Thomas Francis Meagher

Thomas Francis Meagher
Ganwyd	3 Awst 1823  Port Láirge
Bu farw	1 Gorffennaf 1867  o boddi  Fort Benton
Dinasyddiaeth	Gwyddel
Alma mater	Coleg Stonyhurst
Galwedigaeth	swyddog milwrol, gwleidydd
Swydd	Governor of Montana Territory
Plaid Wleidyddol	Irish Confederation
Tad	Thomas Meagher

Gweriniaethwr Gwyddelig, aelod o'r mudiad Iwerddon Ifanc, dyfeisiwr baner Gweriniaeth Iwerddon, a, maes o law, Gwleidydd Americanaidd ac ail lywodraethwr Tiriogaeth Montana o 1865 i 1866 oedd Thomas Francis Meagher (ganwyd 3 Awst 1823 yn Port Láirge, Iwerddon; marw 1 Gorffennaf 1867 yn Missouri River, Tiriogaeth Montana).^[1]

Mynychodd Thomas Meagher ysgol Jeswitiaid Coleg Clongowes Wood yn Swydd Kildare a Choleg Stonyhurst yn Swydd Gaerhirfryn. Ar ôl cwblhau ei astudiaethau yn Lloegr, dychwelodd i'w fan geni yn Port Láirge ym 1843, lle ymunodd â mudiad annibyniaeth Iwerddon a galw am wrthryfel arfog yn erbyn rheolaeth Prydain.

Ef a William Smith O'Brien a sefydlodd Cydffederasiwn Iwerddon^[2] (Irish Confederation) ym mis Ionawr 1847.

Mewn cysylltiad â Chwyldro Chwefror 1848, teithiodd Meagher i Ffrainc gyda rhai cynghreiriaid gwleidyddol i longyfarch y Ffrancwyr ar y chwyldro llwyddiannus. Wedi iddo ddychwelyd, cynigiodd mewn cyfarfod yn Nulyn ddyluniad faner newydd mewn gwyrdd, gwyn ac oren, yn seiliedig ar y trilliw Ffrengig. Chwifirwyd y faner newydd hon ar 7 Mawrth 1848 o adeilad Clwb Theobald Wolfe Tone ar y Mall yn ninas Port Láirge. Ym mis Mawrth 1848 cyhoeddodd fod angen Gwarchodlu Cenedlaethol a dechreuodd wrthryfel. Cafwyd ef yn euog o deyrnfradwriaeth ar 15 Mai 1848 ond ni chafwyd ef yn euog.^[3] Dedfrydwyd ef i farwolaeth am uchel frad. Cymudwyd y ddedfryd yn ddiweddarach i alltudiaeth oes i Tasmania.

Cymerwyd ef i Tasmania yn 1849 ond llwyddodd i ddianc i America yn Ionawr 1852. Mae baner Iwerddon i'w gweld yn cyhwfan 24 awr y dydd pob diwrod o'r flwyddyn ar adeilad lle roedd Clwb Wolfe Tone ar y Mall yng nghanol Port Láirge lle datguddwyd y faner am y tro cyntaf gan Meagher.

