Γεώργιος Ψυχουντάκης

Ο Γεώργιος Ψυχουντάκης (3 Νοεμβρίου 1920 - 29 Ιανουαρίου 2006) ήταν Έλληνας μαχητής της αντίστασης στην Κρήτη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν βοσκός, ήρωας πολέμου και συγγραφέας. Υπηρέτησε ως αγγελιοφόρος πίσω από τις γερμανικές γραμμές για την Αντίσταση στην Κρήτη και αργότερα, κατά την περίοδο 1941 - 1945, για τη SOE. Κατά τα μεταπολεμικά χρόνια φυλακίστηκε κατά λάθος ως λιποτάκτης. Εκεί έγραψε τα απομνημονεύματά του, τα οποία γνώρισαν παγκόσμια επιτυχία. Αργότερα μετέφρασε από το πρωτότυπο την Ιλιάδα και την Οδύσσεια στη κρητική διάλεκτο.

Ο Γεώργιος Ψυχουντάκης γεννήθηκε στην Ασή Γωνιά, ένα χωριό μερικών εκατοντάδων κατοίκων στη δυτική Κρήτη. Το χωριό δεν εξυπηρετείτο από δρόμους μέχρι τη δεκαετία του 1950. Ήταν ο Πρώτος γιος του Νικολάου και της Αγγελικής, που είχαν μια από τις φτωχότερες οικογένειες στο χωριό. Ζούσαν σε μια μονόχωρη κατοικία με χωμάτινο δάπεδο. Τέλειωσε το δημοτικό σχολείο του χωριού, έγινε βοσκός, φυλάσσοντας τα λίγα αιγοπρόβατα της οικογένειάς του. Γνώρισε με λεπτομέρεια την γεωμορφολογία της δυτικής Κρήτης.

Στο πόλεμο που ακολούθησε, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τα σπήλαια για να ζουν και να αποθηκεύουν όπλα. Ακολουθούσαν κατσικόδρομους για να μεταφέρουν μηνύματα, αγαθά και ανθρώπους. Η Κρήτη είχε παράδοση αντίστασης σε εισβολείς. Το νησί απελευθερώθηκε από τους Τούρκους μόλις το 1898. Οι πολυάριθμες εξεγέρσεις κατά τη διάρκεια της μακράς κατοχής, μαζί με το ορεινό ανάγλυφο του εδάφους, συνέβαλαν στο να διατηρήσουν οι κάτοικοι του νησιού την ανεξαρτησία στο χαρακτήρα τους και προθυμία να φέρουν και να χρησιμοποιούν όπλα.

Όταν οι Ναζί εισέβαλαν στην Κρήτη στις 20 Μαΐου 1941, ο Ψυχουντάκης πήγε αμέσως στην κοντινότερη πόλη που ήταν η Επισκοπή Ρεθύμνης, περίπου 15 χλμ. μακριά. Έλαβε μέρος σε μια φτωχικά οπλισμένη αντίσταση η οποία σύντομα ακολουθήθηκε από την ήττα των συμμάχων. Οι Κρητικοί έκρυψαν πολλές εκατοντάδες ανθρώπους των βρετανικών δυνάμεων οι οποίοι έμειναν στο νησί, και η αντίσταση οργανώνσε την μετακίνησή τους προς τα νότια παράλια. Από εκεί οι Βρετανοί απεστάλησαν στην Αίγυπτο. Ο Ψυχουντάκης βοήθησε οδηγώντας ομάδες από χωριό σε χωριό. Μέχρι το φθινόπωρο του 1941, η S.O.E. είχe αρχίσει να οργανώσει με τoυς Βρετανούς αξιωματ��κούς στο νησί, μεταξύ των οποίων ήταν ο Πάτρικ Λη Φέρμορ. Έφτασε λαθραία από τη θάλασσα τον Ιούλιο του 1942. Ο Ψυχουντάκης ενήργησε ως μαντατοφόρος του Λη Φέρμορ, μεταφέροντας μηνύματα μεταξύ των ομάδων αντίστασης και οδηγώντας ομάδες στρατιωτικών που δεν γνώριζαν την περιοχή.

Οι Κρήτες αγγελιοφόροι κατάφεραν απίστευτους άθλους και προσέφεραν απαραίτητες υπηρεσίες στις Βρετανικές επιχειρήσεις στην Μεσόγειο. Το 490 π.Χ. ο Φειδιππίδης έτρεξε 42 χλμ. από τη μάχη του Μαραθώνα για να ανακοινώσει τη νίκη κατά των Περσών, και πέθανε λίγο μετά την παράδοση του μηνύματός του. Ο Ψυχουντάκης έτρεξε από το Καστέλι Κισσάμου, στην βορειοδυτική ακτή της Κρήτης μέχρι την Παλαιόχωρα, στη νοτιοδυτική ακτή, σε μια νύχτα. Η απόσταση κατά μήκος του σημερινού κεντρικού δρόμου 70 χιλιόμετρα. Μέσα από ένα τραχύ τοπίο με βαθιές χαράδρες, όπου έπρεπε να τρέξει για να αποφύγει τους Γερμανούς, η απόσταση που διένυσε μπορεί να ήταν και δύο φορές μεγαλύτερη.

