Anatomeg ddynol

Anatomeg ddynol
Enghraifft o'r canlynol	cangen o wyddoniaeth, disgyblaeth academaidd
Rhan o	mammal anatomy, meddygaeth
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Defyddir yr ysgerbwd yn aml gan fyfyrwyr meddygol wrth astudio'r corff dynol.

Yr astudiaeth wyddonol o forffoleg y corff (ffurf, siap a golwg organau a ffurfiannau eraill) y corff dynol ydy anatomeg ddynol (hefyd anatomi dynol). Mae dwy ran iddi:

anatomeg topograffig: yr astudiaeth o strwythurau y gellir eu gweld gyda'r llygad noeth;
anatomeg microscopig: yr astudiaeth o strwythurau'r corff gyda chymorth microsgop ac offer tebyg.

Mae anatomeg dynol hefyd yn un o'r dair astudiaeth sy'n ffurfio meddygaeth; y ddwy ran arall ydy: anatomeg ffisiolegol (sut mae'r corff yn gweithio) ac yn symud a biocemeg, sef yr astudiaeth gemegol o'r corff.

Mae gan y corff dynol systemau biolegol (gweler isod) sy'n cynnwys organau wedi'u gwneud o feinwe, sydd yn ei dro yn cynnwys celloedd a meinwe cysylltiol.

Mae'r asudiaeth o'r corff dynol wedi carlamu ymlaen oherwydd technoleg yn ystod y ganrif ddiwethaf, gan ymestyn hyd bywyd dyn.

Astudio'r corff dynol

Mae'r gweithwyr canlynol i gyd wedi astudio, ac yn parhau i astudio anatomeg ddynol: deintyddion, geinecolegwyr, ffisiotherapyddion, nyrsys, parafeddygon, radiograffyddion a meddygon drwy gymorth diagramau, llyfrau, gwefannau, ysgerbydau, modelau, cyrff marw, lluniau, darlithoedd ayb. Gellir astudio anatomi'r corff mewn (o leiaf) dwy ffordd:

o ran lleoliad;
o ran pwrpas.

Oherwydd dylanwad Gray's Anatomy, fel arfer rydym yn dosbarthu yn ôl lleoliad.

Dosbarthu yn ôl lleoliad

Y pen a gwddf — gan gynnwys popeth uwchben y thoracs
Y breichiau — gan gynnwys y llaw, yr arddwn, y penelin, y fraich, a'r ysgwydd.
Y thoracs — ynghyd â diaffram y thoracs.
O'r abdomen i dop y pelfis.
Y cefn — gan gynnwys yr asgwrn cefn a'i wahanol rannau, y fertibrae, y sacrwm, a cwtyn y cynffon (neu 'cocsycs').
Y pelfis — ynghyd â'r arffed, mons Venus a'r perinewm.
Y coesau — gan gynnwys y glun, y pen-glin, croth y goes, y figwrn ac ar y gwaelod un — y droed.

Systemau'r corff dynol

Beth yw pwrpas y gwahanol rannau a sut maen nhw'n cysylltu a chydweithio gyda'i gilydd? Dyma ddull arall o ddosbarthu'r corff i wahanol gategoriau.

Y system atgenhedlu: yr organau rhyw megis yr ofari, y tiwbiau ffalopian, yr iwterws, y wain, y chwarennau llaeth, llinyn y bogail, y ceilliau, vas deferens, y prostrad a'r pidyn.
Y system cyhyrau: (a'r system symud isod) sy'n cynnwys angori'r gewynnau gwahanol a'r cartilag yn sownd i esgyrn, gan eu henwi a disgrifio eu pwrpas, eu ffurf a'r modd y cânt eu creu a'u rhoi at ei gilydd i symud yr ysgerbwd.
Y system gylchredol: sy'n ymwneud â phwmpio a sianelu gwaed o amgylch y corff (a'r ysgyfaint) drwy rym y galon a hynny drwy wythiennau a rhydwelïau.
Y system endocrin: sy'n gyfrifol am y cyfathrebu rhwng gwahanol rannau o'r corff drwy gyfrwng hormonau wedi'u cynhyrchu yn y chwarennau endocrin megis yr hypothalamws, y chwarren bitwidol ("pituitary gland"), y corffyn pineol, y thyroid, y chwarennau y parathyroid, y chwarennau adrenal, yr ofari a'r pidyn.
Y system nerfol: system o gasglu, trosglwyddo ac o brosesu gwybodaeth yn yr ymennydd, yr asgwn cefn, y nerfau ymylol a'r nerfau eu hunain. Un o'i brif is-system yw system y synhwyrau.
Y system resbiradu: sef yr organau a ddefnyddir i anadlu, y ffaryncs (neu'r "uwchlwnc"), y tracea, y bronci, yr ysgyfaint a'r diaffram thorasig.
Y system iwrein: gan gynnwys yr afu, yr iwreter, y bledren a'r iwrethra a ddefnyddir i symud hylif, ac i gadw balans yr hylif yn y corff, ac i'w ysgarthu allan o'r corff.
Y system symud: (ar y cyd gyda'r system cyhyrau — gweler uchod) sy'n symud yr esgyrn a'r ysgerbwd sy'n cynnal ffrâm y corff, ynghyd â'r cartilag, y gewynnau a'r tendonau.
Y system dreulio: treulio a phrosesu'r bwyd drwy organau megis y geg, y ffaryncs, y chwarennau glafoer, yr oesoffagws, y stumog, y cefndenyn, yr iau (afu), y bledren, y pancreas, y goden fustl, y coluddion, y dwodenwm, y coluddyn dall, y rectwm a'r anws.
Y system imiwnedd: dyma'r system sy'n amddiffyn y corff rhag clefydau drwy adnabod a lladd pathogenau a chelloedd tiwmor.
Y system bilynol (Sa: "Integumentary system"): croen, gwallt ac ewinedd.
Y system lymffatig: strwythurau sy'n delio â throsglwyddo'r lymph rhwng meinweoedd a thrwy'r gwaed a'r lymph eu hunain, nodau lymff a thiwbiau lymff sy'n ei gludo. Mae hyn hefyd yn cynnwys y system imiwnedd ac amddiffyn rhag clefydau drwy gyfrwng y lwcosets (Sa: "leukocytes"), y tonsiliau, yr adenoids, y thymws a'r boten (Sa: "spleen").

Anatomi gweledol

Weithiau rydym yn dosbarthu yn ôl yr hyn y gallwn ei weld gyda'r llygad; mae hyn yn gymorth i ddarganfod lleoliad rhannau llai, mewnol.

Yr organau mewnol

Dyma enwau'r prif organau (yn nhrefn yr Wyddor):

Gweler hefyd

Afiechydon