Татищево районӗ

	Татищево районӗ; Татищевский район
Герб;	Ялав;
Патшалăх	РФ
Статус	муниципаллă район
Кĕрет	Сарăту облаçĕ
Администраци центрĕ	Татищево паҫҫулки
Йĕркеленĕ вăхăт	1928, утă, 23
Муниципаллă районăн пуçлăхĕ	Мордвинцев Александр Владимирович
Официаллă чĕлхе	вырăс
Пурăнан халăх (2021);	28258; (1,1 %)
Йышлăх	13,6 çын/çм²
Лаптăк	2077,1 çм²
Вăхăт тăрăхĕ	Сама�� вӑхӑчӗ
Телефон кочĕ	+74549
Сайчĕ

Татищево районӗ (выр. Тати́щевский район) — Сарӑту облаҫӗн (РФ) администрациллӗ-территориллӗ виҫи (район) тата муниципаллӑ йӗркеленӗвӗ (муниципаллӑ район).

Администрациллӗ центр — Татищево ӗҫ поселокӗ (хула евӗр поселок).

Географи

Район Атӑл сӑртлӑхӗн сылтӑм хӗрринче, Сарӑтуран ҫурҫӗр-анӑҫӑлла вырнаҫнӑ. Рельеф уйлӑ, вӑрманлӑ. Чукун ҫул айккипе дача массивӗ итрет. Ҫулталӑкӑн нӳрӗкӗсен вӑта йышӗ 375-360 ҫулта миллиметр.

Район центрӗ Татищево (1965 ҫулччен ял пек) Медведицӑн сулахай юппин Идолга юханшывӗн хӗрринче лартнӑ. Районӑн кӑнтӑр енче унӑн йышне кӗмен Светлый поселокӗ вырнаҫнӑ, вӑл хупнӑ администрациллӗ-территориллӗ йӗркеленӳ шутланать.

Пӗтӗм усӑ курнин автоҫулӗсен вӑрӑмӑшӗ — 242 ҫухрӑм.

Истори

1928 ҫулхи утӑн 23-мӗшӗнче Анатри Атӑл крайӗн Сарӑту округӗн йышӗнчи Татищево районӗ туса хунӑ.

1934 ҫултан Сарӑту крайӗн, 1936 ҫултан Сарӑту облаҫӗн йышне кӗрет.

1959 ҫулхи ҫӗртмен 10-мӗшӗнче пӑрахӑҫланӑ Вязовка районӗн^[3] территорийӗн пайӗ, 1960 ҫулхи ҫӑвӑн 19-мӗшӗнче пӑрахӑҫланӑ Анлӑ-Карамыш районӗн^[4]. территорийӗн пайӗ район йышне кӗнӗ.

1963 ҫулта район пӑрахӑҫланӑ, 1965 ҫулта тепре йӗркеленӗ^[5].

Халӑх

Халăх йышĕ
1989^[6]	2002^[7]	2009^[8]	2010^[6]	2011^[9]	2012^[10]	2013^[11]
36 689	↘29 506	↘28 285	↗28 405	↗28 464	↗28 687	↘28 671
2014^[12]	2015^[13]	2016^[14]	2017^[15]	2018^[16]	2019^[17]	2020^[18]
↗28 676	↗28 889	↗29 309	↗29 504	↘29 396	↘29 149	↘28 968

2023 ҫулхи кӑрлачӑн 1 пӗлӗмпе районта 30,1 пин ҫын пурӑнчӗ, вӗсенчен 7,6 пин ҫын (25,6 %) — Татищево ӗҫ поселокӗнче, 22,5 пин ҫын — ял пурӑнан вырăнӗсенче^[19].

