Samoa America
 | |
 | |
| Arwyddair | Samoa, Bydded i Dduw Ddod yn Gyntaf  |
|---|---|
| Math | tiriogaeth anghorfforedig yr Unol Daleithiau, endid tiriogaethol gwleidyddol, ardal ynysol, tiriogaeth yr Unol Daleithiau |
| Enwyd ar ôl | Ynysoedd Samoa, Unol Daleithiau America |
En-us-American Samoa.ogg | |
| Prifddinas | Pago Pago |
| Poblogaeth | 49,710 |
| Sefydlwyd |
|
| Anthem | The Star-Spangled Banner, Amerika Samoa |
| Pennaeth llywodraeth | Lemanu Peleti Mauga |
| Cylchfa amser | UTC−11:00, Samoa Time Zone, Pacific/Pago_Pago |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg, Samöeg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Samoa, ystyrir gan yr UE fel gwlad sy'n hafan i bobl sy'n osgoi trethi, US-UM |
| Sir | Unol Daleithiau America |
| Gwlad |  Samoa America |
| Arwynebedd | 199 ±1 km² |
| Uwch y môr | 765 metr |
| Gerllaw | Y Cefnfor Tawel |
| Cyfesurynnau | 14.29583°S 170.7075°W |
| US-AS | |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth Samoa America |
| Corff deddfwriaethol | Samoa Fono America |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Llywodraethwr Samoa America |
| Pennaeth y Llywodraeth | Lemanu Peleti Mauga |
 | |
| Ariannol | |
| Cyfanswm CMC (GDP) | $709 million |
| Arian | doler yr Unol Daleithiau |
Tiriogaeth yr Unol Daleithiau yn ne'r Cefnfor Tawel yw Samoa America neu Samoa Americanaidd (Samöeg: Amerika Sāmoa neu Sāmoa Amelika). Fe'i lleolir yn hanner dwyreiniol Ynysoedd Samoa ym Mholynesia. Mae'r ynysoedd gorllewinol yn ffurfio gwlad annibynnol Samoa (Gorllewin Samoa gynt).
Mae Samoa America'n cynnwys pum ynys folcanig (Tutuila, Aunu'u, Ofu, Olosega a Ta'u) a dau atol (Atol Rose ac Ynys Swains). Tutuila yw'r ynys fwyaf a lleoliad y brifddinas, Pago Pago.
Hanes
[golygu | golygu cod]Cafodd ynysfor Samoa ei rannu yn ddwy diriogaeth gan Gytundeb Berlin 1899. Cytunwyd i roi ynysoedd y gorllewin i'r Almaen, ynysoedd y dwyrain i'r Unol Daleithiau, a Ffiji i Brydain. Dan ddylanwad pennaeth Llynges yr Unol Daleithiau dros y Cefnfor Tawel, a'i ganolfan yn Pago Pago, gorfodwyd penaethiaid Samoa America i arwyddo dogfennau i ildio'u hynysoedd i'r Unol Daleithiau. Gwnaed Tutuila ac Aunu'u yn "diriogaethau anghorfforedig" Americanaidd ym 1900 a grŵp Manu'a (Ofu, Olosega, Ta'u, Atol Rose, Ynys Swain) ym 1904.
Llwyddodd y llynges i ennill rheolaeth dros y diwydiant copra, a chefnogai'r Eglwys Gynulleidfaol yn erbyn diddordebau'r penaduriaid lleol. Ceisiodd Adran Fewnwladol yr Unol Daleithiau i ymgorffori'r diriogaeth yn y 1950au, a chafodd hyn ei wrthsefyll gan y penadur Tuiasosopo.[1]
Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cafodd Samoa America ei milwroli oherwydd ei lleoliad strategol yn y frwydr yn erbyn Japan yn y Cefnfor Tawel. Trigai mwy o filwyr Americanaidd ar yr ynysoedd na Samoaid brodorol. Hyd heddiw, mae Maes Awyr Pago Pago yn cynnal ehediadau ar gyfer awyrennau milwrol, ac hyfforddir milwyr Samoaidd yng Nghanolfan Wrth Gefn Byddin yr Unol Daleithiau.[1]
Ar ddechrau'r 21g, ymdrechodd llywodraeth yr Unol Daleithiau i dynnu Samoa America oddi ar restr y Cenhedloedd Unedig o wledydd sydd heb eu datrefedigaethu.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- American Samoa. CIA World Factbook. CIA. Adalwyd ar 23 Medi, 2009.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- (Saesneg) Llywodraeth Samoa America