Wedi iddo gyrraedd Dinas Efrog Newydd, cafodd groeso cynnes gan ei gydwladwyr Gwyddelig oedd yn byw yno. Yna astudiodd y gyfraith a chafodd ei dderbyn i'r bar ym 1855. Bu hefyd yn gweithio fel newyddiadurwr. Sefydlodd bapur newydd o'r enw Irish News, a fwriadwyd i apelio'n bennaf at ei gydwladwyr o'r un anian yn UDA. Rhannodd y Rhyfel Cartref hefyd gymuned Wyddelig yr UDA yn ddau wersyll. Tra ymunodd llawer o Wyddelod â thaleithiau'r De, roedd grŵp hefyd, gan gynnwys Meagher, a ddewisodd yr Undeb. Ymunodd Meagher â Byddin yr Unol Daleithiau ac arweiniodd 69ain Catrawd Milisia Efrog Newydd ers Ebrill 1861. Gwasanaethodd fel swyddog staff ym Mrwydr Bull Run cyn cael ei reoli ar yr 2il Frigâd ("Gwyddelig") ar 3 Awst 1861, a drefnodd ar gyfer Ymgyrch y Penrhyn y gaeaf hwnnw. Ar 3 Chwefror 1862, daeth yn frigadydd cyffredinol ac arweiniodd ei frigâd fel rhan o Adran Sumner ym Myddin y Potomac. Ymladdodd ei filwyr yn Seven Pines ac yn ystod y Frwydr Saith Diwrnod. Yng nghwymp 1862 ymladdodd ym Mrwydr Antietam a Fredericksburg. Yn ystod blynyddoedd olaf y rhyfel, fodd bynnag, fe'i defnyddiwyd yng ngorllewin yr Unol Daleithiau y tu allan i'r ardal ymladd wirioneddol. Ar ôl y rhyfel, fe'i penodwyd yn ysgrifennydd gwladol dros diriogaeth Montana.

Yn fuan ar ôl iddo gyrraedd Tiriogaeth Montana, daeth yn llywodraethwr tiriogaethol dros dro, gan olynu Sidney Edgerton. Daliodd y swydd hon tan ddyfodiad Green Clay Smith, a benodwyd yn llywodraethwr tiriogaethol swyddogol gan yr Arlywydd Andrew Johnson ar 13 Gorffennaf 1866. Wedi hynny bu Meagher yn Ysgrifennydd Gwladol eto. Yn Montana ceisiodd gael effaith gydbwyso ar yr anghydfod gwleidyddol rhwng y Gweriniaethwyr a'r Democratiaid. Nid oedd yr ymgais hon yn llwyddiannus iawn a chreodd Meagher wrthwynebwyr gwleidyddol yn y ddau wersyll. Roedd rhoi pardwn i lofrudd a gafwyd yn euog (oedd hefyd o'r Iwerddon), yn dieithrio'r boblogaeth ymhellach. Yn ystod y blynyddoedd hyn, symudodd llawer o Americanwyr i Montana am wahanol resymau. Ymhlith pethau eraill, dilynasant sibrydion am ddarganfyddiadau aur. Cafodd cytundebau presennol gyda'r Bobl Frodorol eu torri a thorrodd rhyfeloedd India allan. Adeiladodd Meagher milisia gyda chymorth arian ffederal. Cynullodd hefyd gonfensiwn cyfansoddiadol cyntaf yn y gobaith o sicrhau esgyniad y diriogaeth i'r Unol Daleithiau fel gwladwriaeth ffederal. Ond nid oedd hynny'n ymarferol yn wleidyddol ar yr adeg honno.

Yn haf 1867, teithiodd Meagher i Fort Benton, yr hwn oedd ar y pryd yn derfyniad i agerlongau ar y Missouri. Roedd Meagher eisiau derbyn llwyth o arfau gan y Fyddin ar gyfer ei milisia. Mae'n debyg bod ei iechyd yn wael ar y pryd. Ar Orffennaf 1af roedd ar fwrdd llong ac oddi yno diflannodd mewn modd anesboniadwy. Credir ei fod wedi syrthio i Afon Missouri a boddi. O ystyried y gelynion niferus a wnaeth yn Montana, roedd sibrydion yn fuan y gallai fod yn llofruddiaeth. Mae damcaniaethau eraill yn dyfalu am hunanladdiad posibl, gan nodi hwyliau isel Meagher ychydig cyn iddo ddiflannu. Ni amlygwyd gwir amgylchiadau ei farwolaeth erioed.

• Meagher, Thomas Francis. In: James Grant Wilson, John Fiske (Hrsg.): Appletons’ Cyclopædia of American Biography. Band 4: Lodge – Pickens. D. Appleton and Company, New York 1888, S. 283

Mae gan Wiciddyfynu gasgliad o ddyfyniadau sy'n berthnasol i:

Thomas Francis Meagher