Hazara

Grŵp ethnig sydd yn frodorol i ardal fynyddig yng nghanolbarth Affganistan o'r enw Hazarajat yw'r Hazara. Maent yn siarad ffurf ddwyreiniol ar yr iaith Berseg o'r enw Hazaragi a nodweddir gan fenthyceiriau Mongolaidd a Thyrcaidd. Mae eu hiaith yn gyd-ddealladwy â Dari, un o ddwy iaith swyddogol Affganistan.^[1][2][3] Mwslimiaid Shïa ydynt o draddodiad y Deuddeg Imam yn bennaf, ond mae rhai hefyd yn Ismailïaid neu yn Fwslimiaid Swnni.^[4] Mae niferoedd ohonynt hefyd yn byw yn Iran ac yn rhanbarth Baluchistan ym Mhacistan.

Mae'n bosib iddynt hanu o'r Mongolwyr a orchfygodd Khwarazmia, dan arweiniad Genghis Khan, yn y 13g, neu o'r Tsagadai yn lluoedd Timur a ddaeth i ardal Transocsiana yn y 15g.^[5] Mae ganddynt olwg gorfforol yn debyg i bobloedd Fongolig, gan gynnwys y plygiadau epicanthig ar eu llygaid.^[5] Felly, er iddynt siarad iaith Iranaidd, caiff yr Hazara ei ystyried yn grŵp ethnig Tyrcig neu Dyrco-Fongolaidd. Ceir cofnodion ohonynt ers cychwyn Ymerodraeth y Mughal yn yr 16g.^[4] Mwslimiaid Swnni oeddynt ar y pryd hwnnw, a chawsant eu troi at Shiaeth yn ystod teyrnasiad y Shah Abbas I (1588–1629).^[5] Oherwydd safle anghysbell Hazarajat buont yn lled-annibynnol nes y 1890au, pryd cawsant eu gorchfygu gan fyddinoedd Abdur Rahman Khan, Emir Affganistan. Ers hynny maent wedi dioddef rhagfarn, erledigaeth, dadleoli mewnol, ac alltudiaeth, yn enwedig dan lywodraeth y Taleban yn y 1990au.

Mae'r Hazara yn byw mewn tai a wneir o gerrig neu laid gyda thoeau gwastad wedi eu hadeiladu o amgylch libart, mewn cymunedau caerog ar bennau'r dyffrynnoedd culion. Ar lawr y dyffrynnoedd, maent yn tyfu cnydau gan gynnwys barlys, gwenith, codlysiau, ciwcymbrau, a ffrwythau. Maent hefyd yn pori defaid ar y mynyddoedd.^[4]