Craig Gwrtheyrn

Bryngaer Craig-Gwrtheyrn
Math	caer lefal
Daearyddiaeth
Sir	Sir Gaerfyrddin
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.0386°N 4.2858°W
Cod OS	SN43324027
Statws treftadaeth	heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	CM023
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Craig Gwrtheyrn yn fryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn, ac sydd wedi'i lleoli ger Llanfihangel-ar-Arth yn Sir Gaerfyrddin, Cymru; cyfeirnod OS: SN433402.

Gwrtheyrn

Mae'n debygol mai at y brenin Gwrtheyrn y mae'r enw yn cyfeirio. Brenin Brythonaidd o ganol y 5g oedd Gwrtheyrn (Lladin: Vortigernus), yn ôl traddodiad. Dywedir mai ef fu'n gyfrifol am wahodd y Sacsoniaid i Ynys Prydain. Nid oes sicrwydd a yw'n gymeriad hanesyddol ai peidio.

Yn ôl un fersiwn o chwedl Gwrtheyrn, ar ôl ffoi am loches i Gymru priododd ei ferch ei hun, a chafodd ei felltithio am hynny gan Sant Garmon. Llosgwyd ef a'i wragedd gan dân o'r nefoedd yng Nghaer Gwrtheyrn.

Disgrifiad

Saif y fryngaer hon ar safle cryf i'e de o Afon Teifi. Mae amddiffynwaith cryf o waith cerrig yn dilyn ffurf naturiol y bryn. Ceir dwy ffos wrth y brif fynedfa ar ochr dde-orlelwin y gaer sy'n ffurfio math o barbican a cheir nifer o gerrig miniog chevaux-de-frise ar y tir tu allan hefyd i gryfhau'r amddiffyn. Mae'r chevaux-de-frise hyn yn angyffredin yng Nghymru.^[1]

Cefndir

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: CM023.^[2] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.^[3] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.^[4] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.^[5]

Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ Christopher Houlder, Wales: an archaeological guide (Faber and Faber, 1978).
↑ Cofrestr Cadw.
↑ References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-05.
↑ "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-05.

[1] Christopher Houlder, Wales: an archaeological guide (Faber and Faber, 1978).

[2] Cofrestr Cadw.

[3] References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.

[4] "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-05.

[5] "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-05.

[1]