Хаммам

Хаммам (араб. حمّام‎) — Турцире, Азербайджанра, араб ҫӗршывӗсенче, Иранра, Афганистанра, Вӑтам Азире тата ытти Тухӑҫ ҫӗршывӗсенчи пӗрлӗх мунчисен ячӗ^[1].

Тӗрӗксен мунчи е "хаммам", рим терминчен пулса тухнӑ. "Хаммам" ят араб чӗлхинчен حمّام (ḥammām) "мунча" куҫарсан "вӗри шыв" пулать. Хаммама пысӑк хуран айӗнче вут ҫунтарса ӑшӑтнӑ. Шыв вӗресе тӑнипе урлăмесем ҫинчи пӗчӗк шӑтӑксем витӗр пӑс тухса тӑнӑ. Тӗрӗк мунчине шалтан яланах пуян капӑрлатнӑ, мӗншӗн тесен Мухаммед пророк мунчана каясси пирки "Тасалӑх — ӗненӳ ҫурри" тесе пӗлтернӗ (Муслим, Тахарет, 1). Ҫапла вара тӗрӗк мунчисем анлӑ сарӑлнӑ. Каярахпа Турцире хаммамӑн ятарлӑ "философийӗ" аталаннӑ, унта ятарлӑ йӑла-йӗркесем пулнӑ. Тӗрӗксен мунчи Хӗвелтухӑҫӗнче яланах чӑн-чӑн киленӳ ҫӑлкуҫӗ шутланнӑ.

Рим империйӗсен храмӗсем час-часах хаммамӑсем айӗнче пулнӑ. Ҫак типӑн тӗп уйрӑмлӑхӗ бань уйрӑм температура режимӗ шутланать. Вӑл ахаль мунча е саун пек вӗри мар (диапазонри 30 градусран пуҫласа 55 градус таран), ҫӳллӗ температурӑна юратман е чӑтман ҫынсем валли питӗ вырӑнлӑ. Ку вӑл хӗрарӑмсен хушшинче анлӑ сарӑлнӑ тӗрӗксен мунчине те тивӗҫтерет. Турцири хӗрарӑм мунчисем яланах арҫынсемпе юнашар лараҫҫӗ, вӗсен шывпа тата ӑшӑпа тивӗҫтермелли пӗр ҫӑлкуҫ пур, анчах тӗрлӗ шӑтӑксем пур. Вырӑнти обществӑн е стройщикӑн укҫи-тенки хальхи чӗлхепе каласан уйрӑм мунча тума ҫитмен чухне мунча пӗччен тунӑ. Хӗрарӑмсемшӗн уйрӑм кун палӑрнӑ (час-часах вӗсем арҫынсене паллӑ та таса мар пайлаҫҫӗ), ҫав кун алӑкӑн урлӑ вӗрен ҫакӑнса тӑрать ("хӗрарӑм кунӗ"палли пек). Ҫакӑ Ҫывӑх Хӗвелтухӑҫ Тата Вӑтам Азири мусульман ҫӗршывӗсен шутне к��рет.

Тӗрӗксен хӗрарӑмӗсене бань кайса ҫӳресси вӑл уйрӑм йӑла-йӗрке, общество пурнӑҫӗн пӗр пайӗ, унта ӗҫ-пуҫа сӳтсе явма, ҫӗнӗ хыпарсене каласа пама, сӑмах сарса ҫӳреме пулать. Тӗрӗксен кашни эрнере пӗрре хӑйӗн арӑмне мунчана яма тивӗҫ. Хӗрарӑмсем хаммамсене уяв чухнехи пек пуҫтарӑнатчӗҫ: хитре тумланатчӗҫ, пылак япаласем илетчӗҫ. Хаммамра вӗсем кофе ӗҫетчӗҫ, час-часах унта иртен пуҫласа каҫчен калаҫатчӗҫ.

• Русский орфографический словарь РАН / Под ред. В. В. Лопатина, О. Е. Ивановой. М., 2012