Asturias

Asturias

Arwyddair	Hoc signo tuetur pius. Hoc signo vincitur inimicus.
Math	Cymunedau ymreolaethol Sbaen
Enwyd ar ôl	Tywysogaeth Asturias
Prifddinas	Oviedo
Poblogaeth	1,011,792
Anthem	Asturias, patria querida
Pennaeth llywodraeth	Adrián Barbón
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Sbaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Green Spain
Gwlad	Sbaen
Arwynebedd	10,603.57 km²
Gerllaw	Môr Cantabria
Yn ffinio gyda	Galisia, Castilla y León, Cantabria
Cyfesurynnau	43.3614°N 5.8478°W
ES-AS
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Government of the Principality of Asturias
Corff deddfwriaethol	General Junta of the Principality of Asturias
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	President of the Principality of Asturias
Pennaeth y Llywodraeth	Adrián Barbón
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Un o gymunedau ymreolaethol Sbaen yw Tywysogaeth Asturias (Astwrieg Principáu d'Asturies neu Asturies, Sbaeneg Principado de Asturias). Daw'r enw o dylwyth yr Astures, brodorion yr ardal yn ystod Oes yr Haearn, enw a fabwysiadwyd gan y Rhufeiniaid ar gyfer holl drigolion gogledd-orllewin y penrhyn Iberaidd.

O dan y drefn Sbaenaidd, mae Asturias hefyd yn dalaith gyda'i ffiniau'n cydredeg â ffiniau'r gymuned. I'r gogledd mae Bae Vizcaya, i'r de León, i'r dwyrain Cantábria ac i'r gorllewin, Galicia. Mae iddi arwynebedd o ychydig dros 10,600 km² - a'i hyd oddeutu 330 km o'r dwyrain i'r gorllewin, a dim ond 130 km o'r de i'r gogledd. Mae'n ardal fynyddig ac arfordirol; carreg galch yw creigiau'r dwyrain a'r canolbarth, gyda llechi yn y gorllewin.

Mae mynyddoedd y de'n ffinio ag ucheldir canol Sbaen, mae sawl cadwyn o'r Cordillera Cantábrica, y mynyddoedd sy'n croesi gogledd Sbaen o'r dwyrain i'r gorllewin. Yr uchaf oll yw'r Picos de Europa, yn nwyrain Asturias, lle mae dros 200 o gopaon dros 2000m. Amgylchedd karst sydd yno: afonydd tanddaearol, pyllau dwfn iawn, creigiau gydag ôl y dŵr yn stribedi arnyn nhw.

Oherwydd y tirlun a'r hinsawdd Iwerydd mae llawer o afonydd, y mwyafrif yn fyr. Y mwyaf yw'r Nalon (129 km), prif afon cymoedd y glo. Ceir tair afon sy'n nodedig am eog a sewin: y Sella, yr Eo ar y ffin â Galicia, a'r Deva ar y ffin â Cantábria.

Carst (lle mae'r dirwedd wedi'i ffurfio o ganlyniad i ddŵr yn ymdoddi ar greigwely carbonad) yw ei harfordir dwyreiniol, ac mae'r clogwyni'n bigog. Yn y gorllewin ceir mwy o dywod a cherrig meddal. Mae'r traethau ar y cyfan yn fach, ar wahân i rai lle mae afon a gwaith pobl wedi ffurfio bae eang, e.e. Xixón, Ribeseya.

v t e Trefi neu ddinasoedd Asturias Cyfrifiad 2017[1]
	Safle		Rhanbarth (Comarca)	Pobl.	Safle		Rhanbarth (Comarca)	Pop.
Xixón Uviéu	1	Xixón	Xixón	272,365	11	Llanera	Uviéu	13,794	Avilés Siero
	2	Uviéu	Uviéu	220,301	12	Llanes	Oriente	13,759
	3	Avilés	Avilés	79,514	13	Llaviana	Nalón	13,236
	4	Siero	Uviéu	51,776	14	Cangas del Narcea	Narcea	12,947
	5	Llangréu	Comarca del Nalón	40,529	15	Valdés	Navia-Eo	11,987
	6	Mieres	Caudal	38,962	16	Ḷḷena	Caudal	11,278
	7	Castrillón	Avilés	22,490	17	Ayer	Caudal	11,027
	8	Samartín del Rei Aurelio	Nalón	16,584	18	Carreño	Xixón	10,545
	9	Corvera	Avilés	15,871	19	Gozón	Avilés	10,440
	10	Villaviciosa	Xixón	14,455	20	Grau	Uviéu	9,980

Y prif ddinasoedd yw Xixón (Sbaeneg: 'Gijón') lle roedd poblogaeth o tua 271,039 yn 2004, y brifddinas Uviéu (Sbaeneg: Oviedo; poblogaeth 209,495) ac Avilés (poblogaeth 83,899). Mae cyfanswm y boblogaeth ychydig dros filiwn, ond mae'n tueddu i ostwng, gyda diboblogi yn broblem yng nghefn gwlad. Mae trwch y boblogaeth yn byw yn y canolbarth, yn y dinasoedd a'r cymoedd glofaol, neu cyn-lofaol. Yma mae diwydiant trwm yn dal ei le, gyda gwaith dur Arcelor-Mittal yn dal yn gryf. Yn y dwyrain a'r gorllewin: amaeth, coedwigaeth, pysgota a thwristiaeth sy'n bwysig.

Mae plentyn hynaf Brenin neu Frenhines Sbaen yn cael ei alw'n "Dywysog Asturias", ond fel yn achos "Tywysog Cymru" nid yw'n golygu fod ganddo ran yn ei llywodraeth.

Yr iaith swyddogol yw Sbaeneg, ond mae rhywfaint o statws i'r iaith Astwrieg dan y ddeddf.

Ceir 8 'sir', neu 'is-adran' a elwir yn Astwreg yn Comarques d'Asturies.

Rhenir pob Comarques i nifer o ardaloedd gweinyddol a elwir yn 'Conceyu'; ceir 78 Conceyu (concejos yn Sbaeneg).