Βυζαντινή ιεροτελεστία

Η Βυζαντινή ιεροτελεστία (τελετουργία ή τυπικό), γνωστή και ως Ελληνική ιεροτελεστία ή Ιεροτελεστία της Κωνσταντινούπολης, είναι η διαδικασία που ταυτίζεται με το ευρύ φάσμα πολιτιστικών, λατρευτικών και κανονικών πρακτικών που αναπτύχθηκαν στην Ανατολική χριστιανική εκκλησία της Κωνσταντινούπολης.^[1]

Η Ακολουθία των Ωρών («Ὧραι») είναι ακολουθίες ύμνων (τα σημερινά τροπάρια) και προσευχών. Οι Ώρες αριθμούνται κατά την αρχαία συνήθεια, δηλαδή η Πρώτη Ώρα αρχίζει τη στιγμή της ανατολής του ήλιου, διαρκούν περίπου οκτώ ώρες (ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), αλλά συντομεύονται εκτός των μεγάλων μοναστηριών.^[2] Μια εικόνα, ένα χώρο που καλύπτεται από εικόνες, διαχωρίζει την περιοχή γύρω από το θυσιαστήριο από το Ναυάγιο. Το τέμπλο, είναι ένα χώρισμα καλυμμένο με εικόνες Αγίων, χωρίζοντας την περιοχή του Ιερού Βήματος από τον κυρίως Ναό. Οι συμμετέχοντες, σχηματίζουν το σημείο του σταυρού, συνοδευόμενο από υπόκλιση πολύ συχνά, (περισσότερες από εκατό φορές κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας) προσκυνούν τις εικόνες των Αγίων, γενική αποδοχή των εκκλησιαστικών να κινούνται ελεύθερα μέσα στην εκκλησία και να αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, με χαρακτηριστικές παραδόσεις της λειτουργικής ψαλμωδίας.

Ορισμένες παραδοσιακές πρακτικές δεν χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη εποχή σε διάφορες εκκλησίες και στη διασπορά, π.χ. οι πιστοί στέκονται όρθιοι κατά τη διάρκεια των λειτουργιών, προσκυνούν και υποκλίνονται συχνά και οι ιερείς, διάκονοι και μοναχοί φορούν πάντα ράσο και άλλα κληρικά σύμβολα, ακόμη και στην καθημερινή ζωή (επίσης, οι μοναχοί κοιμούνται φορώντας ράσο) και δεν ξυρίζουν τα γένια τους και δεν κουρεύουν τα μαλλιά τους.

Εκτός από τους πολυάριθμους ψαλμούς που διαβάζονται καθημερινά, ολόκληρο το Ψαλτήριο διαβάζεται κάθε εβδομάδα, και δύο φορές κάθε εβδομάδα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όπως και άλλες γραφές. Επίσης, πολλοί ύμνοι έχουν αποσπάσματα από τις γραφές και αναφορές σε αυτές. Τις πολυάριθμες μέρες νηστείας ακολουθείται αποχή από το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, και κάποιες από αυτές, αποχή από τα ψάρια, το κρασί και τη χρήση λαδιού στη μαγειρική. Προβλέπονται τέσσερις εποχές νηστείας: Μεγάλη Τεσσαρακοστή, Σαρανταήμερο (Μικρή Τεσσαρακοστή), Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και η Νηστεία του Δεκαπενταύγουστου.

Επιπλέον, καθ' όλη τη διάρκεια του έτους οι περισσότερες Τετάρτες και Παρασκευές, καθώς και οι Δευτέρες στα μοναστήρια, είναι ημέρες νηστείας.

Ιστορία

Στη σημερινή της μορφή, η ιεροτελεστία είναι προϊόν μιας μακράς πολιτιστικής σύνθεσης που αναπτύχθηκε στα χρόνια μετά την Εικονομαχία του 8ου-9ου αιώνα, στην οποία καθοριστικό ρόλο έπαιξαν τα μοναστήρια και οι πολιτιστικές επαφές τους με τους Αγίους Τόπους. Από τον 9ο έως τον 14ο αιώνα, η επιρροή του Παλαιστινιακού τελετουργικού^[α] άσκησε κυρίαρχη επιρροή και η ιεροτελεστία ονομάστηκε «υβρίδιο»^[3] μεταξύ ενός προηγούμενου τελετουργικού που οι μελετητές έχουν ονομάσει ιεροτελεστία του καθεδρικού ναού της Κωνσταντινούπολης^[4] και ονομάζεται ασματική ακολουθία και του Παλαιστινιακού τελετουργικού της Ιερουσαλήμ, το Αγιοπολίτικο ("της Αγίας Πόλης"), κυρίως μέσω του μοναστικού Τυπικού της Ιεράς Λαύρας του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου, κοντά στην Ιερουσαλήμ. Οι μεταγενέστερες εξελίξεις συνδέονταν συνήθως με μοναστήρια της Κωνσταντινούπολης και του Αγίου Όρους που προστάτευε η αυτοκρατορική αυλή, όπως τη Μονή Στουδίου, ο κανόνας των οποίων αποτελούσε τον πυρήνα των πρώιμων μοναστικών κοινοτήτων στη Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία και τη Ρωσία του Κιέβου.^[5] Στην πρώιμη σύγχρονη περίοδο, οι παραδόσεις της ιεροτελεστίας δέχθηκαν περαιτέρω επεξεργασία από τη διασύνδεση χριστιανικών και ισλαμικών μυστικιστικών παραδόσεων που καλλιεργήθηκαν στην οθωμανική αυλή.^[6]

Μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα, οι πρακτικές της Ρωσικής Εκκλησίας διέφεραν από εκείνες των άλλων Ορθόδοξων Χριστιανών, οι οποίοι ακολουθούσαν σύγχρονες ελληνικές πρακτικές.^[7] O Πατριάρχης Μόσχας Νίκων έκανε προσπάθειες να διορθώσει τις μεταφράσεις των κειμένων και να θεσπίσει λειτουργικές μεταρρυθμίσεις ώστε να ευθυγραμμιστούν με τις ελληνικές πρακτικές.^[7] Οι πατριαρχικές μεταρρυθμίσεις δεν έγιναν αποδεκτές από όλους, και το προκύψαν σχίσμα (Raskol) χώρισε τον Ρωσικό Χριστιανισμό στη σημερινή Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και στους ιστορικά διωκόμενους Παλαιούς Πιστούς, οι οποίοι διατήρησαν πολλές αρχαϊκές πρακτικές λατρείας.^[8]^[7]

Ιερά Μυστήρια

Τα «Ιερά Μυστήρια», αναφέρονται στα στοιχεία της Θείας Κοινωνίας, στην πραγματική παρουσία του Χριστού στην Ευχαριστία, στα κείμενα της Θείας Λειτουργίας, στις προσευχές πριν και μετά την κοινωνία και αλλού, όπως, για παράδειγμα, στην πρώτη αίτηση της συναπτής μετά την κοινωνία, Εὐχαριστοῦμέν σοι, Δέσποτα φιλάνθρωπε, εὐεργέτα τῶν ψυχῶν ἡμῶν, ὅτι καὶ τῇ παρούσῃ ἡμέρᾳ κατηξίωσας ἡμᾶς τῶν ἐπουρανίων σου καὶ ἀθανάτων Μυστηρίων.^[9]

Ιερά μυστήρια ονομάζεται, επίσης, μια ευρεία θεολογική κατηγορία που περιλαμβάνει τα επτά μυστήρια που ορίζονται στη Δυτική Εκκλησία, αλλά διαφέρουν ελαφρώς στην έμφαση—τονίζοντας τον άφατο χαρακτήρα τους και αφαιρώντας τους έντονους θεολογικούς ορισμούς που προέκυψαν στους αιώνες που ακολούθησαν τη Μεταρρύθμιση.^[10] Αν και όλες οι σύγχρονες ορθόδοξες εκκλησίες τηρούν συνήθως τα ίδια επτά μυστήρια όπως στον Καθολικισμό, ο αριθμός δεν έχει δογματική σημασία και, μέχρι τον 17ο αιώνα, οι μεμονωμένοι συγγραφείς διέφεραν πολύ στον αριθμό των τελετουργιών που θεωρούνται «μυστήρια».^[11] Παρά τις ιστορικές διαφορές, οι σύγχρονοι ορθόδοξοι και οι ρωμαιοκαθολικοί πιστοί είναι γενικά ενωμένοι βλέποντας τα επτά μυστήρια της Δύσης και τον πιο χαλαρό αριθμό ιερών μυστηρίων της Ορθοδοξίας -επτά μόνο κατά σύμβαση- ως ουσιαστικά ισοδύναμα.^[12] Οι ρωμαιοκαθολικοί θεωρούν τα δύο ως πανομοιότυπα.^[13]

Θεία Λειτουργία

Η Θεία Λειτουργία μπορεί να τελείται τις περισσότερες ημέρες, οι εξαιρέσεις, γνωστές ως αλειτούργητες ημέρες, είναι εντός ή κοντά στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τυπικά, ωστόσο, η Λειτουργία τελείται καθημερινά μόνο σε Καθεδρικούς ναούς και μεγαλύτερα μοναστήρια, αλλά αλλού μόνο τις Κυριακές, τις μεγάλες γιορτές και κάποιες άλλες ημέρες, ιδιαίτερα κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Αυτές οι τρεις μορφές της ευχαριστιακής υπηρεσίας είναι σε χρήση καθολικής χρήσης:

Η Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου είναι αυτή που τελείται συχνότερα όλο το χρόνο.
Η Λειτουργία του Αγίου Βασιλείου τελείται δέκα φορές το χρόνο.
Η Λειτουργία Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων τελείται ορισμένες καθημερινές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της Μεγάλης Εβδομάδας.

