Gwlad yr Iâ

Gwlad yr Iâ

Ísland
Math	ynys-genedl, gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Iâ
Prifddinas	Reykjavík
Poblogaeth	364,260
Sefydlwyd	17 Mehefin 1944 (Sefydlu Gwlad yr Iâ)
Anthem	Lofsöngur
Pennaeth llywodraeth	Bjarni Benediktsson
Cylchfa amser	UTC±00:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Islandeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ardal Economeg Ewropeaidd, Gogledd Ewrop, Gwledydd Nordig
Arwynebedd	103,004 km²
Yn ffinio gyda	Yr Ynys Las, Ynysoedd Ffaröe, Svalbard
Cyfesurynnau	65°N 19°W
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Gwlad yr Iâ
Corff deddfwriaethol	Alþingi
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Llywydd Gwlad yr Iâ
Pennaeth y wladwriaeth	Halla Tómasdóttir
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Gwlad yr Iâ
Pennaeth y Llywodraeth	Bjarni Benediktsson
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$25,553 million, $27,842 million
Arian	Icelandic króna
Canran y diwaith	5 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.93
Mynegai Datblygiad Dynol	0.959
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae Gweriniaeth Gwlad yr Iâ neu Wlad yr Iâ yn ynys yng Ngogledd y Cefnfor Iwerydd rhwng yr Ynys Las a Phrydain. Iaith Lychlynaidd yw Islandeg, ac mae mwyafrif yr ynys yn dilyn Eglwys Lwther. Yn y cyfrifiad diweddaraf roedd poblogaeth y wlad yn 364,260 (31 Rhagfyr 2019)^[1], sydd ychydig yn llai na phoblogaeth Caerdydd Fwyaf (yr Ardal Drefol).

Ei llenor amlycaf, efallai, oedd Snorri Sturluson. O Wlad yr Iâ daw'r gantores pop Björk, Magnús Scheving o'r rhaglen deledu Lazytown, a'r nofelydd Halldór Laxness, enillwr Gwobr Nobel am lenyddiaeth ym 1955.

Mae gan yr Althing 63 o aelodau, a etholir pob pedair mlynedd. Y Prif Weinidog sy'n bennaeth ar y llywodraeth, tra bod yr arlywydd, a etholir am 4 mlynedd, yn penodi'r Prif Weinidog.

Ymsefydlodd Norwy-wyr yng Ngwlad yr Iâ gyda'u caethweision o'r Alban ac Iwerddon yn hwyr yn y 9g a'r 10fed. Nhw a sefydlodd y Senedd hynaf yn y byd, yr Althing, yn y flwyddyn 930.

Roedd Gwlad yr Iâ yn annibynnol am dros 300 mlynedd, ond cyn hir daeth o dan reolaeth Norwy a Denmarc. Sefydlwyd rheolaeth cartref ym 1874, ac annibyniaeth ym 1918. Arhosodd brenin Denmarc, Christian X, yn frenin ar Wlad yr Iâ tan 1944 pan sefydlwyd gweriniaeth.

Mae Gwlad yr Iâ ar fan poeth daearegol ar y Grib Canol-Iwerydd. Mae yna lawer o losgfynyddoedd, yn enwedig Hekla. Hyd heddiw mae llosgfynyddoedd yn cael eu creu— crëwyd ynys newydd Surtsey ar ôl ffrwydrad ar 14 Tachwedd 1963. Mae tua 10% o'r ynys o dan iâ, ac mae ei rhewlifoedd yn enwog ledled y byd. Mae gan y wlad lawer o giser (gair Islandeg), ac mae ynni daearthermol yn rhoi dŵr poeth a gwres cartref rhad yn y trefi.

Mae mwyafrif y trefi ar lan y môr. Y prif drefi yw Reykjavík, Keflavík—lleoliad y maes awyr cenedlaethol— ac Akureyri.

Mae geneteg pobl Gwlad yr Iâ yn debyg ac yn unigryw hyd heddiw, gan nad oes llawer o fewnfudo wedi digwydd dros y canrifoedd. O ganlyniad mae gwyddonwyr ar draws y byd yn astudio pobl yr ynys er mwyn darganfod mwy am etifeddu genynnau.

Ceir wyth rhanbarth yng Ngwlad yr Iâ, yn bennaf er mwyn hwyluso trefniadaeth ystadegol ac o ran côd-post y wlad. Mae system gyfreithiol y llysoedd hefyd wedi'i sefydlu ar y drefn hon o wyth rhanbarth. Yn rhyfedd iawn, ni ddiffinir yr wyth rhanbarth yn ôl cyfraith y wlad ac nid oes iddynt drefn weinyddol fel sydd gan siroedd Cymru.

