Qasr al-Basha

Qasr al-Basha

Enghraifft o:	palas, cyn-adeilad
Daeth i ben	2024
Gwlad	Palesteina
Dechrau/Sefydlu	13 g
Gwladwriaeth	Gwladwriaeth Palesteina
Rhanbarth	Dinas Gaza
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Palas mawr yn Hen Ddinas Gaza yw Qasr al-Basha (Arabeg: قصر الباشا‎ ), a elwir hefyd yn Gastell Radwan a Chaer Napoleon. Erbyn hyn, defnyddir y lle fel ysgol ac amgueddfa i ferched; mae gan yr adeilad ddau lawr. Gwasanaethodd fel canolfan weinyddol yr ardal yng nghyfnodau Mamluk ac Otomanaidd ac fel gorsaf heddlu o dan y Mandad Prydeinig.

Adeiladwyd llawr cyntaf Qasr al-Basha gan y swltan Mamluk Zahir Baibars (sef pedwerydd swltan Mamluk yr Aifft) yng nghanol y 13g. Mae'r ffasâd yn darlunio tirnod Baibars sy'n gerflun o ddau lew yn wynebu ei gilydd. Mae'r patrymau cymesur a'r cromenni, a'r claddgelloedd a chroesgelloedd yn bensaernïaeth Mamluk nodweddiadol o dan reol Bahri (1250–1382). Yn ôl y chwedl leol, yn y 13g, pan oedd Baibars yn dal i fod yn gadfridog yn ymladd yn erbyn y Croesgadwyr a'r Mongolswyr ledled y Lefant, fe basiodd trwy Gaza ar sawl achlysur. Yn ystod un o'i ymweliadau, credir i Baibars briodi yn Gaza ac adeiladu plasty mawreddog i'w wraig a'i blant yn Gazan. Dywedir mai Qasr al-Basha yw'r hyn sy'n weddill o'r cartref hwn.^[1]

Mae ail lawr yr adeilad o oes yr Otomaniaid. Yn yr 17g, gwasanaethodd Qasr al-Basha fel cartref caer llinach Radwan (ac felly'r enw "Castell Radwan") ac yn ddiweddarach pashas Gaza (sef ranc neu safle uchel, fel yn system wleidyddol a milwrol yr Otomaniaid), a oedd yn llywodraethwyr a benodwyd gan Otomanaidd Talaith Damascus. Yn ystod yr oes hon, darparwyd cilfachau saethu a darnau tanddaearol i gryfhau'r gaer yn amddiffynfa gref. O fewn y cyfadeilad roedd llety milwyr, mosg, ysgubor, ystafell arfau a chanonau. Yr adeg honno, roedd Qasr al-Basha yn bwynt strategol pwysig yn Gaza. Dyma, ynghyd â'i amddiffynfeydd, oedd y rheswm i Napoleon Bonaparte dreulio tair noson yn y palas yn ystod ei ymgyrch a ddaeth i ben yn Acre ym 1799, a dyna'r rheswm dros yr enw amgen, "Caer Napoleon".^[2]

Ysgrifennodd y teithiwr Twrcaidd Evliya Çelebi am Qasr al-Basha ym 1649, gan ddweud "adeiladwyd y Citadel yn yr hen amser a'i ddinistrio gan Nebuchadnesar . Mae'r citadel presennol yn deillio o amser diweddarach. Mae'n fach ac yn betryal ac yn gorwedd awr i ffwrdd, i'r dwyrain o'r môr. Mae ei waliau'n ugain llath o uchder ac mae ganddo ddrws metel sy'n agor i gyfeiriad y qibla. Rhaid i'r rheolwr a'r garsiwn fod yn bresennol yma bob amser i gyflawni eu dyletswyddau gwarchod oherwydd ei fod mewn lle peryglus, yma mae'r llwythau Arabaidd a'r gelyn yn niferus."

Yn ystod cyfnod Palesteina dan Fandad Prydai fe'i defnyddiwyd fel gorsaf heddlu, ac yn ystod rheolaeth yr Aifft yn Gaza, cafodd Qasr al-Basha ei droi'n ysgol o'r enw Ysgol y Dywysoges Ferial i Ferched. Ar ôl i Farouk I o'r Aifft gael ei ddiorseddu yn Cairo, ailenwyd yr ysgol yn Ysgol Uwchradd i Ferched al-Zahra.

Cynhaliodd Rhaglen Ddatblygu'r Cenhedloedd Unedig (UNDP) brosiect, a ariannwyd gan grant gan Fanc Datblygu'r Almaen (KfW), ar gyfer trawsnewid Qasr al-Basha yn amgueddfa. Adeiladodd yr UNDP gyfleusterau newydd ar gyfer ysgol y merched, a dechreuwyd adfer Palas Pasha o dan oruchwyliaeth agos Adran Hynafiaethau a Threftadaeth Ddiwylliannol Awdurdod Palestina. Yn ystod cam cyntaf y prosiect, tirluniodd gweithwyr dir yr amgueddfa, gosodwyd drysau, ffenestri a gatiau newydd, ac adferwyd ffasâd y palas.^[2]

Yn ail gam y prosiect, gosodwyd casys arddangos a dodrefn priodol eraill yn yr amgueddfa. Defnyddiodd yr Adran Hynafiaethau nhw i arddangos rhai eitemau o'u casgliad, gan gynnwys arteffactau Neolithig, yr Hen Aifft, Ffenicia, Persia yn yr Oes Helenistaidd a Rhufeinig. Adnewyddwyd yr adeilad bychan o flaen y palas hefyd i'w ddefnyddio fel porth i'r amgueddfa.

• Rhestr o amgueddfeydd yn nhiriogaethau Palestina
• Ahmad ibn Ridwan
• Husayn Pasha
• Musa Pasha ibn Hasan Ridwan