Maer

Mewn llawer o wledydd, maer (o'r Lladin maior [majˈjɔr], sy'n golygu "mwy") yw'r swyddog o'r radd uchaf mewn llywodraeth ddinesig fel dinas, bwrdeistref neu dref.

Ledled y byd, mae amrywiant eang mewn deddfau ac arferion lleol o ran pwerau a chyfrifoldebau maer yn ogystal â'r modd y mae maer yn cael ei ethol neu ei fandadu fel arall. Yn dibynnu ar y system a ddewisir, gall maer fod yn brif swyddog gweithredol y llywodraeth ddinesig, gall gadeirio corff llywodraethu aml-aelod heb fawr o bŵer annibynnol, os o gwbl, neu gall chwarae rôl seremonïol yn unig. Ymhlith yr opsiynau ar gyfer dewis maer mae etholiad uniongyrchol gan y cyhoedd, neu ddethol gan gyngor llywodraethu etholedig neu fwrdd.

Disgrifir "maer" gan Eiriadur Prifysgol Cymru fel; "Un o swyddogion gweindyddol y llys (yn y Cyfreithiau) oedd yn gyfrifol am oruchwilio tiroedd a chasglu trethi; goruchwilwyr, stiward, swyddog, amaethwr, hefyd yn derm ffigurol a throsiadol."^[1]

Yng Nghymru'r Oesoedd Canol, cododd Gyfreithiau Hywel Dda y maer fel swydd yn y llysoedd brenhinol sy'n gyfrifol am weinyddu'r taeogiaid ar diroedd y brenin. Er mwyn cynnal ei ddibyniaeth ar y Goron a'i theyrngarwch, gwaharddwyd y swydd i arweinwyr y grwpiau llwythol neu dylwyth.^[2] Dyfarnwyd maer ar wahân, o'r enw Maer Biswail (maer tail buwch), gyda'r swydd o oruchwylio'r gwartheg brenhinol.

Mae'r swydd bellach yn deitle ffurfiol ar gadeirydd cyngor lleol gan gynnwys dylestwyddau seremonïol a chynrychioli'r cyngor mewn digwyddiadau swyddogol. Nid yw'n swydd llawn amser nag iddo bwerau uniongyrchol, heblaw bwrw pleidlais i benderfynu ar fater lle bod diffyg pleidlais glir. Dilynir rheolau sefydlog a deddfau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan a ceir canllawiau a chymorth gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (ar gyfer Cynghorau Sir, sef Awdurdodau Lleol Cymru) a Un Llais Cymru ar gyfer Cynghorau Cymuned.

Roedd y meiri y Ffranciaid neu'r majordomos gwreiddiol - fel y meiri Cymreig - yn arglwyddi oedd yn rheoli tiroedd y brenin o amgylch llysoedd Merovingiaidd yn Awstria, Bwrgwyn, a Neustria. Yn y pen draw daeth maer Paris yn etifeddol yn y Pippinids, a sefydlodd linach Carolingaidd yn ddiweddarach.

Yn Ffrainc fodern, ers y Chwyldro Ffrengig, mae maer (maire) a nifer o atodiadau maer (adjoints au maire) yn cael eu dewis gan y cyngor trefol o blith eu nifer. Mae'r rhan fwyaf o'r gwaith gweinyddol yn cael ei adael yn eu dwylo, gyda'r cyngor llawn yn cyfarfod yn anaml. Copïwyd y model ledled Ewrop ym meiri Prydain, sindacos yr Eidal, y rhan fwyaf o burgermeister taleithiau'r Almaen, ac arlywyddion Portiwgal o'r siambrau trefol.

Yn yr Eidal Ganoloesol, arweiniwyd y ddinas-wladwriaethau nad oeddent yn ystyried eu hunain yn dywysogaethau neu ddeuoliaeth annibynnol - yn enwedig rhai'r garfan Imperial Ghibelline - gan podestàs.

Yr hyn sy'n cyfateb i'r maer yng Nglad Groeg yw'r demarch (Groeg (iaith): δήμαρχος, llyth. 'rheolwr y maestref').

Adnabyddir y swydd sy'n cyfateb i un y Maer yn yr Alban fel "Convenor", "Provost", neu "Lord Provost" gan ddibynu ar yr awdurdod a'r traddodiad lleol.

Yn Sbaen y gair am y swydd sy'n cyfateb i'r maer yw'r Alcalde. Daw o'r gair Arabeg: al-qaḍi (قاضي‎), hynny yw, "y barnwr (Cyfraith Sharia)."

• - Bod yn Gynghorydd, gwefan Cyngor Llywodraeth Leol Cymru