#	Cyfieithiad o'r enw	Enw mewn Islandeg	Poblogaeth ddiweddaraf	Arwynebedd (km²)	Pobl./ Arwynebedd	ISO 3166-2	Canolfan weinyddol	Rhanbarthau Gwlad yr Iâ
1	Rhanbarth y Brifddinas	Höfuðborgarsvæði	233,034	1,062	201.14	IS-1	Reykjavík
2	Penrhyn y De	Suðurnes	27,829	829	27.15	IS-2	Keflavík
3	Rhanbarth y Gorllewin	Vesturland	17,541[2]	9,554	1.65	IS-3	Borgarnes
4	Ffiords y Gorllewin	Vestfirðir	7,379[3]	9,409	0.73	IS-4	Ísafjörður
5	Rhanbarth y Gogledd-orllewin	Norðurland vestra	7,322	12,737	0.56	IS-5	Sauðárkrókur
6	Rhanbarth y Gogledd-ddwyrain	Norðurland eystra	30,600	21,968	1.33	IS-6	Akureyri
7	Rhanbarth y Dwyrain	Austurland	11,227	22,721	0.55	IS-7	Egilsstaðir
8	Rhanbarth y De	Suðurland	28,399	24,526	1.01	IS-8	Selfoss
	Gwlad yr Iâ	Ísland	364,260[1]	102,806	3.23	IS

Mae Gwlad yr Iâ yn cynnwys 23 sir neu sýslur:

Mae'r diwydiant pysgota yn bwysig iawn i'r economi. Mae 60% o enillion allforion y wlad a swyddi 8% o'r gweithlu yn dibynnu arno. Y prif allforion yw pysgod, alwminiwm a ferrosilicon.

Mae mwyafrif yr adeiladau wedi eu hadeiladu o goncrit gan fod mewnforio pren yn ddrud. Yn y 1990au dewisodd llywodraeth Gwlad yr Iâ amrywio'r economi drwy ganolbwyntio mwy ar ddiwydiannau gwneuthur a gwasanaeth, gyda datblygiadau ym miotechnoleg, gwasanaethau ariannol, a chynhyrchiad meddalwedd. Mae twristiaeth hefyd yn dod yn bwysicach.

• 
  Lleoliad Gwlad yr Iâ yn Ewrop

v t e Trefi neu ddinasoedd Gwlad yr Iâ Cyfrifiad y Wlad
	Safle		Rhanbarth	Pobl.	Safle		Rhanbarth	Pop.
Reykjavík Kópavogur	1	Reykjavík	Höfuðborgarsvæðið	139,875	11	Vestmannaeyjar	Suðurland	4,523	Hafnarfjörður Akureyri
	2	Kópavogur	Höfuðborgarsvæðið	39,810	12	Grindavík	Suðurnes	364,260
	3	Hafnarfjörður	Höfuðborgarsvæðið	30,568	13	Ísafjörður	Vestfirðir	2,620
	4	Akureyri	Norðurland eystra	19,893	14	Sauðárkrókur	Norðurland vestra	2,574
	5	Keflavík	Suðurnes	23,329	15	Hveragerði	Suðurland	3,196
	6	Garðabær	Höfuðborgarsvæðið	18,891	16	Álftanes	Höfuðborgarsvæðið	2,484
	7	Mosfellsbær	Höfuðborgarsvæðið	1,343	17	Egilsstaðir	Austurland	2,572
	8	Akranes	Vesturland	7,997	18	Húsavík	Norðurland eystra	2,508
	9	Selfoss	Suðurland	9,812	19	Borgarnes	Vesturland	2,181
	10	Seltjarnarnes	Höfuðborgarsvæðið	4,674	20	Höfn	Austurland	2,389

• Protestiadau argyfwng ariannol Gwlad yr Iâ (2008–2011)

• (Saesneg) Iceland.org
• (Saesneg) The Trade Council of Iceland

gw • sg • go Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO) Aelodau  Albania  Yr Almaen  Gwlad Belg  Bwlgaria  Canada  Croatia  Denmarc  Yr Eidal  Estonia  Y Ffindir  Ffrainc  Hwngari  Gogledd Macedonia  Gwlad Groeg  Gwlad yr Iâ  Yr Iseldiroedd  Latfia  Lithwania  Lwcsembwrg  Montenegro  Norwy  Portiwgal  Gwlad Pwyl  Rwmania  Sbaen  Slofacia  Slofenia  Sweden  Y Deyrnas Unedig  Tsiecia  Twrci  Unol Daleithiau America Ymgeiswyr  Bosnia a Hercegovina  Georgia  Wcráin