Neidio i'r cynnwys

Braster dirlawn

Oddi ar Wicipedia
Braster dirlawn
Mathbraster Edit this on Wikidata
Y gwrthwynebbraster annirlawn Edit this on Wikidata
Yn cynnwysocsigen, carbon Edit this on Wikidata

Mae braster dirlawn[1] yn fraster sy'n cynnwys lefel uchel o asidau brasterog dirlawn.

Mae yna hefyd fraster annirlawn, sy'n cynnwys lefel uchel o asidau brasterog annirlawn. Triglyserid yw braster, sy'n golygu ei fod yn cynnwys moleciwl glyserol a thri moleciwl asid brasterog.

Yn ymarferol, mae pob braster yn gymysgedd o frasterau dirlawn ac annirlawn, mae un braster yn cynnwys mwy o fraster dirlawn, a'r llall yn cynnwys mwy o frasterau annirlawn. Am resymau ymarferol, bron byth edrychir ar dirlawnder y braster, ond mae'r gymhareb rhwng achosion o asidau brasterog gwahanol. Mae'r rhan fwyaf o frasterau anifeiliaid yn dirlawn. Mae brasterau planhigion a physgod yn gyffredinol yn annirlawn.[2]

Iechyd

[golygu | golygu cod]
Cyfansoddiad braster mewn bwydydd

Mae brasterau dirlawn yn bwysig ar gyfer maeth ac iechyd. Mae brasterau dirlawn yn cynyddu lefelau cholesterol (y 'drwg' ond hefyd y 'da'). Yn ôl y Ganolfan Maeth, mae brasterau mono- ac amlannirlawn yn helpu i gadw lefelau cholesterol yn isel. Mae braster dirlawn yn sicrhau y gellir gwneud mwy o asidau brasterog EPA (Asid Eicosapentaenoic) a DHA (Asid Docosahexaenoic) o asid linolenig o had llin (linseed) neu'r planhigyn chia (Salvia hispanica).

Mae'r holl ganllawiau gwyddonol yn cytuno bod tystiolaeth gymedrol bod bwyta braster dirlawn yn gysylltiedig â risg uwch o glefyd cardiofasgwlaidd.[3] Nid oes tystiolaeth bod diet iach yn gyfyngedig mewn braster dirlawn.[4]

Datganiad maeth

[golygu | golygu cod]

Mae datganiad maeth yn cael ei argraffu ar becynnu cynhyrchion bwyd. Mae hyn yn cynnwys y cynnwys braster ac yn aml hefyd y cynnwys braster dirlawn. Mae canllawiau a ryddhawyd gan lawer o sefydliadau meddygol, gan gynnwys Sefydliad Iechyd y Byd, wedi argymell lleihau cymeriant braster dirlawn i hybu iechyd a lleihau'r risg o glefydau cardiofasgwlaidd.

Rhwystro

[golygu | golygu cod]
Cynrychioliad tri dimensiwn o asid myristig

Mae brasterau dirlawn yn digwydd yn naturiol yn bennaf mewn braster anifeiliaid neu laeth, ond hefyd mewn rhai mathau o olew llysiau, megis olew palmwydd, olew cnewyllyn palmwydd, olew cnau coco a menyn coco a bwydydd eraill[5] Yn ogystal, mae'n bosibl caledu asidau brasterog annirlawn (olewau hylif) yn artiffisial trwy hydrogeniad. Yn y broses hon, mae'r asidau brasterog annirlawn yn cael eu trosi (yn rhannol neu'n gyfan gwbl) yn asidau brasterog dirlawn. Os bydd hyn yn digwydd yn anghyflawn, mae braster traws yn cael ei greu . Fodd bynnag, sefydlwyd bod y traws-fraster hwn a ffurfiwyd yn artiffisial yn cael effaith negyddol ar iechyd.[6] Ymhlith pethau eraill, mae'n rhoi lefelau inswlin uchel yn gronig, sy'n achosi risg uwch o ddiabetes.

Enghreifftiau o asidau brasterog dirlawn

[golygu | golygu cod]

Rhai enghreifftiau cyffredin o asidau brasterog dirlawn:

  • Asid laurig gyda 12 atom carbon (wedi'i gynnwys mewn olew cnau coco, olew cnewyllyn palmwydd, llaeth buwch, a llaeth y fron)
  • Asid myristig gyda 14 atom carbon (wedi'i gynnwys mewn llaeth buwch a chynhyrchion llaeth)
  • Asid palmitig gyda 16 atom carbon (yn gynwysedig mewn olew palmwydd a chig)
  • Asid stearig gyda 18 atom carbon (hefyd wedi'i gynnwys mewn cig a menyn coco)

Cymraeg

[golygu | golygu cod]

Ceir y cofnod cynharaf o'r term braster dirlawn o rifyn xii yn 1993 o'r 'Cennad' lle nodir, "Fe ddarganfuwyd perthynas ystadegol sylweddol rhwng cyfran y braster dirlawn yn y bwyd a lefel colesterol yn y gwaed."[7] Daw'r gair o'r geiriau dir + llawn. Noda Geiriadur Prifysgol Cymru bod i'r gair 'dir' sawl ystyr gan gynnwys; "enbyd, aruthr, tra dwys, eithafol; taer ei alwad, tra phwysig". Mae 'dirlawn' felly'n golyg gor-lawn, neu gofidus o lawn, sef 'saturated' yn Saesneg.[8]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Saturated fat". Termau Cymru. Cyrchwyd 1 Awst 2024.
  2. ↑ Reece, Jane; Campbell, Neil (2002). Biology. San Francisco: Benjamin Cummings. tt. 69–70. ISBN 978-0-8053-6624-2.
  3. ↑ Siri-Tarino, Patty W.; Sun, Qi; Hu, Frank B.; Krauss, Ronald M. (2010). "Meta-analysis of prospective cohort studies evaluating the association of saturated fat with cardiovascular disease" (arg. 91). The American Journal of Clinical Nutrition. tt. 535–546. doi:10.3945/ajcn.2009.27725. ISSN 1938-3207. PMC 2824152. PMID 20071648.
  4. ↑ Charchar, Fadi J.; Prestes, Priscilla R.; Mills, Charlotte; Ching, Siew Mooi; Neupane, Dinesh (2024-01). Lifestyle management of hypertension: International Society of Hypertension position paper endorsed by the World Hypertension League and European Society of Hypertension. Journal of Hypertension. doi:10.1097/HJH.0000000000003563. ISSN 0263-6352. https://journals.lww.com/jhypertension/fulltext/2024/01000/lifestyle_management_of_hypertension_.3.aspx.
  5. ↑ "How to eat well ot to eat a balanced diet eat less saturated fat". GIG. Cyrchwyd 1 Awst 2024.
  6. ↑ Transvetten, http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/transvet.aspx, adalwyd 19 Mehefin 2014
  7. ↑ "Braster dirlawn". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
  8. ↑ "Dir". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2 Awst 2024.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Braster_dirlawn&oldid=12944867"