Οι μαχητές της αντίστασης αντιμετώπισαν τα καυτά Κρητικά καλοκαίρια και τους πολύ κρύους χειμώνες, ιδιαίτερα στις ορεινές περιοχές. Τα τρόφιμα συχνά δεν ήταν αρκετά και οι αγωνιστές υπέφεραν κρυμμένοι στο κρύο, σε σπηλιές που έσταζαν και με βαθύ χιόνι απ' έξω. Οι μαχητές του νησιού ποτέ δεν λιποψύχισαν; ήλπιζαν ότι η Κρήτη θα αποτελούσε την αφετηρία για την εισβολή στην Νότια Ευρώπη.Το νησί απελευθερώθηκε το 1945. Οι Βρετανοί προσφέρθηκαν να πληρώσουν τον Ψυχουντάκη για τις υπηρεσίες του αλλά αυτός αρνήθηκε. Είπε ότι εργάστηκε για τη χώρα του και όχι για τα χρήματα.

Μετά την απελευθέρωση, ο Ψυχουντάκης συνελήφθη ως λιποτάκτης και υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό για 16 μήνες παρά το γεγονός ότι είχε τιμηθεί με το μετάλλιο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (British Empire Medal Β.Ε.Μ.) για την άξια προσφορά του . Αμέσως μετά τον πόλεμο ο Γιώργης Ψυχουντάκης, βόσκοντας κάποια λίγα πρόβατα και εργαζόμενος εδώ και εκεί, στον ελεύθερο χρόνο του, τις νύχτες ως επί το πλείστον, κάτω από το φως του λυχναριού, έγραφε τις νωπές ακόμα αναμνήσεις του από την Γερμανική κατοχή.

Όταν διάβασε τις χειρόγραφες σημειώσεις, ο Λη Φέρμορ τις μετέφρασε στα Αγγλικά και βοήθησε να δημοσιευθούν με τον τίτλο The Cretan Runner (Ο Κρητικός Μαντατοφόρος). Από τότε το βιβλίο έχει μεταφραστεί σε πολλές Ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη συνέχεια εργάστηκε στην καύση κάρβουνου, για να συντηρήσει την οικογένειά του. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έγραψε το βιβλίο Αετοφωλιές της Κρήτης, στο οποίο πραγματεύεται την ζωή και τα έθιμα των ανθρώπων στο χωριό του την Ασή Γωνιά.

Ο Γιώργος ήταν από τη φύση του ανθρωπολόγος καθώς και ταλαντούχος συγγραφέας με εκπληκτική μνήμη. Ήταν πολύ φτωχός. Δεν είχε χρήματα για να αγοράσει μολύβι και χαρτί. Το 1968 ο Barrie Machin, ένας Εγγλέζος ανθρωπολόγος που ήρθε και έκανε την διατριβή του οικογενειακώς στην Ασή Γωνιά, μένοντας στο χωριό για εννέα μήνες, του άφησε έναν τεράστιο σωρό από καρτέλες διαστάσεων 10 επί 12.5 εκατοστά και στυλό και έτσι θα μπορούσε πλέον να γράψει. Ξεκίνησε την Οδύσσεια την ίδια χρονιά.

Το 1979 εκδίδεται η μετάφρασή του στην «Οδύσσεια» ISBN 9789605240202, 9605240203

και στα 1995 στην «Ιλιάδα» ΙSBN: 9789607309921, 9607309928από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Ο Ψυχουντάκης συνέβαλε σημαντικά στον πολιτισμό της Κρήτης. Έμαθε από την προφορική ποιητική παράδοση της Κρήτης και με την γραφή του συνέβαλε και ο ίδιος σε αυτήν. Με την προτροπή και στήριξη του κουμπάρου του Μανούσου Κ. Μανουσάκη μετέφρασε τα έργα του Ομήρου, Ιλιάδα^[2] (560 σελίδες) και Οδύσσεια^[3] (474 σελίδες), από τα αρχαία ελληνικά στην Κρητική διάλεκτο σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο, και γι' αυτό του το έργο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Με δεδομένο ότι είχε τελειώσει μόνο το δημοτικό σχολείο του χωριού του, το επίτευγμά του ήταν αξιοσημείωτο

Από το 1974 μέχρι τη συνταξιοδότησή του, ο Ψυχουντάκης, μαζί με ένα άλλο μαχητή της ελληνικής αντίστασης, Μανώλη Πατεράκη, , ήταν επιστάτες στο Γερμανικό Νεκροταφείο στο Λόφο 107 πάνω από το Μάλεμε. Ο Γιώργος Ψυχουντάκης έθαψε τον Bruno Brauer, όταν τον έφεραν στην Κρήτη, όπου και ενταφιάστει αργότερα, στη δεκαετία του 1970.^[4]

Από το 2018 υπάρχει στο χωριό του Ασή Γωνιά ένα Μουσείο Ιστορικό και λαογραφικό (The Cretan Runner Museum) προσανατολισμένο και αφιερωμένο στον Γιώργη Ψυχουντάκη, από τον γιο του Νίκο, σε ένα πετρόχτιστο οίκημα κατασκευασμένο από τον Γιώργη.

Συγγραφικό έργο

• Ο Κρητικός Μαντατοφόρος, εκδόσεις ΕΠΙΛΟΓΕΣ, 1986^[5]
• Αετοφωλιές στην Κρήτη: Λαογραφία της Ασή-Γωνιάς. Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων. Χανιά 1999^[6]
• Ομήρου Οδύσσεια, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2003^[3]
• Ομήρου Ιλιάδα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2003. ISBN 978-960-7309-92-1^[2]
• Έργα και Ημέραι του Ησίοδου, μετάφραση Γεωργίου Ψυχουντάκη
• Όντεν ήμουν μαθητής^[7][8]