Σημειώσεις

↑ Αναφερόμενος στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Ιεροσολύμων, παρά στις Κοπτικές ή Αντιοχειανές Εκκλησίες, που ήταν Μονοφυσιτικές.

Παραπομπές

↑ «CCEO: text - IntraText CT». www.intratext.com.
↑ Fortescue 1908, σελίδες 312–320.
↑ Taft, Robert F. (1992). The Byzantine Rite: A Short History. Collegeville, MN: Liturgical Press. σελίδες 16. ISBN 9780814621639.
↑ Parenti, Stefano (27 May 2010). «The Cathedral Rite of Constantinople: Evolution of a Local Tradition» (στα αγγλικά). 3rd International Conference of the Society of Oriental Liturgy (SOL). Volos, Greece. https://www.academia.edu/2164351.
↑ «Eastern Orthodoxy - History». Encyclopædia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ Gerlach, Oliver (December 2014). «"The Heavy Mode (ēchos varys) on the Fret Arak" — Eastern Chant in Istanbul and the Various Influences during the Ottoman Empire» (στα αγγλικά). Porphyra 22, 82-95. https://www.academia.edu/916934.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Casiday 2012, σελ. 22.
↑ «Old Believer | Russian religious group». Encyclopædia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ Ιωάννης, ο Χρυσόστομος. «The Divine Liturgy of Saint John Chrysostom». Liturgical Texts of the Orthodox Church. Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ «The Orthodox Faith - Volume II - Worship - The Sacraments - The Sacraments». www.oca.org. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ «Excerpts from the Orthodox Church by Bishop Kallistos Ware». www.fatheralexander.org. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ «The Mysteries – Introduction to the Orthodox Church» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.
↑ «Holy Mysteries: The Sacraments in the Tradition of the Byzantine Rite» (στα Αγγλικά). Archeparchy of Pittsburgh. 29 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

Πηγές

Fortescue, Adrian (1908). «The Rite of Constantinople». The Catholic Encyclopedia. 4. New York: Robert Appleton Company. σελίδες 312–320.

Αυτό το λήμμα σχετικά με τον Χριστιανισμό χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

[3] Αναφερόμενος στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία της Ιεροσολύμων, παρά στις Κοπτικές ή Αντιοχειανές Εκκλησίες, που ήταν Μονοφυσιτικές.

[1] «CCEO: text - IntraText CT». www.intratext.com.

[FOOTNOTEFortescue1908312–320-2] Fortescue 1908, σελίδες 312–320.

[4] Taft, Robert F. (1992). The Byzantine Rite: A Short History. Collegeville, MN: Liturgical Press. σελίδες 16. ISBN 9780814621639.

[5] Parenti, Stefano (27 May 2010). «The Cathedral Rite of Constantinople: Evolution of a Local Tradition» (στα αγγλικά). 3rd International Conference of the Society of Oriental Liturgy (SOL). Volos, Greece. https://www.academia.edu/2164351.

[6] «Eastern Orthodoxy - History». Encyclopædia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[7] Gerlach, Oliver (December 2014). «"The Heavy Mode (ēchos varys) on the Fret Arak" — Eastern Chant in Istanbul and the Various Influences during the Ottoman Empire» (στα αγγλικά). Porphyra 22, 82-95. https://www.academia.edu/916934.

[FOOTNOTECasiday201222-8] 7,0 ^7,1 ^7,2 Casiday 2012, σελ. 22.

[9] «Old Believer | Russian religious group». Encyclopædia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[10] Ιωάννης, ο Χρυσόστομος. «The Divine Liturgy of Saint John Chrysostom». Liturgical Texts of the Orthodox Church. Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[11] «The Orthodox Faith - Volume II - Worship - The Sacraments - The Sacraments». www.oca.org. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[12] «Excerpts from the Orthodox Church by Bishop Kallistos Ware». www.fatheralexander.org. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[13] «The Mysteries – Introduction to the Orthodox Church» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[14] «Holy Mysteries: The Sacraments in the Tradition of the Byzantine Rite» (στα Αγγλικά). Archeparchy of Pittsburgh. 29 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2025.

[1]