Hawke's Bay

Te Matau-a-Māui

Math	rhanbarthau Seland Newydd
Enwyd ar ôl	Hawke Bay
Prifddinas	Napier
Poblogaeth	166,368
Cylchfa amser	UTC+12:00
Daearyddiaeth
Sir	Seland Newydd
Gwlad	Seland Newydd
Arwynebedd	14,111 km²
Yn ffinio gyda	Bae Digonedd, Gisborne District, Manawatū-Whanganui Region, Waikato Region
Cyfesurynnau	39.4167°S 176.8167°E
NZ-HKB
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae Hawke's Bay yn ardal ar arfordir dwyreiniol Ynys y Gogledd, Seland Newydd. Enw Maori yr ardal yw Te Matau-a-Māui^[1]. Enwyd yr ardal gan Captain James Cook i anrhydeddu’r lyngesydd Edward Hawke.

Mae’r bae ei hyn yn estyn am 100 cilomedr o Benrhyn Mahia i Cape Kidnappers. Mae’r ardal yn cynnwys tir bryniog ger y bae, Afon Wairoa yn y gogledd, Gwastatir Heretaunga ger Hastings yn y De, a’r Bryniau Kaweka a Bryniau Ruahine, gan gynnwys mynydd Taraponui. Mae 5 afon fawr yn llifo i’r bae; Afon Wairoa, Afon Mohaka, Afon Tutaekuri, Afon Ngaruroro ac Afon Tukituki. Mae Llyn Waikaremoana yr un mwyaf yr ardal.

Mae Hawke’s Bay yn cynnwys yr ardaloedd Wairoa, Hastings, Napier, Canol Hawke's Bay a hefyd Taharua yn ardal Taupo a Ngamatea in ardal Rangitikei.^[2][3] Awgrymwyd gan Gomisiwn Llywodraeth Leol ym mis Mehefin 2015 bod bod y 4 ardal Hawke’s Bay yn uno â Cyngor Hawke's Bay ond gwrthodwyd y syniad gan y trigolion mewn pleidlais.^[4][5]

1991:138,342

1996:142,791

2001:142,950

2006:147,783

2013:151,179

2018:166,368 ^[6][7][8]

Prif trefi'r ardal yw Napier, Hastings, Havelock North, Wairoa, Waipukurau, Clive, a Waipawa.

Mae trefi a phentrefi eraill yn Hawke's Bay yn cynnwys:

Yn ôl Cyfrif 2018, roedd 75.0% o boblogaeth Hawke’s Bay yn bobl wyn (Pākehā), 27.0% yn Māori, 5.6% yn bobl y Cefnfor Tawel, 5.0% o Asia, a 1.7% eraill. Mae gan rhai mwy nac un ethnigrwydd. Ganwyd 15.9% tramor, o gymharu â 27.1% dros Seland Newydd i gyd. Enw y llwyth Maori leol yw Ngāti Kahungunu.

Nid oedd gan 48.5% unrhyw grefydd; roedd 37.4% yn Gristnogion, ac roedd gan 7.2% grefydd arall, yn ôl Cyfrifiad 2018.

Mae gan yr ardal winllannoedd a pherllannau ar dir wastad a chedwir defaid a gwartheg ar y bryniau, ac mae fforestydd. Yn ogystal ag afalau a grawnwin, tyfir pwmpenni, ffa a phys.^[9] Plannwyd grawnwin cyntaf yr ardal gan genhadon ynghanol y 19eg ganrif, ac mae gwin coch yn bwysig i’r ardal erbyn hyn.^[10] Erbyn 2018, roedd 4681 hectar o winllannoedd a 91 o gynhyrchwyr.^[11]

Roedd diwydiant morfila ar arfordir y bae yn ystod y 19eg ganrif.^[12]

Sefydlwyd talaith Hawke’s Bay ym 1858, yn gwahanu oddi wrth dalaith Wellington. Newidiwyd taleithiau Seland Newydd i fod yn Ardaloedd Taleithiol ym 1876.

Roedd daeargryn maint 7.9 yn Hawke’s Bay. Ar 3 Chwefror 1931. Dinistriwyd rhan mawr o Napier a Hastings. Bu farw 256 o bobl. Ailadeiladwyd Napier mewn dull Art Deco. Mae gan Amgueddfa Hawke’s Bay arddangosfa am y daeargryn.

Mae Hawke's Bay yn gartref i safle lansio Rocket Lab ar Benrhyn Mahia, a gwelir lansiadau o [[Arfordir Gofod Seland Newydd, Wairoa.^[13]Mae Rocket Lab wedi lansio sawl roced yn flynyddol ers yr un cyntaf, Humanity Star ym mis Ionawr 2018.

Mae gan yr ardal ei sianel ei hun, TVHB, ac mae sawl gorsaf radio, megis Radio Kahungunu, The Hits 89.5, More FM, Radio Kidnappers a Bay FM yn ogystal â’r sianeli radio a theledu cenedlaethol.

Cynhyrchir gwin yn Hawke’s Bay, ac mae dwy ŵyl fwyd a gwin yn flynyddol yno, yn denu miloedd o ymwelwyr, llawer ohonynt o dramor^[14]

Cynhelir Cyngerdd Mission yn Napier yn flynyddol ers 1993 ar Stad Gwinllan Mission yn Taradale. Mae Kenny Rogers, Shirley Bassey, Rod Stewart, The B-52's, Belinda Carlisle, Ray Charles, a Eric Clapton wedi perfformio yno.

Mae’r ardal un o’r mwyaf fywiog yn seismigol yn Seland Newydd ac mae profi dros 50 o ddaeargrynfeydd ers yr 1800au.

Llywodraethir yr ardal gan Gyngor Rhanbarthol Hawke’s Bay, gyda’i swyddfa yn Napier. Mae 9 aelod, a chynhelir etholiad bob tair blynedd.

Mae rygbi yn boblogaedd, ac mae’r Hawke's Bay Magpies yn cynrychioli’r ardal, ei chwaraewyr yn dod o’r clybiau lleol. Maent yn chwarae ym Mharc McLean yn Napier. Mae nifer o chwaraewyr nodedig y Crysau Dun yn dod o Hawke’s Bay, gan gynnwys:-

• Cyril Brownlie
• Maurice Brownlie
• Mark Donaldson
• Bryn Evans
• Greg Somerville
• Hikawera Elliot
• Zac Guildford
• Israel Dagg

Mae’r Hawke's Bay Hawks yn cystadlu yng Nghyngrair Genedlaethol Pêl-fasged Seland Newydd.

• Cyngor Hawke's Bay
• Gwefan twristiaeth Hawke's Bay
• Gwasanaeth wybodaeth i newydd-defodiad i’r ardal
• An Encyclopaedia of New Zealand, golygydd A. H. McLintock, Wellington, 1966