακόμη, το 1914 διακρίθηκε σε διεθνή έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Μάλμε^[7][8] της Σουηδίας και παράλληλα συμμετείχε σε εργασίες συντήρησης αρμενικών μεσαιωνικών μνημείων στην περιοχή του Νότιου Καυκάσου. Το επόμενο έτος ο Σαριάν μετέβη στο Ετσμιαντζίν, όπου συμμετείχε στις προσπάθειες περίθαλψης Αρμενίων προσφύγων που εγκατέλειπαν τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκειμένου να γλιτώσουν από την εφαρμοζόμενη γενοκτονία^[8]. Τα επόμενα χρόνια ο Σαριάν έζησε μεταξύ Ναχιτσεβάν επί του Ντον και Τιφλίδας: κατά την παραμονή του στη σημερινή πρωτεύουσα της Γεωργίας πρωτοστάτησε στην ίδρυση της τοπικής Αδελφότητας Αρμενίων Καλλιτεχνών, στην οποία συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Πανός Τερλεμεζιάν και Βαρτζές Σουριενάντς^[7], ενώ το 1919 επισκέφθηκε την Αρμενία, όπου έλαβε μέρος σε επετειακή έκθεση για τη συμπλήρωση ενός έτους από την ίδρυση του κράτους^[8].

Το 1921 ο Σαριάν εγκαταστάθηκε μόνιμα στην κομμουνιστική Αρμενία^[2][7], όπου τα πρώτα χρόνια καταπιάστηκε με την οργάνωση πολιτιστικών ιδρυμάτων και οργανισμών, υπηρετώντας ως διευθυντής του νεοσύστατου Κρατικού Μουσείου^[2][11] και συμμετέχοντας σε διάφορες επιτροπές^[7]. Τα επόμενα χρόνια συμμετείχε στη Μπιενάλε της Βενετίας (1924), έργα του εκτέθηκαν στη Νέα Υόρκη, αλλά και σε ομαδικές εκθέσεις σοβιετικής τέχνης ανά την Ευρώπη, ενώ ο ίδιος μετέβη στο Παρίσι όπου έζησε για περίπου δύο έτη παρουσιάζοντας έντονη εκθεσιακή δραστηριότητα^[7][8]. Με την επιστροφή του στην Αρμενία εργάστηκε με επιτυχία και ως σκηνογράφος θεατρικών παραστάσεων^[3].

Με αφετηρία τη δεκαετία του 1930, στο πλαίσιο της κυβερνητικής επιβολής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού στις τέχνες, ο Σαριάν αντιμετώπισε περιορισμό της καλλιτεχνικής του έκφρασης, καθώς χαρακτηρίστηκε φορμαλιστής, ενώ ορισμένοι πίνακές του καταστράφηκαν, παρόλο που ο ίδιος συνέχισε την καλλιτεχνική του παραγωγή και δραστηριότητα, αποσπώντας παράλληλα διάφορες τιμητικές διακρίσεις και λαμβάνοντας πολιτικά αξιώματα^[7].

Η όξυνση της κριτικής προς το πρόσωπό του κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1940 και τις αρχές της επόμενης^[12] προκάλεσαν την έντονη απογοήτευσή του, ενώ λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε καρδιακά προβλήματα, τα οποία ωστόσο ξεπέρασε, ενώ η κρατική πολιτική της αποσταλινοποίησης που ακολουθήθηκε επί Νικίτα Χρουστσόφ είχε θετικό αντίκτυπο πάνω στο έργο του Αρμένιου καλλιτέχνη^[7]. Το 1965, με αφορμή τα ογδοηκοστά πέμπτα γενέθλια του Σαριάν, οργανώθηκαν ατομικές εκθέσεις προς τιμήν του στο Γερεβάν και τη Μόσχα. Επιπλέον το επόμενα χρόνια εκδόθηκαν οι αναμνήσεις του (κυκλοφόρησαν το 1966 και αργότερα μεταφράστηκαν σε διά��ορες ξένες γλώσσες^[13]) και πραγματοποιήθηκε μια σειρά ατομικών εκθέσεων στη Ρουμανία, την Τσεχοσλοβακία, την Ανατολική Γερμανία κ.α^[7].

Απεβίωσε στις 5 Μαΐου του 1972 στο Γερεβάν^[14] της Αρμενίας και ετάφη στο Πάνθεον του Κομιτάς^[7]. Ήταν παντρεμένος από το 1916^[15] με τη Λουσίκ Αγαγιάν, κόρη του σημαντικού Αρμένιου συγγραφέα Γαζαρός Αγαγιάν^[8], με την οποία απέκτησε δύο γιους: τον κριτικό λογοτεχνίας Σαρκίς Σαριάν (1917-1962) και τον μουσικοσυνθέτη Γαζαρός Σαριάν (1920-1998)^[7][8].