Халӑх йышӗ

2023 ҫулхи кӑрлачӑн 1 пӗлӗмпе районта 43 халӑх пурӑнать^[19]:

Татищево районӗн халӑхӗсем
№	Халӑх	%
1	Вырӑссем	83,2
2	Украинсем	3
3	Мордвасем	2,1
4	Эрменсем	2
5	Чӑвашсем, Тутарсем, Чеченсем	1,3
	Ыттисем	8,4

Ҫул-Ӳсӗм йышӗ

2023 ҫулхи кӑрлачӑн 1 пӗлӗмпе район ҫул-ӳсӗм йышӗ^[19]:

14 — 18 ҫулсенче 1433 ҫын
19 — 34 ҫулсенче 5662 ҫын
35 — 60 ҫулсенче 10 652 ҫын
60 тата ватӑрах 7443 ҫын

Вӗсенчен

5488 ҫын — ӗҫлеме пултаракан ҫул-ӳсӗмӗн ҫамрӑкрах
16879 ҫын — ӗҫлеме пултаракан ҫул-ӳсӗмре
7689 ҫын — ӗҫлеме пултаракан ҫул-ӳсӗмӗн ватӑрах

Муниципаллă тытăмлăхĕ

Татищево районӗнче 7 муниципаллӑ йӗркеленӳ пур, 1 хула тăрăхĕ те 6 ял тăрăхĕсем^[20]^[21].

Татищево районĕн муниципаллă йĕркеленĕвĕсем^[20]
№	Муниципаллă йĕркеленӳ	Администрациллĕ центр	Пурăнан вырăнсен шут	Халăх йышĕ^[22]	Лаптăк, км²^[23]
	Хула тăрăхĕ
1	Татищево муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Татищево ĕç паççулкă	1	▼7235	59,16
	Ял тăрăхĕсем
2	Вязовка муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Вязовка ял	17	▼4985	541,65
3	Идолга муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Идолга ял	8	▼3079	404,62
4	Октябрьский муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Октябрьский Городок ял	8	▼3514	379,31
5	Садовый муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Садовый ял	8	▼1654	74,08
6	Сторожовка муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Сторожовка ял	10	▼5307	223,59
7	Ягодная Поляна муниципаллă йĕркеленĕвĕ	Ягодная Поляна ял	5	▼2484	394,69

Муниципаллă пайланăвĕн кунçулĕ

Вырӑнти хăйтытӑмлӑхне 2005 ҫулта муниципаллӑ районта 1 хула тата 10 ял тӑрӑхӗсем кĕнӗ. 2013 ҫулта малалла муниципаллӑ йӗркеленӳсене пӑрахӑҫланӑ: Мӑн Ивановка (Ҫырла Уҫланкки м/й йышне кӗртнӗ)^[24], Карамышка (Октябрьский м/й йышӗнче кӗнӗ)^[25], Мизино-Лапшиновка (Вязовка м/й йышӗнче кӗнӗ^[26]), Широкое (Идолга м/й йышӗнче кӗнӗ)^[27]. 2024 ҫулхи кӑрлачӑн 1 патне Сторожовка муниципаллӑ йӗркеленӗвӗ пӑрахӑҫланать тата унӑн территорийӗ Сарӑту хулин хула тӑрӑхӗнче кӗрет^[28]^[29].

Пурăнан вырăнсем

Татищево районĕнче 57 пурăнан вырăнсем, вĕсенче 1 хула (ĕç посёлокĕ) та 56 ял.

• Агаревка
• Беседка
• Большая Ивановка
• Большая Каменка
• Большая Фёдоровка
• Бурловино
• Вязовка
• Гартовка
• Глядковка
• Губаревка
• Докторовка
• Елшанка
• Зеленкино
• Идолга
• Ильиновка
• Каменский
• Карамышка
• Карякино
• Козий Лоб
• Кологривовка
• Кологривовка
• Кологривовское лесничество
• Коминтерн
• Константиновка
• Корсаковка
• Кривопавловка
• Кувыка
• Куликовка
• Курдюм
• Курдюм
• Македоновка
• Мизино-Лапшиновка
• Нееловка
• Никольский
• Новая Тепловка
• Новополье
• Новоскатовка
• Октябрьский Городок
• Первомайская
• Петров
• Полчаниновка
• Поляков
• Полянское
• Садовый
• Слепцовка
• Сокур
• Сторожевка
• Тимирязевский
• Труд
• Федуловка
• Хлебновка
• Ченыкаевка
• Шевыревка
• Широкое
• Шлыковка
• Ягодная Поляна

Вырăнти хăйтытăмлăх

Муниципаллă пуху — хăйтытăмлăхĕн элчиллĕ органĕ. Муниципаллă районăн пуçлăхĕ — Новикова Алефтина Сергеевна.

Татищево муниципаллă районăн администрацийĕ — хăйтытăмлăхĕн ĕç тăвакан органĕ. Район администрацийĕн пуçлăхĕ — Сурков Павел Васильевич.

Экономика

Районта ял хуҫалӑхӗ аталанă. Тӗп продукци сӗт, кайӑк какайӗ, пахчаҫимӗҫ. Промышленноҫӑн тӗп отраслӗ — строительство материалӗсем (пухмалли тимӗр-бетон, йывăç материалсем, тавар бетонӗ, стена материалӗсем) тата апат-ҫимӗҫ (ҫӑкӑр-булка изделийӗсем, какай, сӗт-ҫу продукцийӗ, колпасса япалисем, кондитерлĕ япаласем) туса кӑларасси.

Массăллă информаци хатĕрĕсем

Районта "Ял пурнăçĕ" (выр. Сельская жизнь) хаçачĕ кăларать, ку Татищево районĕн официаллă органĕ. Хаçатăн хăйĕн сайчĕ пур — «Сельская жизнь», унта районăн юлашки хыпарĕсем кăлăраççĕ.

Паллă ентешсем

Васильев Владимир Андреевич (1925—1945) — совет çар ĕçченĕ, лейтенант, Совет Союзĕн Паттăрĕ (1945).
Григорьев Дмитрий Яковлевич (1897—1970) — совет çар ĕçченĕ, Генерал-майор (1942).
Евтеев Иван Алексеевич (1918—1944) — совет çар ĕçченĕ, хĕрлĕ флотçă, Совет Союзĕн Паттăрĕ (1945).
Князевская, Ольга Александровна (1920—2011) — раççей филологĕ, археограф тата кĕнеке кунçулĕн ăстаçи.
Коннов Василий Дмитриевич (1913—1945) — совет çар деятелĕ, капитан, Совет Союзĕн Паттăрĕ (1944).
Мясников Евгений Александрович (1920—1991) — Совет Союзĕн Паттăрĕ (1945), полковник (1957), çар лётчик 1-мĕш класспа (1959).
Лапшёв Анатолий Алексеевич (1924—1945) — лейтенант, Совет Союзĕн Паттăрĕ (1945).
Передреев Анатолий Константинович (1932—1987) — вырăс поэчĕ, куçаруçă.
Пономарёв Пётр Тихонович (1924—1943) — совет çар ĕçченĕ. Совет Союзĕн Паттăрĕ (1944, вилни хыççăн). Гварди хĕрлĕ çарçă.
Пресняков Иван Васильевич (1916—1988) — совет çар деятелĕ, лейтенант. Совет Союзĕн Паттăрĕ (1944).
Путилин Николай Георгиевич (çур. 1954) — совет те раççей опера юрăçи, Тутар АССР халăх артисчĕ (1986) те РФ халăх артисчĕ (2003).
Семихатов Николай Александрович (1918—2002) — совет инженер-конструкторĕ те ăслăхçи. ССРП Ăслăхсен академийĕн академикĕ.
Ульянов Пётр Лаврентьевич (1928—2006) — совет те раççей математикĕ, ССРП ĂА корреспондент-пайташĕ те РĂА академикĕ, профессор.
Хохлачёв Василий Фёдорович (1918—1983) — совет çар ĕçченĕ, авиаци Шенерал-лейтенанчĕ, Совет Союзĕн Паттăрĕ.
Фомичёв Василий Осипович (1924—1992) — вырăс ӳкерӳçĕ-реалисчĕ, живописец, пейзажист.

Çар объекчĕсем

Район территорийӗнче РВСН-ӑн 60-мӗш ракетлӑ дивизийӗ вырнаҫнӑ, ҫавӑн пекех инҫех мар "Тополь-М" комплекссемлӗ Татищево авиабази пур.

Асăрхавсем

Вуламалли

Атлас автомобильных дорог Саратовской области. Саратов, 2000.
Татищевский муниципальный район. История и современность. Саратов, 2008.

Каçăсем

[_e552140e387bc919-1] ОКТМО (рус.)

[_76df4a3c76794ee8-2] Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (рус.)

[3] Ведомости Верховного Совета СССР. № 24 (956), 1959 г.

[4] Ведомости Верховного Совета СССР. № 20 (1004), 1960 г.

[5] Саратовская область на сайте «Всемирный исторический проект». çăлкуçран архивланă 3 Раштав уйӑхӗн 2010.