Το έργο του Σαριάν εκτείνεται σε μια μακρά περίοδο και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τοπιογραφίες, πορτραίτα και απεικονίσεις νεκρής φύσης^[2][3][7]. Οι πρώτοι χρονικά πίνακές του αποτελούνται κυρίως από υδατογραφίες^[7] στις οποίες είναι εμφανή διάφορα στοιχεία φαντασίας^[3], ενώ ο ίδιος (όπως και πολλοί άλλοι ζωγράφοι της γενιάς του) ήταν επηρεασμένος από τον ιμπρεσιονισμό^[2]. Άλλες επιρροές του ήταν οι Γάλλοι Ανρί Ματίς και Πολ Γκογκέν^[5]. Γνωστά έργα του Σαριάν από εκείνη την περίοδο είναι οι πίνακες «Παραμύθι», «Ανατολικό παραμύθι» και «Η μαγεία του φεγγαριού»^[3]. Το 1908 στράφηκε προς τη χρήση της τέμπερας^[7], με την τεχνοτροπία του να επηρεάζεται και από τα ταξίδια του στην Εγγύς Ανατολή^[3], αποτέλεσμα των οποίων ήταν μια σειρά έργων όπως τα «Δίπλα στη θάλασσα: Σφίγγα», «Φοίνικας» και «Δρόμος, μεσημέρι, Κωνσταντινούπολη»^[3][7].

Μετά την οριστική εγκατάστασή του στη Σοβιετική Αρμενία, ο Σαριάν δημιούργησε πίνακες διαφόρων ειδών, χρησιμοποιώντας από ένα σημείο και μετά κυρίως χρώματα με κύριο συστατικό το λάδι. Στα έργα περιλαμβάνονται σύνθετες τοπιογραφίες μνημειακού χαρακτήρα (π.χ. οι πίνακες «Αρμενία», «Βουνά» και «Ηλιόλουστο τοπίο» της δεκαετίας του 1920), πορτραίτα προσωπικοτήτων όπως ο ποιητής Γιεγισέ Τσαρέντς (1923), ο αρχιτέκτονας Αλεξάντρ Ταμανιάν (1933), η χορεύτρια του μπαλέτου Γκαλίνα Ουλάνοβα (1940), η ζωγράφος Τετιάνα Γιάμπλονσκα (1954)^[3] και ο μουσικός Μιχαήλ Γκνέσιν (1957)^[16], καθώς και πίνακες νεκρής φύσης, ζωγραφίζοντας κατά κύριο λόγο άνθη και φρούτα^[3].

Έργα του Σαριάν βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αρμενίας^[17], την Πινακοθήκη Τρετιακόφ^[3][18], το Κρατικό Ρωσικό Μουσείο^[3][19], το Κρατικό Μουσείο Ανατολικής Τέχνης της Μόσχας^[20], το Μουσείο Ρωσικής Τέχνης του Κιέβου^[21], σε διάφορα μικρότερα μουσεία της Αρμενίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας, καθώς και σε ιδιωτικές συλλογές.

Το 1941 ο Σαριάν βραβεύθηκε με το Βραβείο Στάλιν της γ΄ τάξης για τις σκηνογραφίες που δημιούργησε στο πλαίσιο της όπερας «Άλμαστ» του Αλεξάντερ Σπεντιάροφ^[8][22]. Ακόμη έλαβε τρεις φορές το παράσημο του Τάγματος του Λένιν (τα έτη 1945, 1965 και 1970)^[5], τιμήθηκε το 1961 με το Βραβείο Λένιν^[5][22] και έλαβε τους τίτλους του Καλλιτέχνη του Λαού της ΕΣΣΔ^[3][14] το 1960^[8] και του Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας^[3][14]. Επιπλέον από το 1947 ήταν πλήρες μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Σοβιετικής Ένωσης^[3][8], ενώ διετέλεσε μέλος του Ανωτάτου Σοβιέτ της Σοβιετικής Ένωσης και της ΣΣΔ Αρμενίας^[8]. Από τον Νοέμβριο του 1967 λειτουργεί στο Γερεβάν οικία-μουσείο προς τιμήν του Σαριάν, ενώ το όνομά του έχει δοθεί σε πλατεία της ίδιας πόλης στην οποία βρίσκεται από το 1986 μαρμάρινος ανδριάντας του, έργο των Α. Ταρχανιάν και Λ. Τοκμαζιάν^[23].

• Έργα του Σαριάν
• 
  Αυτοπροσωπογραφία (1907)
• 
  Δίπλα στη θάλασσα: Σφίγγα (1908)
• 
  Αιγυπτιακές μάσκες (1911)
• 
  Νυχτερινό τοπίο: Αίγυπτος (1911)
• 
  Γυναίκα που περπατά (1911)
• 
  Τοιχογραφία στο Κρατικό Ακαδημαϊκό Θέατρο Σουντουκιάν.

• Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ. Ακαδημαϊκή, Θεματική Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια. 12ος. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Γιαννίκος. 1986.
• Bowlt, John E. (Winter 1988). «Martiros Saryan: Paintings, Watercolors, Drawings, Book Illustrations, Theatrical Design. by Alexander Kamensky, Shahen Khachatrian, Lucy Mirzoyan, Ashkhen Mikoyan, Nikolai Kutovoi». Slavic Review (Cambridge University Press) 47 (4): σσ. 776-777.
• Razdolskaia, Vera (1998). Martiros Saryan. 1880-1972. Parkstone International.

• M. Sarian House-Museum.
• «Martiros Saryan». britannica.com (στα Αγγλικά). Encyclopædia Britannica. 4 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2020. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• Киселёв, М. Ф. «САРЬЯ́Н». bigenc.ru (στα Ρωσικά). Большая российская энциклопедия. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαΐου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2020.