[2010CD-6] ¹^тата² Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность и размещение населения Саратовской области. çăлкуçран архивланă 6 Утӑ уйӑхӗн 2014. Тĕрĕсленĕ 6 Утӑ уйӑхӗн 2014.

[2002B-7] Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. çăлкуçран архивланă 3 Нарӑс уйӑхӗн 2012.

[2009D-8] Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. çăлкуçран архивланă 2 Кӑрлач уйӑхӗн 2014. Тĕрĕсленĕ 2 Кӑрлач уйӑхӗн 2014.

[2009BG-9] Саратовская область. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2009-2015 гг.

[2012A-10] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. çăлкуçран архивланă 31 Ҫу уйӑхӗн 2014. Тĕрĕсленĕ 31 Ҫу уйӑхӗн 2014.

[2013W-11] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). çăлкуçран архивланă 16 Чӳк уйӑхӗн 2013. Тĕрĕсленĕ 16 Чӳк уйӑхӗн 2013.

[2014CQ-12] Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. çăлкуçран архивланă 2 Ҫурла уйӑхӗн 2014. Тĕрĕсленĕ 2 Ҫурла уйӑхӗн 2014.

[2015DS-13] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. çăлкуçран архивланă 6 Ҫурла уйӑхӗн 2015. Тĕрĕсленĕ 6 Ҫурла уйӑхӗн 2015.

[2016AA-14] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (выр.) (2018-10-05). çăлкуçран архивланă 8 Ҫу уйӑхӗн 2021. Тĕрĕсленĕ 15 Ҫу уйӑхӗн 2021.

[2017AA-15] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (выр.) (2017-07-31). çăлкуçран архивланă 31 Утӑ уйӑхӗн 2017. Тĕрĕсленĕ 31 Утӑ уйӑхӗн 2017.

[2018AA-16] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (выр.). çăлкуçран архивланă 26 Утӑ уйӑхӗн 2018. Тĕрĕсленĕ 25 Утӑ уйӑхӗн 2018.

[2019AA-17] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образован��ям на 1 января 2019 года (выр.).

[2020AA-18] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (выр.).

[terpop-19] ¹^,²^тата³ Халӑхпа территори ҫинчен район официаллӑ сайтӗнче

[МО-20] ¹^тата² Сарӑту облаҫӗн Саккунӗ № 108-ЗСО Раштав, 27 2004 ҫултан «О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района»

[21] Татищево районӗн уставӗ.

[population-22] 2023 Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более

[23] Саратовская область. Общая площадь земель муниципального образования

[24] Закон Саратовской области от 16 мая 2013 г. N 79-ЗСО «О преобразовании Большеивановского и Ягодно-Полянского муниципальных образований Татищевского муниципального района Саратовской области и внесении изменений в Закон Саратовской области "О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района"».

[25] Закон Саратовской области от 16 мая 2013 г. N 87-ЗСО «О преобразовании Карамышского и Октябрьского муниципальных образований Татищевского муниципального района Саратовской области и внесении изменений в Закон Саратовской области „О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района”».

[26] Закон Саратовской области от 16 мая 2013 г. N 80-ЗСО «О преобразовании Вязовского и Мизино-Лапшиновского муниципальных образований Татищевского муниципального района Саратовской области и внесении изменений в Закон Саратовской области „О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района”».

[27] Закон Саратовской области от 16 мая 2013 г. N 75-ЗСО «О преобразовании Идолгского и Широкинского муниципальных образований Татищевского муниципального района Саратовской области и внесении изменений в Закон Саратовской области „О муниципальных образованиях, входящих в состав Татищевского муниципального района”».

[Сторожевское-28] Закон Саратовской области от 28.03.2022 № 43-ЗСО "О преобразовании Сторожевского муниципального образования Татищевского муниципального района Саратовской области, муниципального образования "Город Саратов" и внесении изменений в некоторые законодательные акты Саратовской области".

[Сторожевское24-29] Закон Саратовской области от 15.12.2022 № 155-ЗСО «О внесении изменений в закон Саратовской области "О преобразовании Сторожевского муниципального образования Татищевского муниципального района Саратовской области, муниципального образования "Город Саратов" и внесении изменений в некоторые законодательные акты Саратовской области"».

[3]